Η σπατάλη τροφίμων είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί άμεση λύση. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) ανέφερε ότι το 14% των παραγόμενων τροφίμων χάθηκε από το στάδιο της συγκομιδής μέχρι να φτάσει στο στάδιο της λιανικής πώλησης το 2019 (FAO, 2019). Σύμφωνα με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, το 17% των τροφίμων απορρίφθηκε από τους καταναλωτές, το 2021 (UNEP, 2021). Οι απώλειες τροφίμων προκάλεσαν σημαντική οικονομική ζημία, η οποία εκτιμάται σε 400 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Περίπου 931 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων απορρίφθηκαν το 2019, και προέρχονται: από τα νοικοκυριά (61%), τις υπηρεσίες διανομής τροφίμων (26%) και το λιανικό εμπόριο (13%). Σχεδόν το 10% της παγκόσμιας σπατάλης τροφίμων προερχόταν από την ΕΕ, που αντιστοιχεί σε 174 κιλά ανά άτομο, δημιουργώντας 170 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπονται στο περιβάλλον.
Το πρόβλημα δεν προέρχεται μόνο από τα τρόφιμα που απορρίπτοναι και πετιούνται στο περιβάλλον, αλλά χάνεται και η ενέργεια που χρησιμοποιείται για την παραγωγή τους. Ως εκ τούτου, η σπατάλη και η απώλεια τροφίμων έχουν συμβάλλει στην αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, περίπου κατά 8% έως 10%,, κυρίως κατά την διαδικασία παραγωγής αυτών των προιοντων.
Οι απώλειες ενέργειας παρατηρούνται κυρίως κατά την διανομή των τροφίμων, φτάνοντας το 51%, και ακολουθούν, οι καταναλωτές, με ποσοστί σπατάλης ενέργειας περίπου 31% (Verghese et al., 2015). Ο στόχος βιώσιμης ανάπτυξης 12 (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών στοχεύει στη μείωση της σπατάλης τροφίμων, ιδίως σε επίπεδο λιανικής πώλησης και καταναλωτών, και στη μείωση των απωλειών τροφίμων σε όλα τα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού μετά τη συγκομιδή των προϊόντων. O FAO αναφέρει τη σημασία του σωστού χειρισμού των τροφίμων μετά τη συγκομιδή, καθώς τα τρόφιμα είναι ευπαθή και επιρρεπή σε αλλοίωση από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως η θερμοκρασία, ο αέρας, η υγρασία, κ.λπ. Ο ορθός χειρισμός των προϊόντων διατροφής αποσκοπεί στο να διασφαλιστεί ότι τα προϊόντα διατροφής είναι ασφαλή κατά τη διανομή τους μέχρι να φθάσουν στον καταναλωτή. Η συσκευασία τροφίμων έχει σημαντικό ρόλο στην παράταση της διάρκειας ζωής των τροφίμων και στη διατήρηση της ασφάλειας και της ποιότητας τους, μειώνοντας έτσι τη σπατάλη τροφίμων.
Πώς η συσκευασία τροφίμων συμβάλλει στη μείωση της σπατάλης τροφίμων;
Η συσκευασία τροφίμων μπορεί να θεωρηθεί ένα εργαλείο για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων στη μελλοντική αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων και τη διάσωση του περιβάλλοντος από τις επικίνδυνες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, προστατεύοντας τους πόρους που απαιτούνται για την καλλιέργεια και την παραγωγή τους. Η συσκευασία τροφίμων μειώνει τα απόβλητα τροφίμων και παίζει ουσιαστικό ρόλο στην παράταση της διάρκειας ζωής τους. Η συσκευασία τροφίμων προστατεύει κυρίως τα τρόφιμα από επιμολύνσεις και από τους φυσικούς, βιολογικούς και χημικούς κινδύνους. Η προστασία διατηρεί τα τρόφιμα ασφαλή κατά τη συντήρησή τους και έχει ως αποτέλεσμα την παράταση της διάρκειας ζωής τους. Εκτός αυτού, η προστασία διατηρεί την ποιότητα, την ασφάλεια και τη θρεπτική αξία των τροφίμων, έτσι ώστε τα συσκευασμένα τρόφιμα να μπορούν να καταναλωθούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Κάθε συσκευασία έχει διαφορετικό ρόλο στην προστασία των τροφίμων λαμβάνοντας υπόψη τους παράγοντες που προκαλούν αλλοίωση των τροφίμων. Για παράδειγμα, τα φρούτα υφίστανται αλλοίωση λόγω της διαδικασίας τηε αναπνοής. Στην περίπτωση αυτή, η απομάκρυνση του οξυγόνου είναι ζωτικής σημασίας για την αποτροπή της ταχείας αναπνοής των φρούτων. Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας η δημιουργία συσκευασιών που προστατεύουν κατάλληλα τα τρόφιμα, ενώ παράλληλα επιτρέπουν την ασφαλή χρήση του προϊόντος από τον καταναλωτή. Οι συσκευασίες τροφίμων είναι επίσης απαραίτητες για την ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με τις ημερομηνίες λήξης ή την προέλευση των συσκευασμένων τροφίμων.
