Gıda sektöründe kullanılan ambalaj çeşitleri nelerdir?
Gıda ambalaj malzemeleri gıdaların taze ve güvenli kalmasına yardımcı olur. Her malzeme farklı amaçlar için kullanılır. Örneğin ürünün raf ömrünü uzatabilir, kirlenmesini engelleyebilir, tazeliğini muhafaza edebilir ve tüketicilere ürün hakkında bilgi verebilirler.
2012 yılı için ambalaj malzemelerinin ham maddelerinin pazar payı aşağıdaki pasta grafikte gösterilmektedir:
Şekil 1: Gıda Ambalajlarının Hammaddeleri. Kaynak: Rexam Tüketici Ambalaj Raporu 2011/2012
Gıda ambalajı için kullanılabilecek farklı malzemeler nelerdir?
Gıda ambalajlarında kullanılan ana malzemeler aşağıda verilmiştir:
Plastik Ambalajlar
Plastik, gıda ambalajında kullanılan en yaygın malzemelerden biridir. Başlıca avantajları hafif, çok yönlü ve uygun maliyetli olmasıdır. Neme dayanıklı olduğu için kuru veya sulu gıdaların paketlenmesinde kullanılabilir. En çok kullanılan malzeme polietilendir (PE). Yaygın olarak kullanılan bir diğer plastik alt türü ise polietilen tereftalattır (PET). PET plastikler öncelikle meşrubat şişeleri, hazır yemek kapakları, meyve suyu kapları, krema kavanozları, yemeklik yağ ve sos şişeleri için kullanılır. Bu bileşiklerin fiziksel ve kimyasal özellikleri onları hemen hemen her gıda kaynağı için kabul edilebilir kılmaktadır.
Dikkate alınması gereken önemli faktörler, bazı plastiklerin gazlara karşı geçirgen olabileceğidir. Bu nedenle, oksijen girişini önlemek için ek katmanlara ihtiyaç duyarlar ve sıcak ürünlerle iyi reaksiyon göstermezler.
Cam Ambalajlar
Cam, gıda endüstrisinde yaygın olarak kullanılan bir diğer malzemedir. Gıda ile kimyasal reaksiyona girmez, bu nedenle insan sağlığı için en güvenli ve en hijyenik ambalaj malzemelerinden biri olarak kabul edilir. Kuru, ıslak ve asidik her şeyi paketlemek için kullanılabilir. Korozyona karşı son derece dayanıklıdır ve gıda için güvenlidir. Gıdaları uzun süre muhafaza etmek için kullanılabilir.
Başlıca dezavantajları, cam kapların ve şişelerin diğer malzemelere kıyasla ağır ve pahalı olmasıdır. Ayrıca, kolayca kırılabilirler ve bu da nakliye maliyetlerini etkileyebilecek bir faktördür.
Kâğıt ve Karton Ambalajlar
Genellikle kuru ve katı gıdaları paketlemek için kullanılırlar. Düşük maliyetli, çok hafif malzemelerdir ve üzerlerine etiket yapıştırmak kolaydır. Ayrıca geri dönüştürülebilirler ve ambalajlarda genellikle geri dönüştürülmüş halleri kullanılır. Çoğu zaman kâğıt ve karton ambalajların nem direncini artırmak için kaplamalar veya laminatlar eklenir.
Başlıca dezavantajları, kâğıdın zayıf olması (ağır ürünler için tavsiye edilmez), sulu gıdalarda kullanılamaması ve kolayca parçalanabilmesidir.
Seramik Ambalajlar
Seramikler ambalaj malzemesi olarak da kullanılmaktadır. Çoğu zaman metal ve cam ambalajlardan daha ucuzdur. Korozif ve toksik olmadıkları için gıda kalitesini koruyabilirler. Islak ve sulu ürünler için uygundurlar. Ekstra katmanlar yoksa, hammaddesi biyolojik olarak parçalanabilir.
Bu ürünün ana dezavantajı, boyut ve şekil açısından sınırları olmasıdır. Ayrıca kolayca kırılabilirler.
Metal Ambalajlar
Metaller de çok yaygın olarak kullanılan bir diğer alternatiftir. Oksijen, ışık, nem ve haşerelere karşı mükemmel bir bariyerdir. Birçok sulu ve kuru gıda maddesi için uygundur. Ürün için nakliye sırasında ve rafta koruma sağlar. Ayrıca geri dönüştürülebilirdir. Gıda ambalajlarında da kalay, alüminyum ve çelik gibi farklı metal türleri kullanılır.
Metallerin ana dezavantajı nispeten pahalı olmalarıdır. Malzeme esnek değildir, bu nedenle şekil olarak bir sınırları vardır. Son olarak, vernikleme gibi koruyucu katmanlar eklenmiyorsa, metaller korozyona eğilimlidir ve belirli gıda maddeleriyle reaksiyona girer (Alamri vd., 2021).
