Αν μπορούσαμε να μάθουμε την ιστορία πίσω από κάθε λουλούδι που γονιμοποιείται, κάθε καρπό που σχηματίζεται, κάθε σπόρο που συνεχίζει τον κύκλο της ζωής, το πιθανότερο είναι ότι θα βρίσκαμε κάποιο είδος μέλισσας να έχει συμβάλλει σε αυτή την πορεία.
Κάθε χρόνο, στις 20 Μαΐου, γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Μέλισσας, για να αναγνωρίσουμε τη συμβολή των 20.000+ ειδών μελισσών που διαμορφώνουν αθόρυβα τη ζωή στον πλανήτη. Το 2025, με θέμα «Ας εμπνευστούμε από τις μέλισσες για να θρέψουμε τον κόσμο», εξερευνούμε πώς οι μέλισσες μας δείχνουν τον δρόμο προς πιο έξυπνη, βιώσιμη και ανθεκτική αγροτική παραγωγή.
Ένας κόσμος γεμάτος επικονιαστές
Όταν οι περισσότεροι φαντάζονται μια μέλισσα (Apis mellifera), σκέφτονται την εικόνα μιας κηρήθρας γεμάτης μέλι ή το γνωστό βουητό μιας κυψέλης. Όμως ο κόσμος των μελισσών είναι πολύ πιο πλούσιος. Υπάρχουν βομβίνοι, μοναχικές μέλισσες ή αλλιώς φυλλοκόπτρες, αλλά και οι μέλισσες χωρίς κεντρί που ζουν σε πυκνά τροπικά δάση. Αυτά τα έντομα έχουν εξελιχθεί ώστε να επικονιάζουν φυτά σε κάθε είδος οικοσυστήματος, από ερήμους μέχρι θερμοκήπια, δάση και οπωρώνες. Η Μεσογειακή ζώνη θεωρείται ένα από τα πιο πλούσια κέντρα βιοποικιλότητας μελισσών, καθώς το θερμό και ξηρό κλίμα ευνοεί ιδιαίτερα τους επικονιαστές.
Γιατί η ποικιλομορφία μελισσών έχει σημασία
Κάθε είδος μελισσών έχει ξεχωριστές συμπεριφορές αναζήτησης τροφής, προτιμήσεις για διαφορετικά άνθη, άλλες ώρες δραστηριότητας. Αυτή η ποικιλία είναι θεμελιώδης για την αγροτική παραγωγικότητα και τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων. Σύμφωνα με στοιχεία του FAO, πάνω από το 70% των καλλιεργειών παγκοσμίως επωφελούνται από την επικονίαση από έντομα. Συγκεκριμένα, 87 από τις 115 σημαντικότερες καλλιέργειες παγκοσμίως δεν θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν αποτελεσματικά χωρίς τις μέλισσες. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 85% των καλλιεργούμενων φυτών εξαρτάται από τα διάφορα είδη επικονιαστών, ενώ το 65% των άγριων φυτών στηρίζεται σε αυτούς για την αναπαραγωγή του.
Οι επικονιαστές και η παγκόσμια οικονομία τροφίμων
Η επικονίαση συμβάλλει σε πάνω από το 30% της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων και στηρίζει το 1/3 της ανθρώπινης διατροφής. Η οικονομική της αξία ανέρχεται στα 153 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, με καλλιέργειες όπως ο καφές, το κακάο, η σόγια και τα φρούτα να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις μέλισσες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι επικονιαζόμενες καλλιέργειες αποφέρουν περισσότερα από 16 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο.
Ωστόσο, οι μέλισσες είναι κάτι πολύ περισσότερο από κινητήριοι μοχλοί της οικονομίας.
Νομαδική μελισσοκομία: Συμβίωση με τις εποχές
Σε περιοχές όπου οι εποχές της άνθησης διαφοροποιούνται σημαντικά, η νομαδική μελισσοκομία αποτελεί παράδοση βασισμένη στην αρμονική συμβίωση με τη φύση. Οι μελισσοκόμοι μετακινούν τις κυψέλες τους, άλλοτε σε μικρές (μικρονομαδισμός) και άλλοτε σε μεγάλες αποστάσεις (μακρονομαδισμός), ακολουθώντας την άνθηση των φυτών και μεγιστοποιώντας τη συλλογή νέκταρος.
Οι μέλισσες αποτελούν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ γεωργών και μελισσοκόμων. Σε αυτά τα συστήματα, η συνεργασία είναι αναγκαία και αμοιβαία επωφελής.
