Πώς οι Δασμοί θα Επηρεάσουν τις Τιμές Λιανικής των Τροφίμων

Τις τελευταίες εβδομάδες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν κατακλυστεί από πληροφορίες σχετικά με το πρόσφατο κύμα δασμών που ανακοίνωσε η κυβέρνηση Τραμπ σε διάφορες χώρες και προϊόντα. Πολλοί τομείς έχουν επιβαρυνθεί από τις αλυσιδωτές επιπτώσεις των δασμών, αλλά ο αγροδιατροφικός κλάδος είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένος. Ακούμε οικονομολόγους και ειδικούς σε θέματα πολιτικής και εμπορίου να συζητούν για τις μακροοικονομικές επιπτώσεις, ωστόσο ένα πράγμα παραμένει πρέπει να είναι ξεκάθαρο: οι καταναλωτές θα βιώσουν τις αισθητά τις αλλαγές των τιμών στο σουπερμάρκετ. Σε αυτό το άρθρο, θα αναλύσουμε τι είναι οι δασμοί και πώς επηρεάζουν τις τιμές διαφόρων προϊόντων.

Τι είναι πραγματικά οι δασμοί;

Οι δασμοί δεν είναι μια νέα πρακτική στο παγκόσμιο εμπόριο. Ιστορικά έχουν χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την προστασία των εγχώριων επιχειρήσεων από τον εξωτερικό ανταγωνισμό. Όταν οι κυβερνήσεις καθιστούν ένα εισαγόμενο αγαθό ακριβότερο, έχουν ως στόχο να ενθαρρύνουν τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις να αγοράζουν τοπικά προϊόντα, ενισχύοντας την εγχώρια παραγωγή και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Στην πραγματικότητα οι δασμοί εφαρμόζονταν ήδη από την αρχαία Ελλάδα, όταν οι αθηναϊκές αρχές επέβαλαν τέλος στα εισαγόμενα σιτηρά που περνούσαν από το λιμάνι του Πειραιά.

Ουσιαστικά, οι δασμοί είναι φόροι που επιβάλλονται στα αγαθά που εισάγονται από άλλες χώρες. Για παράδειγμα, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες επιβάλλουν δασμό 10% στον καφέ από την Κολομβία, σημαίνει ότι ένα φορτίο που κόστιζε 1.000 δολάρια τώρα θα κοστίζει 1.100. Οι εταιρείες που εισάγουν αυτά τα αγαθά στη χώρα πρέπει να πληρώνουν το φόρο στην κυβέρνηση. Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι αυτό το επιπλέον κόστος μετακυλίεται στους καταναλωτές, αφού σπάνια απορροφάται μόνο από τους εισαγωγείς. Το πρόσθετο κόστος μέσω της αλυσίδας εφοδιασμού θα φτάσει τελικά στα κατάστημα λιανικής, με αποτέλεσμα τελικά υψηλότερες τιμές.

Ωστόσο, η πρόσφατη εφαρμογή δασμών από τον πρόεδρο Trump έρχεται σε σημαντική αντίθεση με την έννοια των δασμών στην παγκόσμια εμπορική κοινότητα. Με τους νέους δασμούς που ανακοίνωσε οι κυβέρνηση Trump τον Απρίλιο του 2025, επέβαλλαν δασμό 10% για τα εισαγόμενα αγαθά από όλες τις χώρες και σημαντικά υψηλότερους « ανταποδοτικούς δασμούς» σε συγκεκριμένες χώρες, μεταξύ των οποίων 34% στην Κίνα, 46% στο Βιετνάμ και 20% στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πού θα παρατηρήσουν οι καταναλωτές πρώτα την αύξηση των τιμών;

Οι αναλυτές της αγοράς των τροφίμων προβλέπουν ότι οι καταναλωτές θα αισθανθούν πρώτα τον αντίκτυπο της αύξησης τιμών στα φρούτα και τα λαχανικά. Τα νωπά προϊόντα απαιτούν συχνό επανεφοδιασμό λόγω της ευαλλοίωτης φύσης τους, πράγμα που σημαίνει ότι νέα φορτία με προϊόντα που επηρεάζονται από τους νέους δασμούς θα φτάσουν άμεσα στην Αμερική.

