Απόδοση φακής - Ποια είναι η μέση απόδοση της φακής;
Η φακή (Lens culinaris) είναι ένα όσπριο πολύτιμο για τη διατροφική του αξία και την προσαρμοστικότητά του σε διάφορες περιβαλλοντικές συνθήκες. Το 2021, η φακή καλλιεργήθηκε σε περισσότερα από 5,5 εκατομμύρια εκτάρια (περισσότερα από 55 εκατομμύρια στρέμματα) παγκοσμίως με την μέση απόδοση να κυμαίνεται από 30 έως 110 kg/στρέμμα. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων, η μέση απόδοση των ελληνικών ποικιλιών φτάνει τα 150-200 κιλά/στρέμμα σε ξηρικά χωράφια.
Χρόνος συγκομιδής φακής - Πότε και πώς να συγκομίζετε τις φακές
Ο χρόνος συγκομιδής είναι ένας από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες για την καλλιέργεια φακής. Οι φακές είναι συνήθως έτοιμες για συγκομιδή 100-110 ημέρες μετά τη φύτευση, όταν τα φυτά είναι πλήρως ώριμα και οι λοβοί είναι ξεροί. Σε αυτό το στάδιο, τα φύλλα αρχίζουν να πέφτουν και το στέλεχος γίνεται καφέ. Μόλις οι σπόροι φακής φθάσουν να έχουν περιεκτικότητα σε υγρασία 30% ή λιγότερο και τα 2/3 του λοβού έχουν αρχίσει να κιτρινίζουν, τότε η φακή είναι έτοιμη για συγκομιδή.
Η καθυστέρηση της συγκομιδής αυξάνει τον κίνδυνο ανοίγματος των λοβών (τίναγμα των σπόρων φακής), τα φυτά πλαγιάζουν δυσκολεύοντας τη συγκομιδή και υποβαθμίζεται η ποιότητα λόγω της έκθεσης στις καιρικές συνθήκες. Εάν οι φακές παραμείνουν στο χωράφι για μεγάλο χρονικό διάστημα, βροχές και δυνατοί άνεμοι που μπορεί να σημειωθούν μπορεί να οδηγήσουν στο άνοιγμα και πτώση των λοβών. Επιπλέον, ο σπόρος γίνεται πιο ευάλωτος σε μηχανικές ζημιές, ιδίως επειδή η περιεκτικότητα σε υγρασία μειώνεται κάτω από τα βέλτιστα επίπεδα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές οικονομικές απώλειες λόγω της μειωμένης απόδοσης και της υποβάθμισης της ποιότητας των σπόρων. Για παράδειγμα αν καθυστερήσετε τη συγκομιδή 1-3 εβδομάδες, μπορεί να υπάρχουν απώλειες 14,5 έως 44,5€ ανά στρέμμα. Ιδανικά, οι φακές θα πρέπει να συγκομίζονται όταν η περιεκτικότητα σε υγρασία των σπόρων είναι μεταξύ 12% και 14%, κάτι που ελαχιστοποιεί το σπάσιμο των λοβών κατά τη (μηχανική κυρίως) συγκομιδή.
Η πρώιμη συγκομιδή εξασφαλίζει καλύτερη ποιότητα σπόρου. Οι μηχανικές βλάβες που μπορεί να υποστεί ο σπόρος που συγκομίζεται όψιμα (λόγω μειωμένης υγρασίας) ρίχνουν την αγοραστική του αξία. Το σκούρο χρώμα του περιβλήματος του σπόρου, που προκαλείται από την οξείδωση των πολυφαινολικών ενώσεων (τανίνες), μπορεί επίσης να μειώσει την οπτική ελκυστικότητα του; ένα κρίσιμο κριτήριο ποιότητας σε πολλές αγορές. Η βροχή, η υγρασία και οι διακυμάνσεις των θερμοκρασιών επιδεινώνουν αυτά τα προβλήματα.
Οι φακές που παραμένουν στον αγρό για μεγάλο διάστημα είναι πιο ευαίσθητες επίσης σε προσβολές από μύκητες. Μύκητες του γένους Alternaria, Aspergillus και Penicillium ευδοκιμούν σε περιοχές με αυξημένη υγρασία, και οδηγούν σε υποβάθμιση της καλλιέργειας. Έντομα, όπως ο βρούχος (Bruchus pallidicornis) και οι ρύκτες των λοβών (Etiella zinckenella) μπορούν επίσης να τραυματίσουν τους σπόρους.
