Manyok: Tarihçesi, Besin Değerleri ve Bitki Hakkında Bilgiler

Manyok Tarihi 

Manyok kökeni, günümüz Brezilya’sından Cerrado’ya kadar uzanır. Manyok ilk olarak yaklaşık 10.000 yıl önce Batı-Orta Brezilya’da evcilleştirildi (1,2,3). Bugün dünya çapında tropikal bölgelerde yetiştirilmektedir ve dünya çapında altıncı en önemli tarımsal bitkisidir (4,5.6). Manyok sıcak iklimlerde az yağışla hayatta kalabilen kuraklığa dayanıklı bir üründür. Yıl boyunca düşük besleyici toprakların şiddetli iklimleri altında yetiştirilebilir (2-4). Günümüzde manyok dünyanın farklı yerlerinde temel gıda maddesi olarak ve gıda güvenliğine katkı sağlamak adına kullanılmaktadır. Dünyada milyonlarca çiftçi bu ürünü yetiştirerek geçimini sağlamaktadır (7,8,9)

Tatlı ve acı olmak üzere iki çeşit manyok vardır. İki manyok çeşidi arasındaki tek fark, ürettikleri siyanür bileşiklerinin miktarıdır (3-6). Her iki çeşit de aynı şekilde yetiştirilmesine rağmen, acı çeşit, manyok yumrularında tatlı çeşitliliğe göre daha yüksek miktarda siyanür bileşiği üretir (10, 11,12). Örneğin tatlı manyok çeşitleri, manyok yumrularında milyonda 40 parça (ppm) siyanür bileşiği içerebilir. Yemek için güvenli hale gelmeden önce fazla işlem gerektirmez, bu da onu daha az zehirli hale getirir. Manyok yumruları sadece siyanür bileşikleri yumru köklerden çıkarıldığında yemek için güvenlidir (4, 5, 6, 7, 8)

Acı manyok çeşitleri milyonda 50’den fazla parça (ppm) siyanür bileşiği içermekteydi. Araştırmalar, acı manyok çeşitlerinin milyonda 490 parça (ppm) siyanür bileşiği içerdiğini göstermektedir (5,8,7). Milyonda 50 parçadan fazla siyanojenin herhangi bir miktarının tüketim için güvenli olmadığı ve zararlı olduğu söylenmiştir (1,2,3,4). Manyokta bulunan siyanür bileşikleri sağlık için büyük bir tehdit oluşturur ve siyanür bileşikleri tüketilmeden önce işlenmezse ölüme bile neden olabilir (5,7,9). Manyoktan siyanür bileşiklerini işlemek için çeşitli yöntemler uygulanabilir. Kurutma, ıslatma, kaynatma ve kavurma gibi. Kurutma siyanür seviyesini azaltırken, tamamen çıkarmaz. Bu da tüketim için yeterince güvenli değildir. Diğer yöntemler, siyanür içeriğini güvenli tüketim için güvenilir seviyelere indirebilir (10,11,12).

Manyok Bitkisinin Besin Değeri

Manyok tüketimi önemli besinsel faydalarla birlikte gelir ve bitkinin her kısmı insanlar ve hayvanlar için yiyecek görevi görebilir. Manyok, kalsiyum, A, B ve C vitaminleri, tiamin, folik asit, demir, manganez, potasyum ve çinko (1,2,3,4,5,6,7) gibi esansiyel mineraller bakımından zengin olduğu için besin değerleri zengindir ve önemli bir karbonhidrat kaynağıdır (pirinçten yaklaşık %40 daha yüksek karbonhidrat üretimi ve mısırdan %25 daha yüksek (4,5,6,7,9)). Manyok tarımsal avantajları ve hızla artan popülasyonları besleme potansiyeli nedeniyle Afrikalı çiftçiler arasında giderek daha popüler hale geliyor. (1,2,3,4). Brezilya ve Endonezya’nın yanında, Nijerya üçüncü en büyük manyok üreticisi olmakla beraber Afrika’nın en büyük üreticisidir (3,4,9,10,11). Manyok yumruları en çok tüketilen bitki kısmıdır. Püre olarak servis edilebilir veya nişastalı kekler ve hatta ekmek haline getirilebilir. Pişmiş manyok yaprakları yemek olarak servis edilir ve Orta Afrika’nın bazı bölgelerinde çorbalarda ve güveçlerde temel bir bileşendir ve insanlar yaprakları tıbbi amaçlar için tüketirler (1,2,3,5,7,9).

Manyok Bitkisi Hakkında Bilgiler

Manyok, mandioca veya yuca olarak da adlandırılan manyok (Manihot esculenta), tipik olarak bir ila üç metre (3-10 feet) yüksekliğinde yetişen spurge familyasına (Euphorbiaceae) ait yumrulu, yenilebilir, hafif odunsu ve çalılık bir bitkidir (1, 2,3).

Çok yıllık bir bitkidir ve loblu yaprakları, nişastalı, yumrulu kökleri, kağıtsı kahverengi kabuğu ve beyazdan sarıya kadar olan meyvesi ile bilinir (2,3,4,9). Manyok kökü uzun, yaklaşık 1 mm kalınlığında, kaba ve kahverengi bir renge sahiptir.

Düşük bitkilerden dallanan çalılara kadar farklı manyok çeşitleri vardır. Bu çeşitlerin bazıları nehirler boyunca asit-çamur arazilerine adapte edilmiştir ve diğerleri alkali toprağın kuru alanlarına adaptedir. Manyok köklerindeki ve yapraklarındaki kimyasal bileşikler (siyanojenik glukozitler) bazı otobur hayvanlara karşı bir miktar koruma sağlar. Bu kimyasal bileşik, işlenmeden tüketilirse insanlar için toksik olabilir.

