Jackfruit (Jack Meyvesi): Hindistan'ın Yerli Besleyici Meyvesi

Ortak yazarlar:  Seema S. ve Sowmiya Mahadevan, Hindistan Gıda Güvenliği ve Standartları Kurumu (FSSAI) - Ulusal Gıda Laboratuvarı (NFL), Chennai, Hindistan

Jack meyvesi (Artocarpus heterophyllus Lam) dünya çapında yetiştirilen bir üzümsü meyvedir. İncir, dut ve ekmek ağacı (Moraceae) ile aynı familyaya ait bir ağaç türüdür. Hindistan'ın Batı Ghats yağmur ormanlarına özgü olduğuna inanılan yaprak dökmeyen tropikal bir ağaçtır. Hint arkeolojik keşiflerine göre jack meyvesi  ilk olarak 3.000 ve 6.000 yıl önce yetiştirilmiştir (1). Bangladeş, Hindistan, Myanmar, Nepal, Tayland, Vietnam, Çin, Filipinler, Endonezya, Malezya ve Sri Lanka önde gelen jackfruit üreticileridir. Brezilya ve Karayipler gibi Doğu Afrika ülkelerinin yanı sıra Uganda, Tanzanya, Jamaika ve Mauritius gibi ülkeler de jack meyvesine ev sahipliği yapmaktadır. Hindistan'da başlıca jack meyvesi  yetiştiren eyaletler Assam, Bihar ve Kerala'dır.

Ağaçları tüm dünyada ağaçlardan elde edilen en dev meyveyi üretir. Aynı zamanda “fakir adamın yemeği” olarak da bilinir. Malayalam dilindeki “chakka‘‘dan alınan Portekizce ‘’jaca” kelimesi “Jackfruit” teriminin geldiği yerdir. Hindistan'da Kathal, Panas (Hintçe), Phanas (Gujarati ve Marathi), Kanthal (Bengalce), Palaa (Tamilce), Halasu (Kannada) ve Chakka (Malayalam) (2), Kathal (Bangladeş), Kanun (Tayland), Nangka (Malezya), Katar (Nepal), Giaca (İtalya), Jaca (Portekizce), Nanga (Endonezya), Jacquier (Fransızca) gibi çeşitli yerel isimler verilmektedir.

Jack meyvesi ağacı tek çenekli (aynı ağaçta ayrı erkek ve dişi çiçeklere sahip) bir ağaçtır ve eliptik, dikdörtgen veya oval olan ve 1 ila 5 cm boyutlarında koyu yeşil yaprakları vardır (3). Çiçeklenme coğrafyaya ve çeşide bağlı olarak Kasım ortası ile Şubat ortası arasında gerçekleşir. Döllenme için çapraz tozlaşma kullanılır ve tohumlar öncelikle çoğaltma için kullanılır. Meyve gelişim süreci ülkeye göre değişir ve tozlaşmadan sonra üç ila yedi ay sürer. Başlangıçta erkek çiçeklerin oranı dişi çiçeklere kıyasla daha fazladır. Sezon sonunda, dişi çiçekler polen canlılığını yitirdiği için erkek çiçeklerden sayıca fazladır (4).

Jack meyvesi ağacı, meyveleri yan ve ana dallarında bulunan orta büyüklükte bir ağaçtır ve ‘karnıbaharımsı’ tipi olarak adlandırılır. Meyvesi 2 ila 36 kg ağırlığında olabilir ve maksimum uzunluğu 90 cm'dir (5). Jack meyvesi, olgunlaştığında koyu sarıya dönen kaba bir kabuğu olan büyük, yeşil bir meyvedir. Güçlü bir sapı ve lifli bir çekirdeği vardır. Soğan olarak bilinen etli tohum zarı, meyvenin %20-30'unu oluşturur ve eşsiz bir lezzete sahiptir (6). Tohumlar açık kahverengi ve küre şeklinde, ince beyaz bir zarla çevrilidir. İki ana jackfruit çeşidi vardır: biri küçük ve liflidir, çiğ istiridye gibi bir dokuya sahip tatlı karpelleri vardır, diğeri ise gevrek ve çıtırdır ancak çok tatlı değildir.

Jack meyvesi, sağlık açısından sayısız fayda sunan çok yönlü bir meyvedir. Olgunlaştığında meyve olarak tüketilebilir veya yeşilken sebze olarak kullanılabilir. Olgun soğanlar genellikle taze olarak yenir veya konserve ürünlere işlenir. Asya'da bitkiler, anti-enflamatuar, anti-bakteriyel, ant-ioksidan, anti-diyabetik ve anti-antihelmintik ajanlar olarak tıbbi özellikleri nedeniyle yaygın olarak tüketilmektedir (7). Jackfruit ayrıca anti-kanser, anti-ülser, anti-hipertansif ve anti-yaşlanma aktiviteleri sergileyen lignanlar, flavonlar ve saponinler gibi biyoaktif bileşikler içerir (8). Olgun periyantın işlenmesi için kg/ıslak ağırlık başına yaklaşık 2 Megajul enerji gerektirir.

