Κλάδεμα Αποκατάστασης Ελιάς από Παγετό ή Πυρκαγιά

Αξιολόγηση και κλάδεμα αποκατάστασης παγετόπληκτων και πυρόπληκτων ελαιόδεντρων

Η κλιματική αλλαγή με την συχνότερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων θέτει συνεχείς νέες δυσκολίες στους ελαιοπαραγωγούς. Τα ανοιξιάτικα κύματα παγετού των τελευταίων ετών και οι ανεξέλεγκτες αγροδασικές πυρκαγιές έχουν πλήξει σε μεγάλο βαθμό τα ελαιόδεντρα σε Μεσόγειο, Αυστραλία και Καλιφόρνια, δημιουργώντας την ανάγκη για εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων αποκατάστασης. Και στις δύο περιπτώσεις, οι ελαιοπαραγωγοί θα πρέπει να γνωρίζουν τις αντοχές των δέντρων τους, να είναι σε θέση να αξιολογήσουν το μέγεθος της ζημιάς και να μπορούν να εφαρμόσουν τα κατάλληλα κλαδέματα ανά περίπτωση ώστε να βοηθήσουν τα δέντρα τους να αναγεννηθούν.

Αξιολόγηση της ζημιάς στα ελαιόδεντρα μετά από παγετό

Παρ’ ότι η ελιά θεωρείται ίσως το πιο ανθεκτικό στον παγετό υποτροπικό οπωροφόρο δέντρο, δεν είναι απρόσβλητη σε ακραίες θερμοκρασίες χαμηλότερες του μηδενός. Συγκεκριμένα, οι όψιμοι ανοιξιάτικοι ή/και οι πολύ πρώιμοι φθινοπωρινοί παγετοί είναι ιδιαίτερα καταστροφικοί, καθώς «χτυπούν» το δέντρο σε ευαίσθητα στάδια. Οι καρποί, οι ανθοφόροι οφθαλμοί και οι νεαροί βλαστοί είναι τα πιο ευαίσθητα μέρη του δέντρου. Αρκούν θερμοκρασίες χαμηλότερες των -2 και -4 βαθμών Κελσίου για να τα ζημιώσουν (1,2). Οι μεγάλοι βλαστοί, οι βραχίονες, ο κορμός και η ρίζα είναι τα πιο ανθεκτικά μέρη του δέντρου, καθώς απαιτούνται θερμοκρασίες χαμηλότερες των -7 και -10 βαθμών Κελσίου για να τα βλάψουν. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τα όρια αυτά διαφέρουν ανά ποικιλία. Επιπροσθέτως, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (3) το μέγεθος των ζημιών από τις χαμηλές θερμοκρασίες επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες όπως:

1. Η ηλικία και η φυσιολογική κατάσταση του δέντρου
2. Ο ρυθμός πτώσης της θερμοκρασίας και η διάρκεια του παγετού
3. Ο χρόνος και η αυστηρότητα του κλαδέματος καρποφορίας
4. Το μέγεθος παραγωγής του προηγούμενου έτους
5. Ο χρόνος και η ποσότητα αζωτούχου λίπανσης και ποτίσματος
6. Η σύσταση του εδάφους και η παρουσία εδαφοκάλυψης
7. Η ατμοσφαιρική υγρασία και η ένταση του ανέμου

Τα συμπτώματα που θα εκδηλωθούν και στα οποία θα βασιστεί ο παραγωγός για τον σχεδιασμό των μέτρων διαχείρισης εξαρτώνται από την ένταση του παγετού.

Κλάδεμα αποκατάστασης παγετόπληκτων ελαιόδεντρων

Σε κάθε περίπτωση, ο παραγωγός καλό είναι να περιμένει έως την άνοιξη και την παρέλευση του τελευταίου παγετού για να αρχίσει να κλαδεύει. Εκείνη την περίοδο μάλιστα αναμένεται να φαίνεται και πιο ξεκάθαρα η έκταση του προβλήματος και η αναβλαστική ικανότητα του δέντρου. Αν βιαστεί να κλαδέψει, είναι πιθανό να επιδεινώσει το πρόβλημα. Επιπροσθέτως, το κλάδεμα καρποφορίας συστήνεται να μην πραγματοποιείται μαζί με την συγκομιδή, για να αποφευχθεί η πρόωρη εκβλάστηση των ευαίσθητων στον παγετό τρυφερών βλαστών.

Στην περίπτωση ήπιων παγετών (ξήρανση κορυφών και ελαφρό σχίσιμο φλοιού ετήσιων βλαστών, και μερική πτώση των φύλλων), ο παραγωγός μπορεί να πραγματοποιήσει μεταξύ άλλων, ένα ελαφρύ κλάδεμα την άνοιξη ώστε να απομακρύνει τους ζημιωμένους ιστούς. Καθώς η ζημιά είναι περιορισμένη, τα δέντρα αναμένεται να δώσουν παραγωγή την επόμενη χρονιά (4).