Ρυθμίσεις στον εξοπλισμό για τη συγκομιδή
Οι φακές θερίζονται σχετικά εύκολα, οπότε οι ρυθμίσεις της θεριζοαλωνιστικής μηχανής πρέπει να προσαρμόζονται ώστε να αποφεύγονται οι μηχανικές ζημιές στους σπόρους/φακές. Οι θεριζοαλωνιστικές μηχανές τύπου flexi-front είναι ιδανικές για φακές, καθώς επιτρέπουν τη συγκομιδή ακόμα και των λοβών που βρίσκονται κοντά στο έδαφος, μειώνοντας τις απώλειες. Η ταχύτητα θερισμού πρέπει να είναι μικρή για να ελαχιστοποιηθεί το άνοιγμα των λοβών, ιδίως σε φακές με χαμηλότερη περιεκτικότητα σε υγρασία.
Η περιεκτικότητα της φακής σε υγρασία είναι ένας βασικός παράγοντας που καθορίζει τόσο το χρόνο συγκομιδής όσο και τις ρυθμίσεις του θεριζοαλωνιστικού μηχανήματος. Για τις πράσινες φακές, η περιεκτικότητα σε υγρασία σπόρων μεταξύ 16% και 18% θεωρείται ιδανική για τη συγκομιδή. Μετά τη συγκομιδή αποξηραίνονται περαιτέρω και φτάνουν στο 14% περίπου. Οι κόκκινες φακές, από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να θερίζονται όταν τα επίπεδα υγρασίας είναι πιο κοντά στο 13%.
Οι ρυθμίσεις της θεριζοαλωνιστικής μηχανής χρειάζονται συνεχή προσαρμογή για να διασφαλιστεί η ελάχιστη δυνατή ζημιά στους σπόρους. Οι χαμηλές ταχύτητες κυλίνδρων είναι απαραίτητες για την αποφυγή θρυμματισμού και ανοίγματος, και προτείνονται ταχύτητες που κυμαίνονται μεταξύ 250 και 500 στροφών ανά λεπτό (RPM). Οι αποστάσεις μεταξύ των μαχαιριών πρέπει να είναι αρκετά μεγάλες ώστε να επιτρέπουν το σωστό αλώνισμα χωρίς να προκαλούν μηχανικές βλάβες. Η σωστή ρύθμιση της ταχύτητας του ανεμιστήρα είναι επίσης απαραίτητη, καθώς η υπερβολική ροή αέρα μπορεί να εκτοξεύσει τους σπόρους έξω από τη μηχανή. Πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις ρυθμίσεις του κόσκινου, ώστε να εξασφαλίζεται ένα καθαρό τελικό προϊόν με ελάχιστα υπολείμματα.
Προκλήσεις στη συγκομιδή φακής
Χειρισμός πλαγιασμένων φυτών
Το πλάγιασμα δυσκολεύει αρκετά τη συγκομιδή. Οι καλλιέργειες που έχουν πλαγιάσει θα πρέπει να συγκομίζονται προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή του πλαγιάσματος. Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χρειάζονται ειδικές μηχανές που ανυψώνουν τα φυτά για να να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί η θεριζοαλωνιστική μηχανή. Ωστόσο, πρέπει να δίνεται προσοχή κατά τη χρήση των ανυψωτήρων, ιδίως σε χωράφια με πέτρες ή έντονες αυλακώσεις, για να αποφεύγεται η υπερβολική εισαγωγή χώματος στη μηχανή, η οποία μπορεί να προκαλέσει ζημιά στον εξοπλισμό και να μειώσει την ποιότητα των σπόρων.
Διαχείριση της προσβολής από σαλιγκάρια και φωτιές
Σε ορισμένες περιοχές, τα σαλιγκάρια αποτελούν σημαντικό πρόβλημα στους αγρούς φακής καθώς φράζουν τις μηχανές θερισμού. Η αποτελεσματική διαχείριση των σαλιγκαριών απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση, η οποία περιλαμβάνει δολώματα πριν από τη συγκομιδή, μείωση του ενδιαιτήματος των σαλιγκαριών, και τροποποίηση των ρυθμίσεων της θεριζοαλωνιστικής μηχανής (π.χ. προσαρμογή των κόσκινων και επιβράδυνση των ανυψωτικών μηχανημάτων). Η συγκομιδή της φακής μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο φωτιάς σε θεριζοαλωνιστικές μηχανές λόγω της εύφλεκτης σκόνης που παράγεται από την καλλιέργεια. Είναι σημαντική η τακτική συντήρηση και ο καθαρισμός των θεριζοαλωνιστικών μηχανών, ιδίως γύρω από τις περιοχές του κινητήρα και της εξάτμισης, για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου φωτιάς. Οι παραγωγοί θα πρέπει να διαθέτουν πυροσβεστήρες και να είναι σε ετοιμότητα.