Τύποι προηγμένης συσκευασίας τροφίμων (ενεργή και έξυπνη συσκευασία)
Οι συσκευσίες των τροφίμων συνεχώς εξελίσσονται, λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας αλλά και της σημασίας που έχει για την ασφάλεια των τροφίμων. Στις μέρες μας, η συσκευασία τροφίμων δεν χρησιμεύει μόνο ως ένα μέσο μεταφοράς του προιοντος και, ούτε μόνο για την ευκολία στη χρήση και αποθήκευση για τους καταναλωτές μετά την αγορά, αλλά κυρίως διασφαλίζει ότι τα προϊόντα είναι ασφαλή. Στο παρελθόν, πολλά μεταποιημένα τρόφιμα συντηρούνταν με την προσθήκη συντηρητικών για την αποτροπή της ανάπτυξης μικροοργανισμών που προκαλούν αλλοίωση, ελέγχοντας το pH και την ενεργότητα του νερού των τροφίμων (Bahmid et al., 2021). Ωστόσο, υπάρχουν έντονες ανησυχίες σχετικά με τη χρήση συντηρητικών από τους καταναλωτές λόγω των πιθανών κινδύνων για την υγεία. Η Flora Southey, (2021), και οι Osaili et al., (2023) αναφέρουν ότι περίπου το 60% των ανθρώπων στη Γερμανία και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δεν καταναλώνουν τρόφιμα με χημικά πρόσθετα λόγω των κινδύνουν που ενέχουν για την υγεία. Πλέον, οι συσκευασίες μπορούν οι ίδιες να περιέχουν φυσικά πρόσθετα, όπως αιθέρια έλαια, που προστατεύουν τα τρόφιμα. Η προσέγγιση αυτή ονομάζεται ενεργή συσκευασία. Αυτό το σύστημα συσκευασίας ορίζεται ως ένα σύστημα που επηρεάζει ενεργά το περιβάλλον εντός της συσκευασίας και τροποποιεί ενεργά τις συνθηκές του συσκευασμένου τροφίμου για να παρατείνει τη διάρκεια ζωής του ή να βελτιώσει τ τις οργανοληπτικές του ιδιότητες, διατηρώντας παράλληλα την ποιότητα και ασφάλεια του. Ως μέρος του συστήματος, τα ενεργά συστατικά μπορεί να αποτελούν μέρος του υλικού συσκευασίας ή να εισάγονται ή να προσαρτώνται στο εσωτερικό του (Bahmid, 2021).
Ένα ενεργό σύστημα συσκευασίας αποτελείται από:
- Απορροφητές αιθυλενίου (Ethylene scavengers)
- Απορροφητές οξυγόνου (Oxygene scavengers)
- Συσκευασία που δεν οξειδώνεται
- Συσκευές που εκλύουν CO2
- Αντιμικροβιακή συσκευασία
- Απορροφητές υγρασίας
Τα εν λόγω συστήματα συσκευασίας αναπτύσσονται με την προσθήκη ενεργών παραγόντων για την αναστολή των επιδράσεων του οξυγόνου, της υγρασίας, του διοξειδίου του άνθρακα, των μικροβίων και των ελεύθερων ριζών που προκαλούν αλλοίωση στα τρόφιμα. Η αποτελεσματικότητα της συσκευασίας εξαρτάται από την επιλογή των κατάλληλων ενεργών συστατικών και το είδος του τροφίμου. Αυτό σημαίνει ότι εάν τα προϊόντα, όπως τα τσιπς που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε λάδι, αλλοιωθούν ή χάσουν τη γεύση τους λόγω του οξυγόνου, ο καλύτερος τρόπος για να παραταθεί η διάρκεια ζωής είναι η προσθήκη ενός παράγοντα απορρόφησης οξυγόνου για την απομάκρυνση του οξυγόνου στο εσωτερικό του συστήματος συσκευασίας.