Όσο προχωράει η έκταση της ξήρανσης των κλάδων-βραχιόνων και το σχίσιμο του φλοιού, τόσο πιο δραστικά μέτρα πρέπει να ληφθούν. Όταν οι βραχίονες είναι ανέγγιχτοι και υγιείς, ο παραγωγός θα πρέπει να κλαδέψει του ξεραμένους κλάδους έως το σημείο αναβλάστησης. Τέτοιες ενέργειες αναμένεται να μειώσουν σημαντικά τα βλαστικά μέρη του φυτού και την φυλλική επιφάνεια, κάτι που θα καθυστερήσει και θα μειώσει την παραγωγή καρπών τα επόμενα 1-3 έτη. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί να γίνει και καρατόμηση του δέντρου ή ακόμα και ολοκληρωτική εκρίζωσή του.

Αν το δέντρο είναι εμβολιασμένο, η καρατόμηση πρέπει να γίνεται 30-50 εκατοστά πάνω από το σημείο εμβολιασμού ή εναλλακτικά να ξανά-πραγματοποιηθεί ο εμβολιασμός.
Παρ’ ότι το αυστηρό κλάδεμα μετά από μέτριας ή μεγάλης έντασης παγετό θα καθυστερήσει σημαντικά την επάνοδο του δέντρου στην παραγωγική του φάση, οι ελαιοπαραγωγοί θα πρέπει να το δουν και σαν μια ευκαιρία να αναδιαμορφώσουν την σκελετική δομή των δέντρων τους. Η αφαίρεση μεγάλων κλάδων μπορεί να βελτιώσει το αερισμό και την είσοδο του ήλιου στο εσωτερικό της κόμης των δέντρων. Παράλληλα, μπορούμε να “κατεβάσουμε” τα ψηλά δέντρα.

Τέλος, κλάδοι που έχουν σπάσει-λυγίσει από ισχυρούς ανέμους ή/και το βάρος του χιονιού πρέπει να κόβονται δημιουργώντας μια λεία τομή. Μετά από κάθε κλάδεμα, είναι σημαντικό να γίνεται εφαρμογή ψεκασμών με χαλκούχα και προστασία των πληγών-τομών με κατάλληλη αλοιφή επούλωσης. Αν δεν πραγματοποιηθούν τα παραπάνω μέτρα υπάρχει αυξημένος κίνδυνος προσβολών από φυτοπαθογόνους μύκητες και βακτήρια (πχ Pseudomonas savastanoi, καρκίνωση της ελιάς).

Αξιολόγηση της ζημιάς στα ελαιόδεντρα μετά από πυρκαγιά

Πέρα από τους οψιμότερους παγετούς, οι παραγωγοί καλούνται όλο και συχνότερα να διαχειριστούν τις δυσμενείς επιπτώσεις της επέλασης πυρκαγιάς στους ελαιώνες τους. Στην περίπτωση αυτή είτε έχουμε μεγάλης έκτασης πυρκαγιά που κατακαίει μεγάλη έκταση, είτε πρόκειται απλώς για μια τοπική φωτιά που συνήθως ξεσπά από το κάψιμο των υλικών κλαδέματος και καίει μερικά δέντρα. Σε κάθε περίπτωση, η ελιά φημίζεται για να την ικανότητά της να αναγεννάται, όμως θα πρέπει να είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε το βαθμό της ζημιάς που έχει προκληθεί ώστε προβούμε σε κατάλληλα κλαδέματα για να διευκολύνουμε την αποκατάσταση των δέντρων.

Οι παραγωγοί δεν θα πρέπει να “καταδικάσουν” τα δέντρα τους από πολύ νωρίς και μόνο βάση της εξωτερικής τους εικόνας αμέσως μετά την φωτιά. Σύμφωνα με έρευνα (5) τα ελαιόδεντρα μπορούν να ξεκινήσουν να αναβλαστάνουν ακόμα και μόλις δύο εβδομάδες μετά από την πυρκαγιά. Παρ΄όλα αυτά, οι περισσότερες κυβερνήσεις των μεγάλων ελαιοπαραγωγικών χωρών, συστήνουν στους παραγωγούς να μην προβαίνουν σε καμία ενέργεια κλαδέματος πριν την άνοιξη. Δέντρα που δεν καταφέρουν να παράγουν νέα βλάστηση σε κανένα υπέργειο σημείο, έως το τέλος της περιόδου αυτής (7 περίπου μήνες μετά την πυρκαγιά), θα πρέπει να θεωρούνται ολοκληρωτικά κατεστραμμένα και να εκριζώνονται. Τα νεαρά δέντρα λόγω του ότι έχουν μικρότερη διάμετρο κορμού είναι τα πιο ευάλωτα.

