Κλιματική Αλλαγή και Έντομα: Πώς Επηρεάζονται οι Πληθυσμοί τους

Καθώς η κλιματική αλλαγή, που προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, συνεχίζει να αυξάνει την μέση παγκόσμια θερμοκρασία, οι επιπτώσεις της στο φυσικό περιβάλλον γίνονται όλο και πιο σοβαρές και εμφανείς. Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα είναι ο αντίκτυπος της υπερβολικής ζέστης στους πληθυσμούς των εντόμων. Αυτό αφορά τόσο εχθρούς που μπορούν να προσβάλλουν καλλιέργειες και να προκαλέσουν σημαντική μείωση της παραγωγής, όσο και ωφέλιμα έντομα, όπως οι επικονιαστές, που έχουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας του οικοσυστήματος και στην εξασφάλιση της παραγωγής τροφίμων.

Η Μετακίνηση των Εντόμων-Εχθρών

Πολλά οικονομικά σημαντικά είδη εντόμων-εχθρών, μεταναστεύουν σε νέες περιοχές, που παλαιότερα δεν ευδοκημούσαν, προτιμώντας να μετακινηθούν συχνά προς τους πόλους και μεγαλύτερα υψόμετρα, καθώς σε αυτά τα μέρη πλέον έχει αυξηθεί η θερμοκρασία. Για παράδειγμα, το Helicoverpa armigera (πράσινο σκουλήκι), ένας σημαντικός εχθρός του βαμβακιού, του καλαμποκιού και άλλων καλλιεργειών, και έχει μετακινηθεί σταδιακά βόρεια στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, επωφελούμενο από το θερμότερο κλίμα.

Καθώς αυτά τα έντομα εξαπλώνονται σε νέες περιοχές, μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες ζημιές σε καλλιέργειες που δεν είναι προετοιμασμένες να τα αντιμετωπίσουν. Πρόσφατες προβλέψεις δείχνουν ότι, λόγω της κλιματικής αλλαγής, μπορεί να υπάρξει μείωση της παγκόσμιας παραγωγής κατά 10-25% μέχρι το 2050 εξαιτίας της αυξημένης πίεσης από εχθρούς. Αυτό θα έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην οικονομία όσο και στην ασφάλεια τροφίμων.

Αλλαγές στους Κύκλους Ζωής των Εντόμων

Οι υψηλότερες θερμοκρασίες προκαλούν επίσης αλλαγές στον κύκλο ζωής των εντόμων-εχθρών και στον αριθμό γενεών ανά καλλιεργητική περίοδο, κάτι που σημαίνει ότι πολλά είδη μπορούν να αναπαράγονται γρηγορότερα και να αυξάνουν τους πληθυσμούς τους ταχύτερα. Η συνεχόμενη αύξηση του πληθυσμού τους, καθιστά αδύνατη πολλές φορές την αντιμετώπιση του με φυσικούς θηρευτές, καθώς οι πληθυσμοί τους δεν αυξάνονται με τον ίδιο ταχύ ρυθμό. Οι συμβατικές μέθοδοι ελέγχου που χρησιμοποιούν οι αγρότες θα παύσουν να είναι αποτελεσματικές (ανάπτυξη ανθεκτικότητας στα φυτοφάρμακα, κ.λπ.).

Ένα παράδειγμα που προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία είναι το Spodoptera frugiperda. Αυτός ο εχθρός εξαπλώθηκε γρήγορα σε ολόκληρη την Αφρική, την Ασία και τη Μέση Ανατολή την τελευταία δεκαετία, προφανώς λόγω της κλιματικής αλλαγής. Σήμερα θεωρείται ένας από τους πιο καταστροφικούς εχθρούς για διάφορες καλλιέργειες παγκοσμίως, προκαλώντας ετησίως ζημιές αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Ο Αυξημένος Ρυθμός Μείωσης των Επικονιαστών

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει αρνητικά και τα έντομα επικονιαστές. Αυτά τα έντομα, όπως οι μέλισσες, οι πεταλούδες, οι σφήκες και άλλα, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αναπαραγωγή πολλών ανθοφόρων φυτών, συμπεριλαμβανομένων των βασικών καλλιεργειών. Δυστυχώς, οι πληθυσμοί τους έχουν μειωθεί ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες λόγω της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων, της απώλειας βιοποικιλότητας και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (π.χ. πρόωροι καύσωνες κ.λπ.).

