Γρήγορες ενέργειες

Εάν δεν έχετε λογαριασμό

Βιολογική καταπολέμηση των παρασίτων στα θερμοκήπια χρησιμοποιώντας βιολογικούς εχθρούς

Panagiotis Patsaouras

Γεωπόνος

6' χρόνος ανάγνωσης
15/11/2024
Βιολογική καταπολέμηση των παρασίτων στα θερμοκήπια χρησιμοποιώντας βιολογικούς εχθρούς

Τα θερμοκήπια έχουν σημαντικό ρόλο στη σύγχρονη γεωργία, επιτρέποντας την καλλιέργεια όλο το χρόνο και την προστασία των καλλιεργειών από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Στην Ελλάδα, οι σημαντικότερες θερμοκηπιακές καλλιέργειες από άποψη στρεμμάτων είναι οι καλλιέργειες τομάτας, καρπουζιού, αγγουριού και πιπεριάς (Σάββας, 2016). Αυτά τα ελεγχόμενα και προστατευμένα περιβάλλοντα, ενώ παρέχουν βέλτιστες συνθήκες για την ανάπτυξη των φυτών, παράλληλα δημιουργούν ένα καταφύγιο για τα παράσιτα. Αυτά τα παράσιτα μπορούν να βλάψουν σοβαρά τις καλλιέργειες θερμοκηπίου, θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία και την παραγωγικότητά τους. Στη συνεχιζόμενη μάχη κατά των παρασίτων του θερμοκηπίου, υπάρχει μια αποτελεσματική και βιώσιμη λύση: ο βιολογικός έλεγχος, που χρησιμοποιεί τη δύναμη των ωφέλιμων εντόμων και φυσικών εχθρών των παρασίτων για την καταπολέμηση των ανεπιθύμητων εισβολέων.

Τα παράσιτα των θερμοκηπίων περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα εντόμων, ακάρεων και άλλων αρθροπόδων που τρέφονται από τα φυτά, απομυζούν τους χυμούς τους ή/και μεταδίδουν ασθένειες. Αυτά τα παράσιτα μπορούν να πολλαπλασιαστούν ταχύτατα στις ζεστές, προστατευμένες συνθήκες ενός θερμοκηπίου, οδηγώντας σε σοβαρές προσβολές που μπορούν να καταστρέψουν τις καλλιέργειες δεν εφαρμοστούν μέτρα ελέγχου. Οι παραδοσιακές μέθοδοι καταπολέμησης των παρασίτων συχνά βασίζονται στη χρήση χημικών εντομοκτόνων, τα οποία μπορεί να είναι αποτελεσματικά, αλλά έχουν αρκετά μειονεκτήματα, όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος και η ανάπτυξη ανθεκτικότητας των παρασίτων σε αυτά. Ο βιολογικός έλεγχος προσφέρει μια φιλική προς το περιβάλλον εναλλακτική λύση.

Ο βιολογικός έλεγχος περιλαμβάνει τη χρήση φυσικών εχθρών, συμπεριλαμβανομένων αρπακτικών, παρασιτοειδών και παθογόνων, για την καταστολή των πληθυσμών των παρασίτων (“εχυρών” των καλλιεργειών). Αυτοί οι ωφέλιμοι οργανισμοί μπορεί να είναι ενδημικά ή εισαγόμενα είδη με ιδιαίτερη προτίμηση σε συγκεκριμένα παράσιτα, γεγονός που τους καθιστά ιδιαίτερα αποτελεσματικούς στη μείωση του αριθμού τους χωρίς να προκαλούν βλάβη στο περιβάλλον ή σε άλλους οργανισμούς μη-στόχους (Souza et al., 2019).

τα-πιο-συχνά-παράσιτα

Κατα σειρά οι πιό κοινοί εχθροί των καλλιεργειών: Α αφίδες, Β αλευρώδεις, Γ Θρίπες Δ Ψευδόκοκκοι και κοκκοειδή E ακάρεα ΣΤ φυλλορύκτες 

Πηγή: (6 Common Greenhouse Pests and How to Manage Them | Ceres Greenhouse, n.d.)

Αρπακτικά έντομα: Η πρώτη γραμμή άμυνας

Τα αρπακτικά έντομα είναι ως επί το πλείστον μη επιλεκτικά, δηλαδή θηρεύουν πολλά διαφορετικά είδη παρασίτων. Είναι πολύ μεγαλύτερα από το θήραμα και συνήθως περισσότερα από ένα βιολογικά στάδια συμπεριφέρονται ως αρπακτικά. Τα σκαθάρια, οι χρυσωπίδες και τα αρπακτικά ακάρεα χρησιμοποιούνται συνήθως ως βιολογικοί εχθροί στα θερμοκήπια. Αυτοί οι αδηφάγοι θηρευτές έχουν εξελιχθεί για να τρέφονται με μια ποικιλία παρασίτων, συμπεριλαμβανομένων των αφίδων, των αλευρωδών, των θριπών, των κοκκοειδών και των ακάρεων. Με την απελευθέρωση αυτών των ωφέλιμων εντόμων στο θερμοκήπιο, οι αγρότες μπορούν να δημιουργήσουν μια φυσική ισορροπία όπου τα αρπακτικά κρατούν τους πληθυσμούς των παρασίτων υπό έλεγχο.