Νωπά φρούτα και λαχανικά

Οι τιμές στις μπανάνες από τη Γουατεμάλα και στα επιτραπέζια σταφύλια από το Περού θα επηρεαστούν από τον δασμό 10% πριν από το τέλος Απριλίου. Τα αβοκάντο και άλλα μεξικανικά προϊόντα θα δουν επίσης άμεσα αυξήσεις τιμών μεταξύ 10% και 20% σε επίπεδο λιανικής πώλησης.

Τα μούρα, το 67% των οποίων προέρχεται από το Μεξικό, θα δουν αυξομειώσεις τιμών μεταξύ 10% και 25%, πλήττοντας ιδιαίτερα τους καταναλωτές όταν τα προϊόντα αυτά είναι εκτός εποχής. Στις περισσότερες περιοχές, οι αμερικανικές φάρμες δεν μπορούν να καλλιεργήσουν φράουλες, μύρτιλα, σμέουρα και βατόμουρα όλο το χρόνο, οπότε οι μεξικανικές εισαγωγές καλύπτουν κρίσιμα κενά του χειμώνα και των αρχών της άνοιξης.

Οι ντομάτες είναι ένα άλλο προϊόν ευάλωτο στους δασμούς. Οι εισαγωγές ντομάτας στις ΗΠΑ έφτασαν το ρεκόρ των 1,7 δισεκατομμυρίων κιλών από τον Ιανουάριο έως τον Οκτώβριο του 2024, με το Μεξικό να προμηθεύει το 90% αυτής της ποσότητας. Αυτή η εξάρτηση από τις εισαγωγές αυξήθηκε δραματικά μετά τον τυφώνα Μίλτον που κατέστρεψε την εγχώρια παραγωγή της Φλόριντα, με αποτέλεσμα οι αποδόσεις φρέσκων ντοματών να μειωθούν κατά 81% τον Νοέμβριο του 2024 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο το 2023.

Θαλασσινά

Πέρα από τα νωπά προϊόντα, πολλές κατηγορίες προϊόντων θα βιώσουν σχετικά άμεσες αλλαγές στις τιμές. Τα θαλασσινά, για παράδειγμα, αντιμετωπίζουν τους μεγαλύτερους δασμούς. Οι εισαγωγές θαλασσινών στις ΗΠΑ έχουν σημειώσει σημαντική αύξηση από το 2009, η οποία εκτιμάται το 2020 σε 30 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι κορυφαίοι εξαγωγείς στις ΗΠΑ είναι το Βιετνάμ και η Ινδία, στις οποίες έχουν πλέον επιβληθεί υψηλοί δασμοί 46% και 26% αντίστοιχα. Οι γαρίδες, οι οποίες προηγουμένως είχαν μηδενικούς δασμούς, πιθανότατα θα γίνουν αισθητά ακριβότερες.

Εισαγωγές θαλασσινών στις ΗΠΑ-1.png

Πηγή: USDA

Καφές και κρασί

Ο καφές είναι ένα άλλο προϊόν που θα έχουμε σημαντικές διακυμάνσεις των τιμών. Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας καφέ στον κόσμο, με αξία εισαγωγών γύρω στα 8,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι ΗΠΑ προμηθεύονται το 80% των κόκκων καφέ από τη Λατινική Αμερική, κυρίως από τη Βραζιλία και την Κολομβία. Ακόμη και με τον σχετικά χαμηλότερο δασμό 10% που εφαρμόζεται σε αυτά τα κράτη, οι τιμές του καφέ (που βρίσκονται ήδη σε επίπεδα ρεκόρ) αναμένεται να ανέβουν 10-35% επιπλέον, ιδίως για ποικιλίες speciality καφέ. Τα ευρωπαϊκά κρασιά που αντιμετωπίζουν δασμό 20% θα δουν ομοίως αύξηση των τιμών στα ράφια των καταστημάτων. Οι εισαγωγές κρασιού στις ΗΠΑ αποτελούν περίπου το 37% της συνολικής αγοράς, με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να καλύπτουν το 72,3% των εισαγωγών αυτών. Αυτό σημαίνει ότι τα ευρωπαϊκά κρασιά αντιπροσωπεύουν περίπου το 26,7% της συνολικής ποσότητας κρασιού στις ΗΠΑ.