Biyo-tabanlı ve Kompostlanabilir Ambalajlar
Biyotabanlı ambalajlar mikroorganizmalar tarafından gıda atıkları, polisakkaritler veya ahşap gibi yenilenebilir kaynaklardan üretilen malzemelerdir. Örneğin birçok insan, bitki bazlı olmasına rağmen selülozun kendi başına bir ambalaj türü olduğunu düşünmektedir. Selofan tabakalar ve ambalaj kağıtları selüloz kullanılarak yapılır. Diğer türler biyopolimerlerdir (biyoplastikler). Filmler, tepsiler ve kaplar gibi biyolojik olarak parçalanabilen malzemeler çeşitli gıda ambalajlarında kullanılmaktadır. Özellikle kısa ömürlü, çabuk bozulabilen ürünler için raf ömrünü uzatmaya ve ambalaj atıklarını azaltmaya yardımcı olurlar. Kompostlanabilir malzemeler, kompostlama sistemlerinde gıda atıklarıyla birlikte çöpe atılabildikleri için ambalaj olarak kullanılır. Besin değeri açısından kompost üretimine katkıda bulunurlar ve atık işleme ihtiyacını en aza indirirler. (Agarwal vd., 2021)
Biyotabanlı malzemeler doğal yollarla bozunacak ve çevreye etkiyi azaltacak şekilde tasarlanmıştır. Üretim şekillerine dayanarak üç gruba ayırabiliriz:
- Mikrobiyal kaynaklı malzemeler fermantasyon yöntemleriyle üretilir. Örnek olarak ksantan, dekstranlar, glukanlar, selüloz, polyester (gama-glutamik asit), hyaluronik asit, oligosakkaritler, polisakkaritler ve diğerleri.
- Ahşap bazlı polimerler lignoselülozdan elde edilir. Bu kategori selüloz ve hemiselüloz, kitosan, kitin ve lignini içerir.
- Protein bazlı polimerler esas olarak jelatin, kolajen, soya proteini ve kazein gibi malzemelerdir. Bazen protein bazlı (veya lipid bazlı) malzemeler doğrudan yenilebilir ambalajlar yapmak için kullanılabilir. Yenilebilir ambalajlar, gıda ile birlikte tüketilebilen malzemelerden yapılır. Bu tür ambalajlar yenilebilir filmlerde, kaplamalarda ve poşetlerde bulunabilir. Çoğunlukla tek servislik porsiyonlar ve çeşni ambalajları için kullanılır. Yenilebilir ambalajlar sürdürülebilirliği artırabilir ve atıkları azaltabilir.
2020 yılında 2,11 milyon ton biyoplastik üretildi ve %47'si ambalaj sektöründe kullanıldı.
Uygun Ambalaj Malzemesi Nasıl Seçilir?
Gıda ambalajı için hangi hammaddelerin kullanılacağı konusunda sık sık tartışmalar yaşanmaktadır. Günümüzde birçok seçenek farklı özelliklerle gelmektedir ve doğru olana karar vermek zor olabilir.
Aşağıda, ürününüzü paketlemek için çeşitli malzemeler arasında seçim yaparken göz önünde bulundurmanız gereken bazı faktörleri bulabilirsiniz.
- Mikroorganizmalar, oksijen, ışık, nem ile ilgili özellikler
- Gıda güvenliği
- Sürdürülebilirlik
- Karbon ayak izi
- Satın alma maliyetleri ile hazırlık ve nakliye maliyetleri
- Tüketiciler için kolaylık ve rahatlık
- Tamamen geri dönüştürülebilir olup olmaması
- Ürünün raf ömrü
Referanslar
- Agarwal, A., Shaida, B., Rastogi, M. et al. Food Packaging Materials with Special Reference to Biopolymers-Properties and Applications. Chemistry Africa 6, 117–144 (2023). https://doi.org/10.1007/s42250-022-00446-w
- M.S. Alamri, Akram A.A. Qasem, Abdellatif A. Mohamed, Shahzad Hussain, Mohamed A. Ibraheem, Ghalia Shamlan, Hesham A. Alqah, Ali S. Qasha, 2021, Food packaging’s materials: A food safety perspective, Department of Food Science and Nutrition, King Saud University, P.O. Box 2460, Riyadh 11451, Saudi Arabia
- European Commission, Food Safety, Food Contact Materials, https://food.ec.europa.eu/safety/chemical-safety/food-contact-materials_en#:~:text=Such%20materials%20and%20articles%20include,Food%20Contact%20Materials%20(FCMs).
- G.L. Robertson, Food Packaging, Editor(s): Neal K. Van Alfen, Encyclopedia of Agriculture and Food Systems, Academic Press, 2014, Pages 232-249, ISBN 9780080931395, https://doi.org/10.1016/B978-0-444-52512-3.00063-2.
- EFSA, Food Contact Materials, https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/food-contact-materials