Για παράδειγμα, οι πασχαλίτσες είναι γνωστές για την καταπολέμηση των αφίδων, οι οποίες είναι περιβόητα παράσιτα πολλών θερμοκηπιακών καλλιεργειών. Μια μόνο πασχαλίτσα μπορεί να καταναλώσει δεκάδες αφίδες σε μια ημέρα, καθιστώντας την ανεκτίμητο σύμμαχο των παραγωγών. Η εισαγωγή του ωφέλιμου εντόμου στο θερμοκήπιο γίνεται συνήθως με τη χρήση πλαστικών μπουκαλιών που περιέχουν ενήλικα έντομα. Σε μεγάλες προσβολές, απαιτούνται συνήθως περίπου 200-320 πασχαλίτσες/στρέμμα.  Επιπλέον, έχει διαπιστωθεί ότι η χρήση πασχαλίτσας συμβάλλει στη μείωση του πληθυσμού των αφίδων κατά περισσότερο από 50% στις περισσότερες περιπτώσεις (Riddick, 2017).

Οι χρυσωπίδες, με την λεπτεπίλεπτη εμφάνισή τους, είναι εξίσου αποτελεσματικοί θηρευτές, ενώ τα αρπακτικά ακάρεα ειδικεύονται στον έλεγχο του τετράνυχου.

Ένα-είδος-πασχαλίτσας

Παρασιτοειδή

Μια άλλη ομάδα ωφέλιμων οργανισμών που χρησιμοποιούνται στον βιολογικό έλεγχο είναι τα παρασιτοειδή. Τα περισσότερα από αυτά τα έντομα ανήκουν στις τάξεις των Υμενόπτερων και των Δίπτερων. Είναι πιο εξειδικευμένα από τα αρπακτικά και πολύ μικρότερα από τους ξενιστές τους. Το μεγάλο τους πλεονέκτημα είναι ότι συχνά έχουν πολύ συντομότερο κύκλο ζωής και μπορούν να να δημιουργούν μεγαλύτερους πληθυσμούς ταχύτερα από τα αρπακτικά (Souza et al., 2019). Αυτές οι μικρές σφήκες ή μύγες γεννούν τα αυγά τους μέσα ή πάνω στα σώματα των εχθρών. Καθώς οι προνύμφες των παρασιτοειδών αναπτύσσονται, τρέφονται με το σώμα του ξενιστή από το εσωτερικό του, σκοτώνοντάς το τελικά. Η μέθοδος αυτή είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική κατά παρασίτων όπως οι αφίδες, οι κάμπιες λεπιδοπτέρων και οι αλευρώδεις.

Ένα παράδειγμα είναι η μικροσκοπική παρασιτοειδής σφήκα γνωστή ως Encarsia formosa, η οποία στοχεύει τους αλευρώδεις. Αυτές οι σφήκες γεννούν τα αυγά τους μέσα στις νύμφες των αλευρωδών. Καθώς οι προνύμφες της σφήκας αναπτύσσονται, τρέφονται με τους εσωτερικούς ιστούς του εντόμου, προκαλώντας τελικά τον θάνατό του. Επιπλέον, τα ενήλικα αποτελούν θηρευτές των αλευρώδων. Αυτή η διαδικασία όχι μόνο σκοτώνει τους αλευρώδεις αλλά και διακόπτει τον κύκλο ζωής τους, αποτρέποντας περαιτέρω ζημιές στις καλλιέργειες θερμοκηπίου (Gerling, 1966). 

Παθογόνοι μικροοργανισμοί

Εκτός από τα αρπακτικά έντομα και τα παρασιτοειδή, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν ως παράγοντες βιολογικού ελέγχου. Ορισμένα βακτήρια, μύκητες και ιοί είναι ικανά να ελέγξουν αποτελεσματικά τα παράσιτα του θερμοκηπίου (Souza et al., 2019). Για παράδειγμα, το βακτήριο Bacillus thuringiensis (Bt) παράγει μια τοξίνη που στοχεύει το πεπτικό σύστημα ορισμένων προνυμφών σκαθαριών, καθιστώντας πολύτιμο εργαλείο στη διαχείριση των παρασίτων.

Όταν το Bt εφαρμόζεται σε καλλιέργειες θερμοκηπίου, οι προνύμφες που προσβάλλουν την καλλιέργεια, η τοξίνη εισέρχεται στο πεπτικό τους σύστημα καθώς τρέφονται με το φυτό με αποτέλεσμα να επέρχεται ο θάνατος τους. Η μέθοδος αυτή είναι εξαιρετικά επιλεκτική και ασφαλής για τους οργανισμούς μη στόχους, καθιστώντας την επιλογή αυτή φιλική προς το περιβάλλον.

