Γρήγορες ενέργειες

Εάν δεν έχετε λογαριασμό

Βιώσιμη Υδατοκαλλιέργεια: Αρχές για Αειφόρα Θαλάσσια Οικοσυστήματα

Christina Zantioti

Επιστήμονας ζωικής παραγωγής & διδάκτωρ υδατοκαλλιέργειας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

6' χρόνος ανάγνωσης
Βιώσιμη Υδατοκαλλιέργεια: Αρχές για Αειφόρα Θαλάσσια Οικοσυστήματα

Καθώς η παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα συνεχίζει να αυξάνεται, η υδατοκαλλιέργεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του μέλλοντος της παραγωγής πρωτεϊνών. Η επέκταση του τομέα έχει φέρει στο τραπέζι την συζήτηση για τον μετριασμό των οικολογικών επιπτώσεων που συνδέονται με τα συστήματα παραγωγής. Εν τω μεταξύ, καθώς τα υδάτινα οικοσυστήματα θαλάσσια και μη σε όλο τον κόσμο υποβαθμίζονται, υπερεκμεταλλεύονται και ρυπαίνονται σε μεγάλο βαθμό, δίνεται ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση στην αξιοποίηση της υδατοκαλλιέργειας για άλλους σκοπούς, όπως η προστασία ειδών ή η αποκατάσταση πληθυσμών και οικοτόπων (FAO, 2022- Mizuta et al., 2022).

Τι είναι η βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια;

Η βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια μπορεί να οριστεί ως «η εμπορική υδατοκαλλιέργεια που παρέχει οφέλη στο περιβάλλον, συμβάλλει στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα και εναρμονίζεται με τις υπηρεσίες του οικοσυστήματος. Παράλληλα προσφέρει εμπορικά προϊόντα και ευκαιρίες για βιοπορισμό» (Alleway et al., 2023).

Ποιες είναι οι αρχές της βιώσιμης υδατοκαλλιέργειας;

Σύμφωνα με το Nature Conservancy, η βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένες αρχές. Οι αρχές αυτές μπορούν να υιοθετηθούν τόσο σε μικρές όσο και σε μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων των χώρων γλυκού νερού (στην ενδοχώρα) και των θαλάσσιων ζωνών (παράκτιες και υπεράκτιες), χωρίς περιορισμούς όσον αφορά την τοποθεσία τους: 

  1. Οι εκμεταλλεύσεις πρέπει να βρίσκονται σε περιοχές που απαιτείται περιβαλλοντική βελτίωση
  2. Τα εκτρεφόμενα είδη θα πρέπει να παρέχουν τα επιδιωκόμενα περιβαλλοντικά αποτελέσματα
  3. Ο εξοπλισμός εκτροφής που χρησιμοποιείται θα πρέπει να ενισχύει τα περιβαλλοντικά οφέλη. 
  4. Οι πρακτικές διαχείρισης που υιοθετούνται θα πρέπει να ευθυγραμμίζονται ή να ενισχύουν τις τοπικές οικολογικές διεργασίες. 
  5. Η ένταση και η κλίμακα της καλλιέργειας αποσκοπούν στην ενίσχυση του οικοσυστήματος.
  6. Θα πρέπει να καθοριστεί η κοινωνικοοικονομική αξία των περιβαλλοντικών οφελών που παρέχονται.

Ορισμένα από τα είδη που χρησιμοποιούνται στην βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια περιλαμβάνουν φύκια, δίθυρα ή ακόμη και κοράλλια. Παρακάτω, παρουσιάζουμε ορισμένες εφαρμογές της βιώσιμης υδατοκαλλιέργειας για να κατανοήσουμε καλύτερα περί τίνος πρόκειται.

Η βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια μπορεί να αποτελέσει μια πρακτική λύση για ένα πιο φιλικό προς το περιβάλλον θαλάσσιο οικοσύστημα 

Μια συναρπαστική πιλοτική δοκιμή έλαβε χώρα στην Procida της Ιταλίας, όπου καλλιεργήθηκε και αποκαταστάθηκε ο πληθυσμός του αχινού (Paracentrotus lividus). Ο αχινός απαντάται κατά κύριο λόγο στη Μεσόγειο Θάλασσα και τον βορειοανατολικό Ατλαντικό. Το αβγοτάραχο που παράγει θεωρείται για πολλούς γευσιγνώστες μια εξαιρετική λιχουδιά. Παρ' όλα αυτά, η αυξανόμενη ζήτηση από τους καταναλωτές έχει οδηγήσει μοιραία στη μείωση των πληθυσμών του αχινού. Έτσι, η βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια του P. lividus έχει αποκτήσει δημοτικότητα για εμπορικούς αλλά και οικολογικούς λόγους (Gharbi et al., 2023).