Jack meyvesinin farklı kısımları:

Meyvenin farklı kısımlarının tanımlanması için lütfen şekle bakınız.

Meyve Kabuğu: Jack meyvesinin dış kısmı (kabuğu) altıgen, küt konik karpel uçlarından oluşan yeşil ila sarı-kahverengi bir meyve kabuğuna sahiptir. Kabuk, meyveyi koruyan kalın, lastiksi, beyazımsı-sarımsı bir duvarla kaplıdır. Gıda işleme endüstrileri ve satıcılar genellikle jack meyvesi kabuklarını atık olarak atmaktadır. Atıkları ve olumsuz çevresel etkilerini azaltmak için, pektin gibi faydalı bileşenler jackfruit kabuklarından ayrıştırılabilir (10). Kurabiye, bisküvi, kek ve ekmek gibi gıda maddeleri üretmek için jack meyvesi kabuğu tozu kullanmak tüketicilere ve endüstrilere fayda sağlayabilir. Jack meyvesi kabuğu unu, yüksek pektin içeriği nedeniyle jöle ve şurup yapımında da kullanılmaktadır. Jackfruit kabuğu protein, karbonhidrat, vitamin, yağ, mineral ve lif dahil olmak üzere temel besin maddeleri açısından zengin bir kaynaktır.

Raglar: Raglar, jack meyvesinin kabuğunu ve çekirdeğini birbirine bağlayan ve posalar arasında bulunan lifli iplikçiklerdir.

Meyve Özü: Jack meyvesi posası meyvenin yenilebilir kısmıdır. Çoğunlukla taze olarak tüketilir ancak konserve posa, kurutulmuş posa, reçel veya şurup gibi konservelere de işlenebilir (11). Meyve özü fasulye şeklindedir ve çekirdeğe bağlı olan lifli ipliklerle çevrilidir. Tohumlar posanın içinde bulunur. Posa, yüksek C vitamini içeriği de dahil olmak üzere çeşitli fonksiyonel bileşenler ve biyoaktif bileşenler içerir.

Tohum: Jack meyvesi tohumları, beyaz bir tabaka ile çevrili spermoderm adı verilen ince kahverengi bir tohum kabuğuna sahiptir. Kahverengi spermoderm, protein ve nişasta açısından zengin beyaz kotiledon içerir. Bu tohumlar özellikle kozmetik, kağıt, ilaç ve biyo-nanoteknoloji endüstrilerinde birçok potansiyel faydaya sahiptir. 

Çekirdek: Çekirdek, jack meyvesinin merkezi ekseni boyunca uzunlamasına yer alır, raglar yardımıyla kabuğa bağlanır ve arada posalar bulunur.

Jack meyvesinin besin değerleri:

Jack meyvesinin bileşimi çeşide göre değişir. Jack meyvesi, tropikal meyvelerden daha yüksek demir, protein, tiamin ve kalsiyum içeriğine sahiptir. Yakın zamanda yapılan bir çalışmada olgun jack meyvesinin elma, kayısı, avokado ve muzdan daha fazla mineral ve vitamin içerdiği bulunmuştur (12).

Karbonhidratlar: Bazı çalışmalar, jack meyvesi tohum zarı ve tohumlarının yüksek nişasta içerdiğini bildirmiştir. Jack meyvesinin eti olgunlaştıkça artan miktarda nişasta ve diyet lifi içerir.

Proteinler: Jack meyvesinin histidin, triptofan, lisin, arginin, treonin, sistin, metiyonin ve lösin gibi amino asitler içerir. Kushwaha ve arkadaşları (2021), jack meyvesi tohumlarının protein içeriğinin olgunlaştıkça %18,56'dan %12,15'e düştüğünü tespit etmiştir (13). Jacalin, jack meyvesinde bulunan başlıca proteindir. Jack meyvesi tohumlarının saf ekstraktı, esas olarak Jacalin'den oluşan %50'nin üzerinde protein içerir.

Vitaminler ve Mineraller: Jack meyvesi C vitamini açısından zengindir. Ayrıca B vitamini kompleksleri ve iyi miktarda piridoksin (B6 vitamini), folik asit, niasin, riboflavin ve niasin içeren nadir meyvelerden biridir. Jack meyvesi azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, sülfür, çinko, bakır gibi zengin bir mineral kaynağıdır.

