Η ερημοποίηση είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Οι έρημοι επεκτείνονται σε μέρη που πριν από λίγες δεκαετίες ήταν γόνιμες και πρόσφεραν σημαντικές σοδειές. Οι μη βιώσιμες γεωργικές πρακτικές είναι κυρίως η αιτία αυτού του φαινομένου. Ενώ η ανθρωπότητα έχει συμβάλλει στην αποσταθεροποίηση των οικοσυστημάτων, μπορεί επίσης να είναι υπεύθυνη για την αναγέννηση και αναβίωση τους.
Οι εκπαιδευτές μου στη συντροπική αγροδασοπονία μου δίδαξαν το ίδιο: οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι για να φυτέψουμε, χρειαζόμαστε νερό, αλλά για να έχουμε νερό, πρέπει να φυτέψουμε πολύ πυκνά και μία ποικιλία ειδών. Έτσι, αυτό είναι το πρώτο μας μάθημα: δεν πρέπει να αφήνουμε γυμνό έδαφος, αλλά το έδαφός μας θα πρέπει πάντα να καλύπτεται με αποσυντεθειμένη ή προτιμότερα ζωντανή οργανική ύλη.
Ένα δεύτερο θέμα που θέλω να θίξω είναι ότι η έλλειψη βροχής δεν είναι η κύρια αιτία της ερημοποίησης, αλλά η έλλειψη οργανικής ύλης στο έδαφος. Η έλλειψη οργανικής ύλης εμποδίζει το έδαφος να συγκρατεί το νερό. Το νερό εξατμίζεται ή απορρέει αν δεν μπορεί να διεισδύσει στο έδαφος, οδηγώντας στη διάβρωση του. Εντονα φαινόμενα βροχόπτωσης μπορεί να συμβούν στις περισσότερες ξηρές κλιματικές ζώνες, αλλά λόγω της αδιαπέραστης και ζεστής επιφάνειας του εδάφους, σε συνδυασμό με την έλλειψη γόνιμου επιφανειακού εδάφους και οργανικής ύλης, το νερό απορρέει. Ωστόσο, αν μπορούσαμε να προσθέσουμε μόνο 1% επιπλέον οργανικής ύλης στο έδαφος, η ικανότητα συγκράτησης νερού θα αυξανόταν σε 150.000 λίτρα νερού ανά εκτάριο (15.000 λίτρα ανά στρέμμα)!
Η συντροπική αγροδασοπονία επικεντρώνεται, γι' αυτόν τον λόγο, στην εφαρμογή/δημιουργία παχιών στρωμάτων εδαφοκάλυψης. Η εδαφοκάλυψη επιτυγχάνεται με τις καλλιέργειες για παραγωγή βιομάζας που μπορούμε να φυτέψουμε στα αγροκτήματά μας. Ορισμένα αγρωστώδη της αφρικανικής σαβάνας φυτεύονται και μπορούν να κόβονται κάθε τρεις εβδομάδες για να παρέχουν μια σταθερή ροή οργανικής ύλης που προστίθεται στο έδαφος, αυξάνοντας έτσι τη συγκράτηση του νερού. Φυτεύουμε επίσης δέντρα για τον ίδιο σκοπό.
Φυσική διαδοχή φυτικών ειδών και συντροπική αγροδασοπονία
Αλλά τι γίνεται αν το έδαφος είναι τόσο άγονο, δυσκολεύοντας την καλλιέργεια αυτών των αγρωστωδών και των δέντρων; Σε αυτήν την περίπτωση, πρέπει να βρούμε είδη που είναι ικανά να επιβιώσουν σε αυτές τις σκληρές συνθήκες. Μπορούμε να σκεφτούμε είδη όπως κάκτους ή διάφορα παχύφυτα. Αυτά τα μοναδικά φυτά βρίσκονται συχνά στην αρχή μιας φυσικής διαδοχής φυτικών ειδών. Σύμφωνα με τη συνθετική αγροδασοπονία, η διαδοχή αυτή περιγράφει τη φυσική τάση για συσσώρευση θρεπτικών στο έδαφος. Έτσι, τα φυτά αυτά δημιουργούν συνθήκες που είναι πιο κατάλληλες για άλλα φυτικά είδη που χρειάζονται περισσότερα θρεπτικά συστατικά και πιο γόνιμο έδαφος. Μερικά παραδείγματα τέτοιων φυτών, όπως αναφέρθηκε ήδη, είναι οι κάκτοι, τα παχύφυτα και διάφορα ζιζάνια. Ο λόγος είναι, ότι ακόμα και στις πιο δυσμενείς καιρικές συνθήκες, έχουν την ικανότητα και τους κατάλληλους μηχανισμούς για να αποθηκεύουν νερό.
Νερό που σίγουρα δεν μπορούν να βρουν στο έδαφος. Τα παχύφυτα και οι κάκτοι συλλέγουν νερό από την ατμόσφαιρα. Τα αγκάθια ή η δομή των φύλλων τους, επιτρέπει την συμπύκνωση της υδρατμών της ατμόσφαιρας.
Αυτά τα ανθεκτικά φυτά μπορούν να καλλιεργηθούν σε πυκνή φύτευση. Αυτή η κάλυψη του εδάφους εμποδίζει την εξάτμιση του νερού και την διάβρωση του. Παράλληλα, μέσω της φωτοσύνθεσης και της φυσικής τους δραστηριότητας, εμπλουτίζουν το έδαφος με θρεπτικά.
Ποιος είναι ο ρόλος του αγρότη σε αυτή τη διαδοχή;
Αρχικά, μπορούμε να επιταχύνουμε αυτές τις διαδικασίες φυτεύοντας περισσότερα ανθεκτικά στην ξηρασία φυτά πολύ πυκνά. Δεύτερον, μπορούμε να κόψουμε και να τα χρησιμοποιήσουμε ως εδαφοκάλυψη για την προστασία του εδάφους. Αυτό μειώνει τη θερμοκρασία του εδάφους και τη διατηρεί κοντά στους 20 βαθμούς Κελσίου. Έτσι εμποδίζουμε αποτελεσματικά την διάβρωση του εδάφους και το καθιστούμε ικανό να υποστηρίξει περισσότερα φυτικά είδη. Χάρη στην συντροπική αγροδασοπονία, μπορούμε να “ξανα-πρασινίσουμε” τις ερήμους ακόμη και χωρίς άρδευση.