Εφαρμογή ενός επιτυχημένου προγράμματος βιολογικής καταπολέμησης

Η εφαρμογή ενός επιτυχημένου προγράμματος βιολογικού ελέγχου σε ένα θερμοκήπιο απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό και συνεχή παρακολούθηση. Οι παραγωγοί πρέπει πρώτα να προσδιορίσουν τα συγκεκριμένα παράσιτα που αντιμετωπίζουν και να κατανοήσουν τον κύκλο ζωής τους. Αυτές οι πληροφορίες είναι σημαντικές για τον καθορισμό των κατάλληλων φυσικών εχθρών που πρέπει να εισαχθούν. Ο συγχρονισμός είναι επίσης κρίσιμος- η απελευθέρωση των ωφέλιμων οργανισμών πρέπει να συμπίπτει με τα ευάλωτα στάδια του παρασίτου (Μπρούφας & Παππά, 2023).

Η τακτική παρακολούθηση των πληθυσμών των επιβλαβών οργανισμών και της αποτελεσματικότητας των φυσικών εχθρών είναι απαραίτητη. Οι αγρότες πρέπει να είναι έτοιμοι να προβούν σε τυχόν αναγκαίες προσαρμογές της στρατηγικής ελέγχου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, πολλαπλές μέθοδοι ελέγχου, συμπεριλαμβανομένων των καλλιεργητικών πρακτικών και των φυσικών φραγμών, μπορεί να χρειαστεί να συνδυαστούν με τη βιολογική καταπολέμηση για βέλτιστα αποτελέσματα.

Οι περιορισμοί του βιολογικού ελέγχου

Ενώ ο βιολογικός έλεγχος προσφέρει πολυάριθμα οφέλη, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τους περιορισμούς του. Δεν είναι πάντα μια γρήγορη λύση και μπορεί να απαιτήσει χρόνο για την εγκαθίδρυση μιας βιώσιμης ισορροπίας μεταξύ παρασίτων και φυσικών εχθρών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η χρήση του βιολογικού ελέγχου μπορεί να μην εξαλείψει πλήρως τα παράσιτα, αλλά να διατηρήσει τους πληθυσμούς τους σε διαχειρίσιμα επίπεδα.

Κύκλος-ζωής-της-Encarsia-formosa

Εικόνα 3. Ο κύκλος ζωής της Encarsia formosa

Επιπλέον, η επιτυχία της βιολογικής καταπολέμησης μπορεί να επηρεαστεί από εξωτερικούς παράγοντες όπως η θερμοκρασία, η υγρασία και η διαθεσιμότητα εναλλακτικών πηγών τροφής για τους φυσικούς εχθρούς (Souza et al., 2019). Κατά συνέπεια, μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση των παρασίτων που συνδυάζει τη βιολογική καταπολέμηση με άλλες στρατηγικές μπορεί να είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για τη διασφάλιση της υγείας και της παραγωγικότητας των θερμοκηπιακών καλλιεργειών.

Συμπέρασμα

Συνοψίζοντας, η χρήση αρπακτικών εντόμων, παρασιτοειδών και παθογόνων μικροοργανισμών στη βιολογική καταπολέμηση αποτελεί παράδειγμα για το πώς οι περίπλοκες αλληλεπιδράσεις της φύσης μπορούν να αξιοποιηθούν προς όφελος τόσο της γεωργίας όσο και του περιβάλλοντος. Καθώς αναζητούμε ένα πιο βιώσιμο μέλλον στη γεωργία, οι βιολογικές λύσεις αποτελούν λαμπρό παράδειγμα καινοτομίας που εδράζεται στη σοφία της φύσης.

Βιβλιογραφία

  • 6 Common Greenhouse Pests and How to Manage Them | Ceres Greenhouse. (n.d.). Retrieved August 28, 2023, from https://ceresgs.com/6-common-greenhouse-pests-and-how-to-manage-them/
  • Gerling, D. (1966). Biological Studies on Encarsia formosa (Hymenoptera: Aphelinidae)1. Annals of the Entomological Society of America, 59(1), 142–143. https://doi.org/10.1093/aesa/59.1.142
  • Riddick, E. W. (2017). Identification of Conditions for Successful Aphid Control by Ladybirds in Greenhouses. Insects, 8(2), Article 2. https://doi.org/10.3390/insects8020038
  • Souza, B., dos Santos-Cividanes, T. M., Cividanes, F. J., & de Sousa, A. L. V. (2019). Predatory Insects. In B. Souza, L. L. Vázquez, & R. C. Marucci (Eds.), Natural Enemies of Insect Pests in Neotropical Agroecosystems: Biological Control and Functional Biodiversity (pp. 73–87). Springer International Publishing. 
  • Μπρούφας, Γ., & Παππά, Μ. (2023). Εχθροί Λαχανικών και Φυτών Μεγάλης Καλλιέργειας. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. 
  • Σάββας, Δ. (2016). Γενική Λαχανοκομία. In Γενική Λαχανοκομία (Vol. 1, pp. 15–19). Εκδοσεις Πεδίο Α.Ε.

Μπορείτε να διαβάσετε επίσης

Μηχανισμοί άμυνας των φυτών ενάντια εντόμων