Lif içeriği (3): Jack meyvesindeki lif içeriği %0.33-0.40 arasında değişmektedir ve çeşitli olgunlaşma aşamalarında meyvenin farklı kısımlarındaki lif içeriğinde önemli bir fark yoktur. Olgunlaşmış ve olgunlaşmamış jack meyvelerinin lif içeriği sırasıyla %2,6 ve %0,8'dir. Ayrıca farklı jack meyvesi çeşitleri arasında lif içeriğinde %0,50 ila %0,90 arasında değişen küçük farklılıklar olabilir.

Yağ: Jack meyvesi fincan başına sadece yaklaşık 1 gram yağ içerir ve düşük yağ içeriği ve doymuş ve trans yağ içermemesi nedeniyle kalp sağlığı açısından sağlıklı kabul edilir.

Jack meyvesi aşağıdaki sağlık sorunlarına faydalı olabilir:

• Kabızlık
• Diyabet
• Ülser
• Cilt sorunları
• Kanser
• Yüksek tansiyon

Referanslar

1. Kumaran, K. and Amma, P.S. (2011). Jackfruit in Southern India. National Jackfruit Fest Coordination Office, Santhigram, Kazhuvur. Thiruvananthapuram, Kerala, S. India, p.1
2. Prakash O, Kumar R, Mishra A, Gupta R. Artocarpus heterophyllus (Jackfruit): an overview. Pharmacognosy Reviews. 2009 Jul 1;3(6):353.
3. Ranasinghe RA, Maduwanthi SD, Marapana RA. Nutritional and health benefits of jackfruit (Artocarpus heterophyllus Lam.): a review. International journal of food science. 2019 Jan 6;2019.
4. Fathin AN, Astuti D, Winarni WW, Ratnaningrum YW. Flowering and fruiting phenology of jackfruit (Artocarpus heterophyllus Lam.) from Sumatra landraces in the ex-situ conservation area in Karangmojo, Yogyakarta. InIOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2021 Nov 1 (Vol. 914, No. 1, p. 012052). IOP Publishing.
5. Zhang Y, Li B, Xu F, He S, Zhang Y, Sun L, Zhu K, Li S, Wu G, Tan L. Jackfruit starch: Composition, structure, functional properties, modifications, and applications. Trends in Food Science & Technology. 2021 Jan 1;107:268-83.
6. Morelos-Flores DA, Montalvo-González E, Chacón-López MA, Santacruz-Varela A, Zamora-Gasga VM, Torres-García G, de Lourdes García-Magaña M. Comparative Study of Four Jackfruit Genotypes: Morphology, Physiology and Physicochemical Characterization. Horticulturae. 2022 Oct 31;8(11):1010.
7. Ahasan Ullah Khan MA, Abdul M, Maleque CK, Talucder MS, Maukeeb AR, Ema IJ, Adnan M. Management of insect pests and diseases of jackfruit (Artocarpus heterophyllus L.) in agroforestry system: A review. Acta Entomology and Zoology. 2021;2(1):37-46.
8. Palamthodi S, Shimpi S, Tungare K. A study on nutritional composition and functional properties of wheat, ragi, and jackfruit seed composite flour. Food Science and Applied Biotechnology. 2021 Mar 19;4(1):63-75.
9. Swami SB, Thakor NJ, Haldankar PM, Kalse SB. Jackfruit and its many functional components as related to human health: a review. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety. 2012 Nov;11(6):565-76.
10. Tharani S, Divakar S. Nutritional and Chemical Composition of Jackfruit Rind Flour. Asian Journal of Dairy and Food Research, DR-1898: 1-4 [last accessed: http://arccarticles.s3.amazonaws.com/GalleyProof/Attachment-atgalley-proof-DR-1898-6089603e9087340b9bdcbbb1.pdf].
11. Cruz-Casillas FC, García-Cayuela T, Rodriguez-Martinez V. Application of conventional and non-conventional extraction methods to obtain functional ingredients from jackfruit (Artocarpus heterophyllus lam.) tissues and by-products. Applied Sciences. 2021 Aug 9;11(16):7303.
12. Tiwari AK, Vidyarthi AS. Nutritional evaluation of various edible fruit parts of jackfruit (Artocarpus heterophyllus) at different maturity stages. International Journal of Chemical and Pharmaceutical Review and Research. 2015;1(1):21-6.
13. Kushwaha R, Fatima NT, Singh M, Singh V, Kaur S, Puranik V, Kumar R, Kaur D. Effect of cultivar and maturity on functional properties, low molecular weight carbohydrate, and antioxidant activity of Jackfruit seed flour. Journal of Food Processing and Preservation. 2021 Feb;45(2):e15146.