Οι επανορθωτικές δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα και στη Μαύρη Θάλασσα, όπου το καλκάνι (Ψήττα η μέγιστη ή συάκι) της Μαύρης Θάλασσας (Scophthalmus maximus) θεωρείται σημαντικό είδος, το οποίο παίζει ζωτικό ρόλο από τα αρχαία κιόλας χρόνια. Η σημαντική μείωση των ετήσιων αλιευμάτων του καλκανιού το 1986 λόγω υπεραλίευσης είχε ως αποτέλεσμα την απαγόρευση της αλιείας που διήρκεσε έξι χρόνια (1986-1992) προκειμένου να ανακάμψει με φυσικό τρόπο το είδος. Ωστόσο, η έλλειψη αποτελεσματικού ελέγχου τα επόμενα χρόνια προκάλεσε τη σημαντική αύξηση της παράνομης, αδήλωτης και άναρχης αλιείας του καλκανιού (Baiandina et al., 2022). Η ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας που έχει ως στόχο να αποκαταστήσει το πλήθος ενός είδους εμφανίζεται ως  η πιο βιώσιμη λύση (Massa et al., 2021). Για παράδειγμα, το Κεντρικό Ερευνητικό Ινστιτούτο Αλιείας στην Τραπεζούντα της Τουρκίας χρησιμοποιεί συστήματα υδατοκαλλιέργειας στην ξηρά για την παραγωγή νεαρών ατόμων καλκανιού της Μαύρης Θάλασσας, τα οποία στη συνέχεια απελευθερώνονται για να ενισχυθούν τα φυσικά αποθέματα στο πλαίσιο έργων ανασύστασης του υδάτινου οικοσυστήματος (FAO, 2023).

Παρόλο που τα στρείδια αποτελούν πηγή τροφής εδώ και χρόνια, εκτιμάται ότι περίπου το 85% των στρειδιών παγκοσμίως έχουν εξαφανιστεί λόγω της υπεραλίευσης και των επιδημιών που πλήττουν το είδους. Το πρόβλημα εντείνεται λόγω της απώλειας των κοραλλιογενών υφάλων (Smith et al., 2023- Wasson et al., 2020). Το ευρωπαϊκό πλατύ στρείδι: Ostrea edulis, ένα είδος χρησιμοποιείται ευρέως στη μαγειρική, την φαρμακολογία και φαίνεται η οικολογική του αξία να έχει μειωθεί σημαντικά από τον 20ό αιώνα και ύστερα. Η υδατοκαλλιέργεια είναι σημαντική καθώς βοηθάει στην αύξηση του πληθυσμού των στρειδιών που μπορεί είτε να διατεθεί για εμπορικούς σκοπούς είτε να αποκαταστήσει την ισορροπία του οικοσυστήματος. Σε μεγάλο ποσοστό, η παραγωγή των στρειδιών οφείλεται στη συγκομιδή γόνων (προνύμφες στρειδιών) από το φυσικό περιβάλλον όμως η προσφορά αυτή δεν επαρκεί για να καλυφθούν οι απαιτήσεις της οικολογικής αποκατάστασης. Για το λόγο αυτό, κάποιες προνύμφες στρειδιών προέρχονται από εκκολαπτήρια. Στην περίπτωση αυτή, το απόθεμα των γεννητόρων διατηρείται στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η έρευνα στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας έχει εντοπίσει πολλούς τομείς που απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση για να βελτιωθεί η παραγωγή προνύμφων στρειδιών. Συνακόλουθα, η έρευνα θα συμβάλει στην επέκταση της παραγωγής στρειδιών με τη δημιουργία εκκολαπτηρίων στην ξηρά και σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα, παρέχοντας μια αξιόπιστη και βιώσιμη προμήθεια στρειδιών (Colsoul et al., 2021). Πρόσφατα, οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθούν να καθιερώσουν δράσεις που σχετίζονται με την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων αυτοφυών στρειδιών. Πιο συγκεκριμένα, η Συμμαχία για την Αποκατάσταση του Ευρωπαϊκού Αυτόχθονου Στρείδιου (European Native Oyster Restoration Alliance), από το 2017, προσπαθεί να αντιμετωπίσει θέματα που σχετίζονται με τις πρακτικές αποκατάστασης των στρειδιών, όπως η βιοασφάλεια, η τοποθεσία και τα ζητήματα παραγωγής

Συνοψίζοντας, αν και η υδατοκαλλιέργεια είναι απαραίτητη για την παγκόσμια επάρκεια τροφίμων, η ταχεία επέκτασή της έχει προκαλέσει ανησυχίες σχετικά με τις οικολογικές επιπτώσεις. Ως απάντηση, η βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια έχει κερδίσει την προσοχή του κοινού και όχι μόνο, αφού διευκολυνει την παραγωγή θαλασσινών και ταυτόχρονα διατηρεί τον πληθυσμό των ειδών. 