Οφέλη για τους αγρότες:
- Αυξημένη απόδοση και ποιότητα σε καλλιέργειες φρούτων και λαχανικών
- Ομοιομορφία στο τελικό προϊόν, σημαντική για την εμπορική αξία τους
- Μείωση της ανάγκης για τεχνητές μεθόδους επικονίασης και ενίσχυση των αγροοικολογικών πρακτικών
Οφέλη για τους μελισσοκόμους:
- Παραγωγή σπάνιων μονοποικιλιακών μελιών, όπως πορτοκαλιάς, θυμαριού ή πεύκου
- Συνεχής ροή νέκταρος και δυνατότητα παραγωγής μελιού όλο τον χρόνο
- Ασφαλές περιβάλλον χωρίς φυτοφάρμακα, χάρη στην επικοινωνία με τους αγρότες
- Ασφαλή σημεία τοποθέτησης μελισσιών, μακριά από πόλεις και υποβαθμισμένα τοπία
Case study: Η νομαδική μελισσοκομία στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, οι νομαδικοί μελισσοκόμοι διασχίζουν τη χώρα με τις κυψέλες τους, ακολουθώντας τη φυσική διαδοχή της άνθησης.
Η διαδρομή ξεκινά την άνοιξη στα βουνά της Πελοποννήσου, όπου οι μέλισσες συλλέγουν νέκταρ από ανθισμένες πορτοκαλιές και λεμονιές. Το αποτέλεσμα: ένα ανοιχτόχρωμο, λουλουδάτο μέλι με υψηλή εμπορική αξία.
Το καλοκαίρι, μετακινούνται στα νησιά του Αιγαίου, ιδιαίτερα στην Κρήτη και τα Κύθηρα, ειδικά στην Κρήτη και στα Κύθηρα, όπου ευδοκιμεί το άγριο θυμάρι. Το θυμαρίσιο μέλι είναι από τα πιο γνωστά ελληνικά μέλια, με έντονο άρωμα και φαρμακευτικές ιδιότητες.
Στα τέλη του καλοκαιριού, οι κυψέλες μεταφέρονται στη Χαλκιδική, στα πυκνά πευκοδάση. Εκεί, οι μέλισσες δεν συλλέγουν νέκταρ αλλά μελιτώματα που είναι εκκρίσεις από έντομα που τρέφονται με το ρετσίνι των πεύκων. Το πευκόμελο είναι πιο σκούρο, λιγότερο γλυκό, με γήινες νότες. Θεωρείται εξαιρετικά θρεπτικό και με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση.
Οι μέλισσες εν δράσει
Αμυγδαλεώνες: Συνεργασία με ακρίβεια
Η επικονίαση δεν γίνεται τυχαία. Είναι επιστήμη, και οι μέλισσες την υπηρετούν με συνέπεια. Στους αμυγδαλεώνες, οι υψηλές αποδόσεις βασίζονται πλήρως στην παρουσία μελισσών. Η καρπόδεση φτάνει το 90-100% όταν υπάρχουν αρκετοί επικονιαστές. Συνήθως απαιτούνται 6–7 κυψέλες ανά εκτάριο για επαρκή επικονίαση, και οι κυψέλες τοποθετούνται λίγο πριν την άνθηση.
Για να ενισχύσουν τη διασταυρούμενη επικονίαση, οι παραγωγοί φυτεύουν μια σειρά επικονιαστικών ποικιλιών αμυγδαλιάς ανά δεύτερη σειρά δέντρων. Αυτό αποτελεί μια απόδειξη πως η γεωργική παραγωγικότητα απαιτεί συνεργασία με τα φυσικά οικοσυστήματα.
Επικονίαση σε θερμοκήπια με βομβίνους
Από τα τέλη της δεκαετίας του '80, οι βομβίνοι (Bombus terrestris) έχουν φέρει επανάσταση στην καλλιέργεια τομάτας σε θερμοκήπια. Παλαιότερα,οι παραγωγοί βασίζονταν σε τεχνητές ορμόνες (συνθετικές αυξίνες) για να προκαλέσουν επικονίαση. Σήμερα, οι βομβίνοι βελτιώνουν την ποιότητα των καρπών και μειώνουν σημαντικά τη χρήση χημικών.
Η επιτυχία εξαρτάται από το μικροκλίμα: θερμοκρασίες μεταξύ 23-28°C και σχετική υγρασία 60-75%. Όταν η θερμοκρασία ξεπερνά τους 30°C, οι βομβίνοι εγκαταλείπουν την αναζήτηση τροφής και επικεντρώνονται στη διατήρηση της θερμοκρασίας της κυψέλης, αφήνοντας τα άνθη απεπικονίαστα. Η επιτυχία εξαρτάται επίσης από την κατάλληλη τοποθέτηση των κυψελών, την ορθή άρδευση και τη μεταφορά σε ώρες που τα έντομα είναι δραστήρια, όπως νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα.
Γνωρίζατε ότι; Μία μόνο κυψέλη βομβίνων μπορεί να επικονιάσει θερμοκήπιο 2.000 τ.μ.
Κλείνοντας
Οι μέλισσες είναι προστάτες της βιοποικιλότητας, αρχιτέκτονες της ανθεκτικότητας και σιωπηλοί σύμμαχοι στην προσαρμογή της γεωργίας στην κλιματική κρίση. Η επένδυση σε πρακτικές φιλικές προς τους επικονιαστές δεν είναι μόνο επιστημονικά τεκμηριωμένη, αλλά και οικονομικά αποδοτική και ηθικά υπεύθυνη αναγκαία.
Πηγές
Overview of Bee Pollination and Its Economic Value for Crop Production