Κλάδεμα αποκατάστασης πυρόπληκτων ελαιόδεντρων

Σε γενικές γραμμές, η αναβλάστηση αναμένεται να ξεκινήσει πρώτα από την πιο “δροσερή” πλευρά του δέντρου κατά την διάρκεια της φωτιάς (5). Η νέα βλάστηση θα προκύψει άτακτα από τους επιζήσαντες λανθάνοντες οφθαλμούς. Αν η ζημιά περιορίζεται στο φύλλωμα της κόμης και σε κλαδίσκους, οι παραγωγοί μπορούν να απομακρύνουν τα καμένα μέρη και τα δέντρα αναμένεται να επανέλθουν παραγωγικά το επόμενο έτος. Ως μέτρια ζημιά χαρακτηρίζεται σύμφωνα με τον ΕΛΓΟ (6) η ολική καταστροφή της κόμης και παρουσία εγκαυμάτων στο κάμβιο, το ξύλο, στους βραχίονες και τον κορμό που φτάνει το 25%. Σε αυτή την περίπτωση, οι τομές κλαδέματος θα γίνουν σε δευτερεύοντες ή κύριους κλάδους. Σε περίπτωση που η αναβλάστηση γίνεται μόνο από τον κορμό ή την βάση του, τότε η καρατόμηση θα πρέπει να γίνεται όπως και στην περίπτωση των παγετόπληκτων δέντρων. Προσοχή στο σημείο εμβολιασμού. Αν η αναβλάστηση γίνεται κάτω από αυτό τότε πρέπει να ξαναγίνει ο εμβολιασμός.

Σε τέτοιες επεμβάσεις που απαιτούν αφαίρεση μεγάλου όγκου του υπέργειου τμήματος των ελαιόδεντρων, συστήνεται η χρήση αλυσοπρίονων, είτε βενζινοκίνητων είτε ηλεκτρικών. Ο ελαιοκαλλιεργητής πρέπει να λάβει υπόψη του τη μορφολογία και τις ανάγκες των δέντρων, καθώς και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που θα έχει η επιλογή του εκάστοτε αλυσοπρίονου. Το MS 151 TC-E της STIHL, με βάρος μόλις 2,6 kg και 1,3 Hp, αποτελεί την ιδανική λύση για το κλάδεμα της ελιάς, είτε αυτό είναι αναγέννησης είτε καρποφορίας. Για τους ελαιοκαλλιεργητές που έχουν περιορισμένο αριθμό δέντρων και κλαδεύουν μόνοι τους χωρίς βοήθεια από εξειδικευμένο συνεργείο, το επαναφορτιζόμενο αλυσοπρίονο της STIHL MSA 161 μοιάζει η καλύτερη επιλογή. Ακόμη, σε εξουσιοδοτημένα καταστήματα θα βρείτε τηλεσκοπικά αλυσοπρίονα STIHL, μέσω των οποίων το κλάδεμα της ελιάς μπορεί να γίνει πιο ασφαλές, καθώς αποφεύγουμε σε αρκετές περιπτώσεις να ανέβουμε σε σκάλα. Αυτά τα “αλυσοπρίονα σε κοντάρι” επιτρέπουν την κοπή των κλαδιών από το έδαφος. Το ηλεκτρικό τηλεσκοπικό αλυσοπρίονο HTE 60 αποδεικνύεται χρήσιμο κοντά στο σπίτι και σε περιοχές με ευαισθησία στον θόρυβο. Τα παραπάνω εργαλεία πέρα από το κλάδεμα αναγέννησης κατά το οποίο μπορούν να αξιοποιηθούν, χρησιμοποιούνται ευρέος και κατά την διάρκεια των ετήσιων κλαδεμάτων καρποφορίας των ελαιόδεντρων.

Πέρα από τα κλαδέματα αναγέννησης, ο παραγωγός μπορεί να βοηθήσει τα δέντρα του να ανακάμψουν, αρδεύοντας (με μικρότερες ποσότητες λόγω μειωμένης φυλλικής επιφάνειας). Παράλληλα είναι σημαντικό να ληφθούν μέτρα για προστασία των δέντρων από ηλιοκαύματα καθώς και της νέας τρυφερής βλάστησης από εντομολογικές και μυκητολογικές προσβολές. Αυστραλοί παραγωγοί και ειδικοί (7) συστήνουν να πραγματοποιείται και ένα ελαφρύ όργωμα για ενσωμάτωση της καμένης ανώτερης στρώσης χώματος μαζί με την προσθήκη κομπόστ. Τέλος σε περίπτωση που υπάρχει διαθεσιμότητα νερού μπορεί να εγκατασταθεί μια καλλιέργεια κάλυψης.

1. Tombesi, A. 2003, Biologia fiorale e di fruttificazione, 35. P. Fiorino (Ed), Olea. Trattato di olivicoltura, Edizioni Agricole de Il Sole 24 Ore Edagricole S.r.l., Bologna.
2. Ciccarone, A. 1963, Malattie, 241. Baldini, E., Scaramuzzi, F (Eds), Olive da tavola, Edizioni Edagricole, Bologna.
3. https://ceglenn.ucanr.edu/files/44751.pdf
4. https://www.aua.gr/roussos/Roussos/pdf/Printing%20Lessons/Olive/11-%20Stress.pdf
5. https://agriculture.vic.gov.au/crops-and-horticulture/fruit-and-nuts/orchard-management/recovery-from-fire-damage-in-olive-groves#h2-5
6. https://www.elgo.gr/images/PIROPLIKTOI/DIAXIRISI_PIROPLIKTON_ELEONON.pdf
7. https://issuu.com/olivegrower/docs/ogp-mar-2020-issuu