Το ίδιο σύστημα ισχύει και για άλλους τύπους ενεργών συσκευασιών τροφίμων. Οι Bahmid et al., (2021) μελέτησαν την επίδραση των υλικών συσκευασίας, στα οποία ενσωματώθηκαν αλεσμένοι σπόροι μουστάρδας, σε άπαχο μοσχαρίσιο κιμά που αποθηκεύτηκε σε θερμοκρασίες ψύξης. Ο δείκτης ποιότητας του βοείου κρέατος είναι η μικροβιακή αλλοίωση, η οποία απαιτεί έναν αντιμικροβιακό παράγοντα για την αναστολή της ανάπτυξης μικροοργανισμών. Οι σπόροι μουστάρδας που απελευθερώνουν ισοθειοκυανικές αλκυλικές ενώσεις, μια ισχυρή αντιμικροβιακή ένωση που ενσωματώνεται σε υλικά συσκευασίας, μπορούν να αναστείλουν την ανάπτυξη βακτηρίων και να παρατείνουν τη διάρκεια ζωής του κιμά, περίπου 3,5 ημέρες.
Η έξυπνη συσκευασία παρέχει ένα διαφορετικό σύστημα από την ενεργή συσκευασία, το οποίο παρέχει πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο σχετικά με την κατάσταση του συσκευασμένου τροφίμου. Αυτός ο τύπος συστήματος συσκευασίας χρησιμοποιεί έναν αισθητήρα ή δείκτη που μπορεί να αλλάξει ανάλογα με την κατάσταση του τροφίμου, όπως φαίνεται στην Εικόνα. Το σύστημα αυτό είναι σημαντικό, δεδομένου ότι η ποιότητα των τροφίμων συνήθως δεν είναι σταθερή κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης και συντήρησης τους. Η χρήση μιας συμβατικής συσκευασίας μπορεί να μειώσει τον χρόνο διάρκειας ζωής και να αποκλίνει από την αναγραφόμενη ημερομηνία λήξης. Η απόκλιση αυτή στην ημερομηνία λήξης μπορεί να προκαλέσει κίνδυνο για τον καταναλωτή με αποτέλεσμα να χάσει την εμπιστοσύνη του στους παραγωγούς των προϊόντων. Επομένως, οι συσκευασίες με έξυπνους αισθητήρες ή δείκτες μπορεί να εγγυηθούν στον καταναλωτή την ασφάλεια και την ποιότητα των συσκευασμένων τροφίμων, αφού παρέχουν στοιχεία για την κατάσταση του σε πραγματικό χρόνο.
Οφέλη από την παράταση της διάρκειας ζωής για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων
Η επέκταση της διάρκειας ζωής μπορεί να σχετίζεται με τη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Η επιμήκυνση της διάρκειας ζωής των τροφίμων δίνει περισσότερο χρόνο στους παραγωγούς τροφίμων να πουλήσουν τα προϊόντα τους. Όπως συζητήθηκε στην προηγούμενη ενότητα, τα προϊόντα διατροφής είναι επιρρεπή σε αλλοίωση σε όλα τα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού, ιδίως μετά τη συγκομιδή. Χωρίς συσκευασία, τα περισσότερα τρόφιμα μπορούν να διατηρηθούν για 2-3 ημέρες σε θερμοκρασία δωματίου και για 6-7 ημέρες σε αποθήκευση σε χαμηλή θερμοκρασία. Για την εταιρεία που παράγει τρόφιμα σε βιομηχανική κλίμακα, τα τρόφιμα θα πρέπει να αποθηκεύονται περισσότερο για να δοθεί περισσότερος χρόνος για την πώληση των προϊόντων.
Μια ενδιαφέρουσα μελέτη συσχετίζει την παράταση της διάρκειας ζωής με τη μείωση των αποβλήτων τροφίμων, το κόστος παραγωγής και το κέρδος (Wilson, 2013). Η μελέτη δείχνει ότι η παράταση της διάρκειας ζωής κατά δύο ημέρες με τη χρήση ενός συστήματος συσκευασίας τροποποιημένης ατμόσφαιρας μειώνει τα απόβλητα τροφίμων κατά περίπου 8%, από 13,6% σε 4,9%. Παρόλο που το κόστος αυξάνεται κατά 0,09 ευρώ ανά τεμάχιο, το κέρδος ανεβαίνει κατά 0,40 ευρώ. Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν αυτό το κόστος, τη μείωση των αποβλήτων και τα κέρδη, αλλά τα στοιχεία αυτά δείχνουν τη σημασία της επέκτασης της διάρκειας ζωής.