Αρκετά παραδείγματα αναδεικνύουν αυτό το δυναμικό, και καθώς η προσέγγιση αυτή συνεχίζει να εξελίσσεται, η συνεχής έρευνα και οι συνεργατικές προσπάθειες είναι απαραίτητες για τη βελτιστοποίηση των πρακτικών και την διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ του περιβάλλοντος και της παραγωγής. 

Βιβλιογραφία

Alleway, H. K., Waters, T. J., Brummett, R., Cai, J., Cao, L., Cayten, M. R., Costa-Pierce, B. A., Dong, Y. W., Brandstrup Hansen, S. C., Liu, S., Liu, Q., Shelley, C., Theuerkauf, S. J., Tucker, L., Wang, Y., & Jones, R. C. (2023). Global principles for restorative aquaculture to foster aquaculture practices that benefit the environment. Conservation Science and Practice5(8). https://doi.org/10.1111/csp2.12982

Baiandina, I., Giragosov, V., & Khanaychenko, A. (2022). Male reproductive potential in the Black Sea turbot (Scophthalmus maximus) spawning populations. Fisheries Research, p. 253. https://doi.org/10.1016/j.fishres.2022.106367

Colsoul, B., Boudry, P., Pérez-Parallé, M. L., Bratoš Cetinić, A., Hugh-Jones, T., Arzul, I., Mérou, N., Wegner, K. M., Peter, C., Merk, V., & Pogoda, B. (2021). Sustainable large-scale production of European flat oyster (Ostrea edulis) seed for ecological restoration and aquaculture: a review. In Reviews in Aquaculture (Vol. 13, Issue 3, pp. 1423–1468). John Wiley and Sons Inc. https://doi.org/10.1111/raq.12529

FAO. (2022). Restoration of productive aquatic ecosystems by small-scale fisheries and aquaculture communities in Asia Good practices, innovations, and success stories.

FAO. (2023). Black Sea turbot. In Black Sea turbot. FAO. https://doi.org/10.4060/cc6224en

Gharbi, M., Glaviano, F., Federico, S., Pinto, B., Cosmo, A. Di, Costantini, M., & Zupo, V. (2023). Scale-Up of an Aquaculture Plant for Reproduction and Conservation of the Sea Urchin Paracentrotus lividus: Development of Post-Larval Feeds. Journal of Marine Science and Engineering11(1). https://doi.org/10.3390/jmse11010154

Massa, F., Aydin, I., Fezzardi, D., Akbulut, B., Atanasoff, A., Beken, A. T., Bekh, V., Buhlak, Y., Burlachenko, I., Can, E., Carboni, S., Caruso, F., Dağtekin, M., Demianenko, K., Deniz, H., Fidan, D., Fourdain, L., Frederiksen, M., Guchmanidze, A., … Yücel-Gier, G. (2021). Black sea aquaculture: Legacy, challenges & future opportunities. Aquaculture Studies21(4), 181–220. https://doi.org/10.4194/2618-6381-V21_4_05

Mizuta, D. D., Froehlich, E. H., & Wilson, R. J. (2022). The changing role and definitions of aquaculture for environmental purposes. Reviews in Aquaculture.

Smith, R. S., Cheng, S. L., & Castorani, M. C. N. (2023). Meta-analysis of ecosystem services associated with oyster restoration. In Conservation Biology (Vol. 37, Issue 1). John Wiley and Sons Inc. https://doi.org/10.1111/cobi.13966

Wasson, K., Gossard, D. J., Gardner, L., Hain, P. R., Zabin, C. J., Fork, S., Ridlon, A. D., Bible, J. M., Deck, A. K., & Hughes, B. B. (2020). A scientific framework for conservation aquaculture: A case study of oyster restoration in central California. Biological Conservation, p. 250. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2020.108745

Christina Zantioti
Επιστήμονας ζωικής παραγωγής & διδάκτωρ υδατοκαλλιέργειας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Περισσότερα άρθρα από τον/την Christina Zantioti

Προβολή περισσότερων άρθρων