Πηγή: USDA

Ευρωπαϊκά προϊόντα

Οι ΗΠΑ ετοιμάζονται να επιβάλουν δασμούς 20% σε ένα ευρύ φάσμα ευρωπαϊκών προϊόντων από τις 9 Απριλίου και οι τιμές λιανικής αναμένεται να αυξηθούν στα ράφια των σούπερ μάρκετ. Για τους Αμερικανούς καταναλωτές, αυτό σημαίνει ότι πολλά τρόφιμα από την Ευρώπη πρόκειται να γίνουν αισθητά ακριβότερα, καθιστώντας τρόφιμα που καταναλώνουν καθημερινά δυσεύρετα σε προσιτές τιμές.

Προϊόντα υψηλής αξίας, όπως το Parmigiano-Reggiano, το Pecorino Romano και η ελληνική φέτα, όλα γνωστά για την ποιότητα και την προέλευσή τους θα δουν σημαντικές αυξήσεις.

Για παράδειγμα, το Pecorino Romano, με τιμή χονδρικής 13,64 δολάρια ανά κιλό, θα δει την τιμή του να εκτοξεύεται στα 16,37 δολάρια βάσει των νέων δασμών.

Όταν ό Trump επέβαλε δασμό 25% το 2019, η τιμή του Parmigiano-Reggiano αυξήθηκε από 40 σε 45 δολάρια ανά κιλό. Ευτυχώς, οι δασμοί ανεστάλησαν στη συνέχεια στις 6 Μαρτίου 2021 και δεν δημιούργησαν περαιτέρω πρόβλημα όσον αφορά τις πωλήσεις. Και, σήμερα η κατάσταση είναι παρόμοια, με τις τιμές να αναμένεται και πάλι να κυμανθούν σε υψηλότερα επίπεδα.

Το ιρλανδικό βούτυρο, ιδίως η δημοφιλής μάρκα Kerrygold (που είναι πλέον το δεύτερο σε πωλήσεις βούτυρο στις ΗΠΑ), βρίσκεται επίσης στη λίστα με τα προϊόντα που θα επηρεαστούν σημαντικά από τους δασμούς. Επί του παρόντος, η τιμή του κυμαίνεται μεταξύ 9,54 και 9,79 δολαρίων ανά λίβρα στα αμερικανικά σούπερ μάρκετ, όπως η Walmart και η Target, και προβλέπεται να κοστίζει 11,75 δολάρια (10,66 ευρώ) μετά την επιβολή των δασμών.

Οι Ευρωπαίοι παραγωγοί κυριαρχούν στην αγορά ελαιολάδου των ΗΠΑ, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να αποτελεί τον κύριο προμηθευτή των Αμερικανών καταναλωτών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προμηθεύει περίπου 252.000 τόνους ανά καλλιεργητική περίοδο, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 70% των συνολικών εισαγωγών ελαιολάδου στις ΗΠΑ. Για τις επιτραπέζιες ελιές, οι ΗΠΑ εισάγουν 150.000 τόνους ανά περίοδο. Η Ισπανία (39%), η Ελλάδα (25%) και το Μαρόκο (10%) είναι οι κύριοι προμηθευτές.

Η εγχώρια παραγωγή δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της Αμερικής

Η πραγματικότητα είναι ότι η αμερικανική γεωργία δεν μπορεί να παράγει πολλά τρόφιμα που καταναλώνουν καθημερινά οι Αμερικανοί. Το κλίμα των ΗΠΑ περιορίζει σημαντικά την καλλιέργεια βασικών τροφίμων της αμερικανικής διατροφής, όπως ο καφές, το κακάο και τα τροπικά φρούτα. Οι ΗΠΑ εισάγουν το 99% των κόκκων καφέ, ωστόσο το 63% του ενήλικου πληθυσμού πίνει καθημερινά καφέ.