Μετασυλλεκτικός χειρισμός και αποθήκευση φακής
Διαχείριση της υγρασίας και της θερμοκρασίας
Η περιεκτικότητα σε υγρασία των σπόρων φακής παίζει βασικό ρόλο στον καθορισμό της διάρκειας ασφαλούς αποθήκευσης. Για τις πράσινες φακές, η περιεκτικότητα σε υγρασία κάτω από 14% θεωρείται ιδανική, ενώ για τις κόκκινες φακές είναι 13% ή λιγότερο.
Τα επίπεδα υγρασίας πάνω από αυτά τα όρια καθιστούν τους σπόρους πιο επιρρεπείς σε αλλοίωση. Για την ασφαλή μακροχρόνια αποθήκευση, η περιεκτικότητα σε υγρασία φακής θα πρέπει ιδανικά να διατηρείται μεταξύ 12% και 14%, καθώς οι αγοραστές προτιμούν αυτό το ποσοστό για την αποφλοίωση.
Η θερμοκρασία κατά την αποθήκευση είναι εξίσου σημαντική. Οι χαμηλότερες θερμοκρασίες παρατείνουν σημαντικά την ασφαλή περίοδο αποθήκευσης. Για παράδειγμα, οι φακές που αποθηκεύονται στους 5°C με 12% υγρασία μπορούν να παραμείνουν σε καλή κατάσταση για έως και 370 εβδομάδες (περίπου 6 χρόνια), αλλά η περίοδος αποθήκευσης μειώνεται σε μόλις 23 εβδομάδες εάν η θερμοκρασία αυξηθεί στους 20°C και η περιεκτικότητα σε υγρασία είναι 14%. Μια γενική σύσταση είναι να τις αποθηκεύετε σε θερμοκρασίες κάτω των 15°C και να παρακολουθείτε τακτικά για συσσώρευση υγρασίας ειδικά όταν υπάρχουν απότομες μεταβολές στη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες, ιδίως πάνω από 25°C, πρέπει να αποφεύγονται, καθώς επιταχύνουν την οξείδωση, ιδίως στις πράσινες φακές, οδηγώντας σε μαύρισμα και μείωση της ποιότητας.
Ξήρανση
Ο αερισμός ή η ξήρανση είναι απαραίτητη πριν από την αποθήκευση εάν οι φακές συγκομίζονται με υψηλά επίπεδα υγρασίας. Ο αερισμός μπορεί να βοηθήσει στη μείωση τόσο της υγρασίας του σπόρου όσο και της θερμότητας του αγρού. Όταν χρησιμοποιείται φυσικός αερισμός, ο αέρας του περιβάλλοντος μειώνει τα επίπεδα υγρασίας και ψύχει τον σπόρο. Η μέθοδος εφαρμόζεται συχνά, καθώς οι φακές συγκομίζονται συχνά σε θερμές και ξηρές συνθήκες. Η ψύξη των σπόρων με αερισμό μπορεί να παρατείνει σημαντικά την περίοδο αποθήκευσης, επιτρέποντας στους σπόρους με περιεκτικότητα σε υγρασία 14% και θερμοκρασία 25°C να αποθηκευτούν για 13 εβδομάδες, ενώ η ψύξη στους 15°C παρατείνει την περίοδο αυτή σε 40 εβδομάδες.
Αν είναι απαραίτητη η τεχνητή ξήρανση, η θερμοκρασία του αέρα δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 45°C . Η ξήρανση πρέπει να πραγματοποιείται με προσοχή και σταδιακά, διασφαλίζοντας ότι δεν αφαιρείται περισσότερο από 4-5% υγρασία σε κάθε κύκλο ξήρανσης, καθώς η υπερβολική ξήρανση ή οι υψηλές θερμοκρασίες μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές στους σπόρους. Μεταξύ των κύκλων ξήρανσης, συνιστάται μία περίοδος ψύξης διάρκειας έως οκτώ ωρών για την αποφυγή αλλοιώσεων.
Κατάλληλος μετασυλλεκτικός χειρισμός φακής
Οι φακές, όπως έχει αναφερθεί, είναι επιρρεπείς σε μηχανικές ζημιές κατά το χειρισμό, ιδίως όταν έχουν χαμηλά ποσοστά υγρασίας. Απότομοι και κατάλληλοι χειρισμοί μπορεί να οδηγήσουν σε τραυματισμούς στο σπόρο. Συνιστάται η χρήση ταινιόδρομων (ιμάντων) μεταφοράς που βοηθούν στην ήπια μεταφορά. Εάν πρέπει να χρησιμοποιηθούν κοχλίες, θα πρέπει να λειτουργούν με μειωμένες ταχύτητες. Επιπλέον, ο χειρισμός δεν πρέπει να γίνεται σε θερμοκρασίες κάτω των -20°C, καθώς ο κίνδυνος σπασίματος και αποφλοίωσης αυξάνεται σημαντικά.