Ποιες είναι οι προκλήσεις στη συσκευασία τροφίμων
Η συσκευασία έχει σημαντικό ρόλο στη μείωση της σπατάλης τροφίμων στην αλυσίδα εφοδιασμού. Ωστόσο, η μεγάλη ανησυχία για τα πλαστικά απόβλητα που συσσωρεύονται στο περιβάλλον, ιδίως στη θάλασσα, εξακολουθεί να αποτελεί μεγάλο ζήτημα, δεδομένου ότι το πλαστικό συσκευασίας τροφίμων που χρησιμοποιείται συνήθως για μια συσκευασία δεν μπορεί να αποδομηθεί γρήγορα στο έδαφος, στη θάλασσα και στο περιβάλλον. Τα απόβλητα συσκευασίας έχουν μικρότερη επίδραση στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αλλά τα πλαστικά απόβλητα μπορούν να προκαλέσουν κίνδυνο και απειλή για τα ψάρια και τα κτηνοτροφικά ζώα (Siddiqui et al., 2023).
Στο μέλλον θα πρέπει να υπάρξει ισορροπία μεταξύ των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και των επιπτώσεων των πλαστικών συσκευασίας στην υγεία. Είναι σημαντικό να εξεταστεί η σωστή χρήση της συσκευασίας τροφίμων, ώστε η συσκευασία να είναι αποτελεσματική στην παράταση της διάρκειας ζωής των τροφίμων. Όσον αφορά τις επιπτώσεις των πλαστικών συσκευασιών στο περιβάλλον, πρέπει να υπάρξη παγκόσμια πρωτοβουλία για τη βιώσιμη διαχείριση των πλαστικών αποβλήτων, ώστε να μη συσσωρεύονται πλαστικά απόβλητα στο περιβάλλον και να μη μολύνουν τη θάλασσα και τους ζωικούς οργανισμούς.
Βιβλιογραφία
Bahmid, N. A. (2021). Antimicrobial packaging design: Exploring the potential of allyl isothiocyanate release from mustard seeds. https://doi.org/10.18174/539717
Bahmid, N. A., Dekker, M., Fogliano, V., & Heising, J. (2021). Development of a moisture-activated antimicrobial film containing ground mustard seeds and its application on meat in active packaging system. Food Packaging and Shelf Life, 30, 100753. https://doi.org/10.1016/J.FPSL.2021.100753
FAO. (2019). The State of Food and Agriculture 2019. Moving forward on food loss and waste reduction. Rome. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. In FAO. 2019. The State of Food and Agriculture 2019. Moving forward on food loss and waste reduction. Rome. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
Flora Southey. (2021). What do consumers think about food additives? https://www.foodnavigator.com/Article/2021/09/22/What-do-consumers-think-about-food-additives
Osaili, T. M., Obaid, R. S., Alkayyali, S. A. I., Ayman, H., Bunni, S. M., Alkhaled, S. B., Hasan, F., Mohamad, M. N., & Ismail, L. C. (2023). Consumers’ knowledge and attitudes about food additives in the UAE. PLOS ONE, 18(3), e0282495. https://doi.org/10.1371/JOURNAL.PONE.0282495
Siddiqui, S. A., Bahmid, N. A., Salman, S. H. M., Nawaz, A., Walayat, N., Shekhawat, G. K., Gvozdenko, A. A., Blinov, A. V., & Nagdalian, A. A. (2023). Migration of microplastics from plastic packaging into foods and its potential threats on human health. Advances in Food and Nutrition Research, 103, 313–359. https://doi.org/10.1016/BS.AFNR.2022.07.002
UNEP. (2021). UNEP Food Waste Index Report 2021. UN Environment Programme.
Verghese, K., Lewis, H., Lockrey, S., & Williams, H. (2015). Packaging’s Role in Minimizing Food Loss and Waste Across the Supply Chain. Packaging Technology and Science, 28(7). https://doi.org/10.1002/pts.2127
Wilson, C. (2013). Influences of Modified Atmosphere Packaging and Drip Absorbent on The Quality, Safety, and Acceptability of Fresh-Cut Cantaloupe. Angewandte Chemie International Edition, 6(11), 951–952.