Από το 2007 έως το 2023, το μερίδιο της αγοράς των εισαγόμενων φρέσκων φρούτων αυξήθηκε από 50% σε 59% και για τα εισαγόμενα φρέσκα λαχανικά από 20% σε 35% (εξαιρουμένων των πατατών, των γλυκοπατατών και των μανιταριών). Το μερίδιο των εισαγωγών αυξήθηκε περισσότερο από 20% κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου για 10 καλλιέργειες: σπαράγγια, αβοκάντο, πιπεριές, μύρτιλα, μπρόκολο, κουνουπίδι, αγγούρια, βατόμουρα, φασόλια και ντομάτες.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν σαφώς ότι οι καταναλωτές δεν θα έχουν πολλές εγχώριες εναλλακτικές λύσεις για να αντιμετωπίσουν την αύξηση των τιμών. Θα πρέπει είτε να πληρώσουν το υψηλότερο κόστος είτε να προσαρμόσουν σημαντικά τις καταναλωτικές τους συνήθειες.

Πηγή: USDA

Η νέα πραγματικότητα για τους καταναλωτές

Ο εμπειρογνώμονας της βιομηχανίας τροφίμων Phil Lempert εκτιμά ότι "σχεδόν τα μισά από τα προϊόντα σε ένα σούπερ μάρκετ (περίπου 40.000 είδη) θα επηρεαστούν από αυτούς τους δασμούς". Το Yale Budget Lab προβλέπει ότι οι τιμές των τροφίμων θα αυξηθούν κατά 2,8% μετά την πλήρη εφαρμογή τους.

Είναι σημαντικό ότι αυτές οι αυξήσεις των τιμών δεν θα επηρεάσουν όλους τους καταναλωτές εξίσου. Η ανάλυση δείχνει ότι οι δασμοί θα επηρεάσουν περισσότερο τα νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα. Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα θα μπορούσαν να δουν το εισόδημα μετά την παρακράτηση των φόρων να μειώνεται κατά 1,37% λόγω των δασμών, σε σύγκριση με 0,95% για τα νοικοκυριά με μεγαλύτερο εισόδημα.

Πέρα από τις άμεσες επιπτώσεις στις τιμές, οι καταναλωτές μπορεί να παρατηρήσουν:

Μειωμένη επιλογή προϊόντων καθώς οι λιανοπωλητές προσαρμόζουν τα αποθέματά τους
Περισσότερη προβολή των εγχώριων εναλλακτικών, όπου υπάρχουν
Αυξημένη κατανάλωση των προϊόντων παραγωγής των ίδιων των σούπερ μάρκετ ως μέτρο εξοικονόμησης κόστους
Πιθανά κενά στον εφοδιασμό για ορισμένα εποχιακά προϊόντα

Πώς αντιδρούν οι καταναλωτές

Πρόσφατες δημοσκοπήσεις αποκαλύπτουν την αυξανόμενη ανησυχία των καταναλωτών για αυτές τις εξελίξεις. Περίπου το 76% των καταναλωτών ανησυχεί για τον αντίκτυπο των δασμών στις τιμές, ενώ το 75% θέλει οι υπεύθυνοι να δώσουν προτεραιότητα στη μείωση του πληθωρισμού και του κόστους των τροφίμων.

Οι πιο δημοφιλείς στρατηγικές προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα μεταξύ όσων συμμετείχαν στη δημοσκόπηση είναι:

Το 41% σχεδιάζει να κυνηγήσει περισσότερο εκπτώσεις και κουπόνια
Το 30% σκοπεύει να αγοράσει λιγότερα εισαγόμενα προϊόντα
Το 26% θα αναζητήσει εναλλακτικές λύσεις αμερικανικής προέλευσης
Το 23% θα "στοκάρει" μη ευπαθή προϊόντα του πριν οι τιμές αυξηθούν περαιτέρω

Κοιτάζοντας μπροστά: Αβεβαιότητα και τρέχουσες εξελίξεις

Η πλήρης επίδραση των δασμών δεν έχει ακόμη φανεί, καθώς το ευρύτερο σκηνικό παραμένει ρευστό. Οι αλλαγές συμβαίνουν καθημερινά, ενώ αρκετές διαπραγματεύσεις βρίσκονται στο τραπέζι και οι χώρες που επηρεάζονται από τους νέους δασμούς συζητούν ήδη πιθανά αντίμετρα. Οι ηγέτες του κλάδου, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι έμποροι παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις και το ίδιο θα πρέπει να κάνουν και οι καταναλωτές. Η ενημέρωση θα είναι το κλειδί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των αλλαγών στο παγκόσμιο εμπόριο.