Αποθηκευτικά έντομα-εχθροί της φακής
Τα είδη Bruchus ervi και Bruchus lentis είναι κοινά στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και τη Νοτιοδυτική Ασία. Αυτά τα μικρά σκαθάρια (μήκους 3 έως 3,5 mm) γεννούν τα αυγά τους στους νεαρούς λοβούς της φακής. Μόλις εκκολαφθούν, οι προνύμφες εισχωρούν στους λοβούς και τρέφονται με τους σπόρους. Η προνυμφική περίοδος διαρκεί περίπου έξι εβδομάδες, μετά την οποία νυμφώνονται στο εσωτερικό του σπόρου. Θέτουν, έτσι, σε κίνδυνο την ακεραιότητα των σπόρων και μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την απόδοση. Τα ενήλικα διαχειμάζουν στους σπόρους ή σε υπολείμματα της καλλιέργειας και δραστηριοποιούνται ξανά κατά την επόμενη καλλιεργητική περίοδο προσβάλλοντας νέες καλλιέργειες.
Τα είδη του γένους Callosobruchus spp., ιδίως Callosobruchus chinensis και Callosobruchus maculatus, είναι ευρέως διαδεδομένα στις υποτροπικές και τροπικές περιοχές, αλλά και στην Ελλάδα, και προσβάλλουν τις φακές κατά την αποθήκευση. Τα ενήλικα του C. chinensis έχουν χαρακτηριστικό καφέ χρώμα με δύο καφέ κηλίδες στα έλυτρά τους, ενώ το C. maculatus έχει φτερά με μαύρα άκρα και μια μεγάλη στρογγυλή κηλίδα. Τα σκαθάρια αυτά γεννούν αυγά στο περισπέρμιο και μετά την εκκόλαψη, οι προνύμφες εισχωρούν στον σπόρο, αναπτύσσονται και νυμφώνονται στο εσωτερικό του. Με τον ταχύ κύκλο αναπαραγωγής τους, τα είδη Callosobruchus μπορούν να προκαλέσουν εκτεταμένες ζημιές μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Τα ολοκληρωμένα μέτρα καταπολέμησης περιλαμβάνουν τη διατήρηση καθαρών αποθηκευτικών χώρων, την απολύμανση των σπόρων με φωσφίνη (αφού συμβουλευτείτε γεωπόνο) και τη χρήση βιολογικών φυτοφαρμάκων, όπως το έλαιο neem, για την προστασία των σπόρων για αρκετούς μήνες. Η βιολογική καταπολέμηση με τη χρήση της παρασιτικής σφήκας Dinarmus basalis μπορεί επίσης να είναι εξαιρετικά αποτελεσματική κατά του C. chinensis, ελέγχοντας πλήρως τις προσβολές στις αποθηκευμένες φακές.
Η χρήση των εντομοκτόνων πρέπει να γίνεται πάντα υπεύθυνα για την αντιμετώπιση των Bruchus spp. και Callosobruchus spp. Οι παραγωγοί θα πρέπει να συμβουλεύονται γεωπόνους για να βρουν την κατάλληλη στρατηγική διαχείρισης, μειώνοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την ανάπτυξη ανθεκτικότητας. Θα πρέπει να προτιμάται η βιολογική αντιμετώπιση με χρήση των φυσικών θηρευτών και βιολογικών εντομοκτόνων.
Οι αγρότες πρέπει πάντα να ακολουθούν αυστηρά τις οδηγίες της ετικέτας των αγροχημικών και τις συνιστώμενες δοσολογίες. Η υπερβολική εφαρμογή ή η κακή χρήση εντομοκτόνων μπορεί να βλάψει τα ωφέλιμα έντομα, να μολύνει το περιβάλλον, να οδηγήσει σε ανάπτυξη ανθεκτικότητας των παρασίτων και να βλάψει την υγεία των καταναλωτών. Με την υπεύθυνη χρήση των φυτοφαρμάκων, οι αγρότες μπορούν να προστατεύσουν αποτελεσματικά τις καλλιέργειές τους, και παράλληλα το περιβάλλον. Είναι σημαντικό να συμβουλλέυεστε ένα πιστοποιημένο γεωπόνο πριν χρησιμοποιήσετε οποιοδήποτε προϊόν.