Η ευαίσθητη σχέση μεταξύ των φυτών και των επικονιαστών τους επηρεάζεται από ακραία καιρικά φαινόμενα, μεταβαλλόμενα πρότυπα βροχοπτώσεων και αυξανόμενες θερμοκρασίες. Οι αλλαγές στον χρόνο άνθησης μπορούν να διαταράξουν τους κύκλους ζωής των επικονιαστών, προκαλώντας την πρώιμη ή καθυστερημένη εμφάνισή τους. Ταυτόχρονα, καθώς το κλίμα μεταβάλλεται παγκοσμίως, οι επικονιαστές αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τους παραδοσιακούς τους βιότοπους.

Για παράδειγμα, πολλά είδη βομβίνων (bumble bees) στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη έχουν παρουσιάσει σημαντική αλλαγή στις περιοχές που δραστηριοποιούνται, καθώς μετακινούνται προς τους πόλους επειδή δεν αντέχουν τις υψηλότερες θερμοκρασίες και πιο ξηρές συνθήκες. Ο βομβίνος Bombus affinis, που κάποτε ήταν διαδεδομένος σε όλη την ανατολική πλευρά των ΗΠΑ και τον Καναδά, έχει εξαφανιστεί από το μεγαλύτερο μέρος του προηγούμενου οικοτόπου του.

Δεδομένου ότι η επικονίαση από έντομα (όπως οι μέλισσες) είναι απαραίτητη για το 75% της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων, η μείωση στην ποικιλότητα και την αφθονία των επικονιαστών απειλεί σοβαρά τις αποδόσεις των καλλιεργειών και την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια. Η ζημιά που προκαλείται από την απώλεια των βιότοπων και η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων επιδεινώνει την κατάσταση για πολλά είδη που ήδη βρίσκονται υπό πίεση.

Πώς να Ελέγξουμε το Πρόβλημα της Κλιματικής Αλλαγής

Η διαχείριση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους πληθυσμούς εντόμων (και, κατά συνέπεια, στις καλλιέργειες) απαιτεί τις παρακάτω δράσεις. Η χρήση καλλιεργειών εδαφοκάλυψης, η καλλιέργεια διαφορετικών και ανθεκτικών ποικιλιών, και η ολοκληρωμένη διαχείριση των εχθρών, μπορούν να ενισχύσουν την αντοχή των καλλιεργειών στις κλιματικές διακυμάνσεις.

Για να διατηρηθούν και να αποκατασταθούν οι φυσικοί βιότοποι, πρέπει να προστατευθούν οι πληθυσμοί των επικονιαστών. Είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί μια σταθερή πηγή τροφής παρέχοντας διάφορα ανθοφόρα φυτά καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Επίσης, είναι απαραίτητη η μείωση και ο αυστηρός έλεγχος των φυτοφαρμάκων.

Η άμεση και παγκόσμια δράση για τη μείωση των εκπομπών και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι επιτακτική. Η Συμφωνία του Παρισιού επισημαίνει την ανάγκη να διατηρηθεί η υπερθέρμανση του πλανήτη κάτω από 1,5°C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα για να αποφευχθούν σοβαρές ζημιές. Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στη διακοπή της αποψίλωσης, την προστασία των φυσικών δεξαμενών άνθρακα και τη χρήση περισσότερων πηγών ανανεώσιμης ενέργειας.