Eşeysiz veya Vejetatif Bitki Çoğaltımı Nedir?

Bitki türüne ve çiftçinin ya da bilim insanının amacına bağlı olarak, bitkiler eşeyli (canlı tohumlar oluşturarak) ya da eşeysiz-vejetatif olarak çoğaltılabilir. Eşeysiz veya vejetatif çoğaltma, bir bitkiyi vejetatif bir parça kullanarak çoğaltma ve ana bitkiyle genetik olarak %100 aynı olan bir klon üretme işlemidir.

Vejetatif Bitki Çoğaltımının Avantaj ve Dezavantajları

Vejetatif çoğaltım, bazı bitki türlerinin neslinin devamı ve genetik yapılarının korunması için gereklidir. Özellikle elmadan muza kadar neredeyse tüm ağaç türlerinin yanı sıra patates gibi diğer bitkiler için de tarımsal üretim açısından önemlidir. Günümüzde, Red Delicious (elma) veya Bintje (patates) gibi bir asırdan uzun süredir kullanılan pek çok ürün çeşidi örneği bulunmaktadır.

Poliploidlerde (kromozom başına 2'den fazla kopyası olan bitki türlerinde, örneğin triploidler, tetraploidler, hekzaploidler, vb) vejetatif çoğaltma tercih edilir. Bu türlerin birçoğu eşeyli üreme için kendine-uyumluluk seviyesini koruyabilirken, çoğunun canlı tohum üretme kabiliyeti daha düşüktür.

Vejetatif çoğaltma ile çiftçi, tarlaya ekilebilen ve daha hızlı büyüyen (ve dolayısıyla daha hızlı verim sağlayan) daha büyük, daha yüksek vigorlu bitkiler üretme avantajına da sahiptir.

Bununla birlikte vejetatif çoğaltmanın birçok avantajına rağmen, bazı kritik dezavantajları vardır. Bunlardan en önemlisi bir hastalığın ana bitkiden klon bitkiye bulaşmasıdır. Dahası, yeni çeşitler yetiştirmenin zorluğu nedeniyle, yetiştiriciler her bir türden çok az sayıda çeşit yetiştirmekte ve bu da onlarca yıl boyunca geniş monokültür arazilerine sebep olmaktadır. Genetik olarak aynı bitkilerden oluşan bu geniş monokültür alanları, plantasyonları daha az dirençli ve belirli hastalıklara karşı oldukça hassas hale getirmektedir. Muz, kahve ve kivi ağaçları, patates ve daha birçok ürün yakın tarihte bu tür uzun süreli kayıplarla karşı karşıya kalmıştır. Aynı zamanda, tür başına çok az çeşit kullanılması genetik bir kısıtlılığa ve değerli genetik çeşitliliğin kaybına yol açmıştır.

Farklı Vejetatif Bitki Çoğaltımının Teknikleri

Bitkisel çoğaltım doğal olarak veya insanlar tarafından yönlendirilerek gerçekleşebilir. Sadece bu amaç için kullanılan belirli bitki yapıları vardır. Bunlardan bazıları soğanlar, stolonlar yumrular ve rizomlardır. Yapay vejetatif çoğaltma teknikleri, başta otsu peyzaj bitkileri olmak üzere çok sayıda bahçe ürünü için gereklidir. En yaygın yöntemler çelikleme, aşılama, tomurcuklanma, yumru ile çoğaltma ve daldırmadır. Doku kültürü de çoğunlukla laboratuvarda bilimsel amaçlar için kullanılan (in vitro çoğaltma), özel ekipman, tesisler ve yüksek eğitimli vasıflı teknisyenler gerektiren bir vejetatif çoğaltma yöntemidir.

Eşeysiz veya Vejetatif Bitki Çoğaltımı Nedir?

Çeliklerle Bitki Çoğaltma

Çelikler gövde, yaprak ve kök gibi farklı bitki kısımlarından alınabilir. Ancak tarımda en yaygın olarak gövde çelikleri kullanılır.