Manyok nemli olmayan ortamlarda hayatta kalıp ve büyüyebildiğinden, büyümek için daha yüksek toprak verimliliği gerektiren ve zararlılar tarafından kolayca istila edilen mor patates gibi diğer bazı kök bitkilerinin yerini almaktadır (5,7,11,9,10). Şeker kamışı hariç manyok bitkisi, ekili alan başına günlük olarak mahsul bitkileri arasında en yüksek  enerjiyi verir (2, 3, 4, 8, 9).

Manyok olgun bir sapın 15 santimetre (6 inç) bölümlere çeliklenmesiyle yetiştirilir. Manyok ekimi ilk iki ila üç ay boyunca nem gerektirir. Genellikle ıslak mevsimde ekim gerçekleşir (1,2,3,4). Bununla birlikte bitkiler kuraklığa dayanıklıdır. Kökleri çok popüler bir besindir ve altı ila on iki ay sonra hasat edilebilir (1,2). Manyok elle hasat edilir. Sapın alt kısmını kaldırarak ve kökleri yerden çekerek hasat edilir (4,5,6). Hasattan sonra hemen tüketilir veya daha iyi depolama özelliklerine sahip bir formda işlenir. Çünkü çürümesi üç ila beş gün sürer (6,5,9). Manyok kökleri toprakta 24 ay kadar kalabilir.

Devamını oku

Manyok: Tarihçesi, Besin Değerleri ve Bitki Hakkında Bilgiler

Manyok Bitkisinin İklim ve Toprak Gereksinimleri

Manyok Çoğaltımı ve Ekimi

Manyok Bitkisinin Su İhtiyaçları ve Yaygın Kullanılan Sulama Sistemleri

Manyok Hasadı, Hektar Başına Verim ve Depolama

Referanslar

1. Weaver, W. (2003) Peas. In: Katz, S.H., Ed., Vols. 1-3, Encyclopedia of Food and Culture, Charles Scribner & Sons, New York.
2. Asogwa I.S., Okoye J.I, Oni K. 2017. Promotion of Indigenous Food Preservation and Processing Knowledge and the Challenge of Food Security in Africa. Journal of Food Security.; 5(3):75-87. doi: 10.12691/jfs-5-3-3.
3. Food and Agricultural Organization (FAO). 2001,2003. FAO/GIEWS-Food Outlook No. 4 Oct. 2001; FAO/GIEWS-Food Outlook No. 4, Oct 2003.
4. Ngoc Quyen and Hernan Ceballos. 2002. Genetic improvement of cassava in Vietnam: Current status and future approaches. In: R.H. Howeler (Ed.). Cassava Research and Development in Asia: Exploring New Opportunities for an Ancient Crop. Proc. 7th Regional Cassava Workshop, held in Bangkok, Thailand. Oct 28-Nov 1, 2002. http://www.ciat.cgiar.org/asia_cassava (in preparation)
5. Le Van An, Hoang Thi Sen, Nguyen Xuan Hong, Hoang Huu Hoa, Le Quang Bao, Nguyen Thi Cach,
6. Nguyen Thi My Van and Peter Kerridge. 2002. Use of participatory approaches in ensuring sustainable livelihoods for poor communities in the steep uplands of Central Vietnam. In: R.H. Howeler (Ed.).
7. Cassava Research and Development in Asia: Exploring New Opportunities for an Ancient Crop. Proc. 7^th Regional Cassava Workshop, held in Bangkok, Thailand. Oct 28-Nov 1, 2002 http://www.ciat.cgiar.org/asia_cassava. (in preparation)
8. Ngo Ke Suong and Hoang Kim Anh. 2001. The hydrolysis of cassava starch by amylase enzyme for alcohol production. In: VNCP-IAS-CIAT-VEDAN. Hoang Kim and Nguyen Dang Mai (Eds.) Progress in Cassava
9. Nguyen The Dang. 2002. Farmer participatory research (FPR) on the soil erosion control and fertilizer use for cassava in Vietnam. In: R.H. Howeler (Ed.). Cassava Research and Development in Asia: Exploring New9 Opportunities for an Ancient Crop. Proc. 7th Regional Cassava Workshop, held in Bangkok, Thailand. Oct 28-Nov 1, 2002. http://www.ciat.cgiar.org/asia_cassava (in preparation)
10. Pham Sy Tiep. 2001. The effect of different processing methods on the chemical contents and nutritional values of cassava leaves and roots. In: VNCP-IAS-CIAT-VEDAN. Hoang Kim and Nguyen Dang Mai (Eds.). Progress in Cassava Research and Extension in Vietnam. Proc. 10th Vietnamese Cassava Workshop, held March 13-14, 2001 in IAS, Ho Chi Minh City, Vietnam. pp. 167-171. (in Vietnamese with English Summary)
11. Pham Van Bien, Hoang Kim, Joel J. Wang and R.H. Howeler. 2001. Present situation of cassava production and the research and development strategy in Vietnam. In: R.H. Howeler and S.L.Tan (Eds.). Cassava’s Potential in the 21st Century: Present Situation and Future Research and Development Needs. Proc. 6^th
12. Tran Thi Dung and Nguyen Thi Sam. 2002. FPR trials on cassava intercropping systems in Vietnam. In: R.H. Howeler (Ed.). Cassava Research and Development in Asia: Exploring New Opportunities for an Ancient Crop. Proc. 7th Regional Cassava Workshop, held in Bangkok, Thailand. Oct 28-Nov 1, 2002. http://www.ciat.cgiar.org/asia_cassava