Gövdeden Çelikleme

Gövdeden çelikleme, birçok bitki türünün çoğaltılmasında kullanılan en yaygın yöntemlerden biridir. Her durumda, çelikleme keskin bir bıçak veya testere ile bir düğümün altında ve yakınında yapılmalıdır (çelik en az 2 düğüme sahip olmalıdır). Tomurcuğa zarar vermemek çok önemlidir. 4 ana gövde kesimi türü vardır:

Otsu çelik→ Otsu bitkilerde daha yaygındır. Ana bitkiden küçük bir gövde parçası kesilir, alt yapraklar çıkarılır ve kesim nispeten hızlı bir şekilde köklenir.
Yumuşak ve yarı-sert ağaç çelikleri → Bu türlerin sürgün çelikleri mevcut sezonda yetişen bitkilerden ve yaz başında (ilk tür için) veya yaz sonu-sonbahar başında (ikinci tür için) elde edilir. Herdem yeşil çalılar ve kozalaklı ağaçlar bu şekilde çoğaltılabilir.
Sert ağaç çelikleri (düz, dipcikli, ökçeli) → Çoğu yaprak döken ve birçok yaprak dökmeyen çalı bitkileri bu teknikle çoğaltılabilir. Her durumda, çelikler ana bitkiden uyku evresinde (sonbahar veya kış başı) elde edilir.

Toprağa (veya kaba kum veya torf ve perlit gibi başka bir ortama) yerleştirilecek olan kesimin uç kısmı, köklerin gelişimini kolaylaştırmak veya hızlandırmak için bazı köklendirme hormonları ile muamele edilebilir. Genellikle, bir mantar ilacı ile birlikte oksin içeren ürünler kullanılır.

Tatlı patates, tapyoka, manyok ve sivri kabak gibi bazı sebzelerin çoğaltılması için asma çelikleri ve uç gövde çelikleri de kullanılmaktadır.

Aşılama ve Tomurcuklanma ile Bitki Çoğaltma

Yeni bir bitki yetiştirmek için 2 farklı bitki parçasını bir araya getiren eşeysiz çoğaltma tekniğidir. Esas olarak kök çeliklerinin kolayca köklenmediği veya kök sisteminin zayıf veya belirli faktörlere (abiyotik veya biyotik) duyarlı olduğu çeşitlerin çoğaltılması için kullanılır. Bu tekniğin en büyük avantajı, yeni bitkinin her iki çeşidin en iyi özelliklerine sahip olması ve olgunluğa daha hızlı ulaşmasıdır.

İlgili çeşit, filiz (toprak üstü bitki kısımlarını üretecek olan) olacaktır. Aşılama sırasında gövdenin bir kısmı (uykuda olan tomurcuklarla birlikte) kullanılır ve göz aşısı (tomurcuklanma) için tek bir tomurcuk kullanılır. Kök sistemini (ve belki gövdenin alt kısmını) üretecek olan başka bir bitki kısmına anaç denir. Genellikle filiz olarak kullanılan çeşit yüksek meyve verme, yeşillik, çiçeklenme ve büyüme özellikleri için seçilir. Öte yandan anaçlar, kuraklığa veya tuza, toprak kökenli patojenlere ve zararlılara dayanıklılık gibi farklı özellikler için ve daha küçük boylu (bodurlaştırma) ağaçlar üretmek için seçilebilir.

Filiz ve Anacın Başarılı Bir Şekilde Birleşmesi İçin Gerekenler:

Filiz ve anaç uyumlu olmalıdır.
Her iki bitki parçası da uygun fizyolojik aşamada olmalıdır.
Her ikisinin de kambiyum dokuları temas halinde olmalıdır.
Birleşme noktası, yara iyileşene kadar kurumamalı veya enfekte olmamalıdır.

Yeni bitkiye aşılamadan sonra uygun bir şekilde bakılmalıdır (sulama, gübreleme, yüksek sıcaklıklardan ve enfeksiyonlardan koruma vb.).

Kalem aşı veya yarma aşılama, kabuk altı aşılama, kamçı veya dilcikli aşılama, dilciksiz aşılama ve dikey yarma aşılama (genel olarak kaktüslerde işe yarar) olmak üzere 4 farklı aşılama tekniği vardır. Kalem ve kabuk altı aşılaması çoğunlukla çeşit değiştirmek için kullanılır (portakal ağaçlarında çok yaygındır). Benzer şekilde, 4 tür göz aşısı vardır: yonga aşısı, T göz aşısı, bilezik göz aşısı ve yama göz aşısı.

Dilciksiz aşılama, domates gibi sebzelerin aşılanmasında kullanılan kolay bir tekniktir. Filiz ya da anaç olarak kullanılacak her iki bitkinin de gövde çapı 0,5 inç kadar olmalıdır. Çelik belli bir açıyla yapılmalıdır. Her iki bitki parçasını bir araya getirdiğinizde bölgeyi kauçuk bir aşılama bandı veya sicim ile sarın.

Bitkilerin Yumru ile Çoğaltılması

Eşeysiz veya Vejetatif Bitki Çoğaltımı .4

Yumru ile çoğaltma, çoğunlukla birden fazla kök boğazı olan çok yıllık otsu bitkilerde (tipik örnek kasımpatılardır) veya bazen bitkinin tabanından stolonlar, sürgünler ve kök filizleri üreten odunsu çalılarda (tipik örnekler çilek ve ahududulardır) yaygın olarak uygulanan çok kolay bir çoğaltma tekniğidir. Kök boğazı bölme işlemi genellikle yeni büyüme başlamadan önce yapılmalı ve asla çiçeklenme sırasında yapılmamalıdır. Odunsu çalılar söz konusu olduğunda, bölme işlemi bitki uyku halindeyken yapılmalıdır. Genellikle, farklı kök boğazları oldukça belirgindir ve ayırma işlemi kolaydır. Ancak bazı durumlarda yetiştiricinin farklı parçaları bir bıçak ya da kürek (daha büyük bitkiler için) kullanarak ayırması gerekebilir. Donör bitkiye zarar vermekten kaçınmak çok önemlidir.

Daldrıma ile Bitki Çoğaltma

Doğal olarak gerçekleşebilen veya bir bitki yetiştirici tarafından teşvik edilen bir süreçtir. Ana bitkiye hala bağlıyken toprak gibi bir köklendirme ortamıyla temas ettiğinde bir sürgünün veya sapın köklenmesini içerir. Başarılı köklenmeden sonra bitki parçası ana bitkiden kesilir. Farklı daldırma türleri vardır:

Adi daldırma → Bir sürgün/dal bükülerek bir kısmı toprakla örtülür ve ucu toprak üstünde bırakılır.
Uç daldırma (korkuluk tipi sürgünleri olan bitkiler için) → Mevcut bitkinin bir sürgününün ucu toprağa gömülür.
Hendek daldırması → Basit daldırmaya benzer, ancak bu durumda kullanılan sürgün daha uzun ve daha esnek olmakla beraber alternatif olarak toprakla kaplanır ve aradaki sürgün kısımları açıkta (toprak üstünde) bırakılır.
Hendek daldırma → Uyku halindeki bitki toprak seviyesinde kesilir ve toprakla örtülür.
Hava daldırma → Bu durumda, sürgünün köklenmesi toprak üstünde gerçekleşir. Bir hava sürgünü seçilir ve bir düğümün altından 2-3,5 cm (0,8-1,4 inç) genişliğinde bir kabuk şeridi çıkarılır. Köklenmeyi teşvik etmek için alanın bir büyüme düzenleyici ile takviye edilmesi gerekebilir. Ardından sabit bir nem içeriği sağlayan bir köklendirme ortamı (ideal olarak sphagnum yosunu) ile kaplanır ve bir polietilen levha ile bağlanır.

Bu çoğaltma tekniği kolaydır, yüksek başarı oranına sahiptir ve bir bitki çeliklerle verimli bir şekilde çoğaltılamadığında seçilir. Sürecin başarısını ve iyi bir kök oluşumunu sağlamak için, sabit bir nem kaynağına, ılık bir sıcaklığa ve iyi bir havalandırmaya sahip olmak çok önemlidir

Referanslar