Fonksiyonel Gıdalar – Fonksiyonel gıda terimi ne anlama geliyor?

İnsanoğlunun tarihi her zaman gıdaya bağlı olmuştur, çünkü bize büyümemiz için hayati unsurlar olan enerji ve besinleri sağlar. Tarımın gelişmesiyle, yani ekili gıdaları göçebelerin yaptığı gibi aramaya gerek kalmadan aynı yerden elde etme ustalığıyla birlikte, insan nüfusu katlanarak büyüdü. Böylece, tarımın gelişmesi, insanların gıda elde etme konusundaki ilk sorununu çözdü.

Mevcut zaman çok farklı. Gıdaya kolayca erişebilmek, dünya nüfusunun artmasına yardımcı oldu. Ayrıca, yaşam süreleri çarpıcı bir şekilde arttı ve bu da bu güne kadar büyümeye devam ediyor. Böylece, 2015 yılında, dünya ortalama yaşam beklentisi 71,4 yıl idi ve bugün, 30’dan fazla ülke 80 yıllık yaşam beklentisini aşıyor. 

Bir diğer belirgin değişiklik, nüfusun kırsal alanlardan kentsel alanlara geçişiydi. Şehirlerde, işler daha az fiziksel aktivite gerektirir ve yaşamın hızı daha hızlıdır ve giderek daha hareketsiz bir yaşam tarzına yol açar. Ayrıca, sadece özlem arzularını tatmin etmek için tasarlanmış fast food tüketiminde bir artış var. Bu iki faktör, hiperkolesterolemi, kandaki tehlikeli derecede yüksek kolesterol konsantrasyonları, tip 2 diyabet, obezite ve meme, karaciğer ve kolon kanseri gibi bazı kanser türleri gibi bulaşıcı olmayan çeşitli durumların yükselmesine katkıda bulunmuştur. Böylece, medeniyetin gelişmesiyle birlikte, yeni sorunlar ortaya çıktı.

Buna karşı toplumlar endişesini dile getirdi. İnsanlar geç yaşlara kadar yaşamak isterler, ancak iyi bir yaşam kalitesiyle, ortaya çıkabilecek herhangi bir hastalık olmadan. Ayrıca, bu tür koşulları iyileştirmek için invaziv sağlık tedavilerinin yüksek maliyetlerinden kaçınmak istiyorlar. Bunun için gıda teknolojisi uzmanları, yeni gıda ürünleri geliştiren uzmanlar, bu durumu çözmek için bilgi birikimleriyle katkıda bulunmaya karar verdiler. Gıdalardaki belirli bileşenlerin ve bileşenlerin heyecan verici sağlık özelliklerine sahip olduğunu biliyorlar, bu yüzden yeni bir gıda türü geliştirdiler: fonksiyonel gıdalar.

İşlevsel vs Konvansiyonel Gıdalar

İlk olarak, işlevsel bir gıdayı ve onu konvansiyonel gıdalardan ayıran şeyi tanımlamak gerekir. Şu anda, birçok gıda işlevsel özelliklere sahip olduğunu iddia ediyor, ancak durum hiç de böyle değil. Her zaman bildiğimiz konvansiyonel gıdalarla başlayalım: karbonhidratlar, proteinler ve yağlar gibi bileşenler içerirler, bu da bize tüm günlük faaliyetlerimizi yürütmek için enerji sağlayarak hayati işlevlere hizmet eder. Bunlar bizim varlığımız için gerekli, zorunludur. Bu besinler olmadan yaşayamazdık.

Öte yandan, işlevsel gıdalar normal seviyelerde tüketildiğinde, yani dengeli bir diyetin parçası olarak ekstra bir şeye sahiptir. Diğer benzer yiyecekleri tüketeceğimiz miktarlarda, fiziksel ve zihinsel sağlığımız üzerinde olumlu etkiler sağlarlar. Bazı sağlık bozukluklarının gelişmesini önleyebilirler. İşlevsel gıdaların bu tanımı, literatürde bulunan en özlü tanımdır, çünkü şu anda dünya çapında standartlaştırılmış bir tanım yoktur.

İşlevsel gıdaların geliştirilmesi, gıda teknolojisi uzmanları için çeşitli nedenlerden dolayı zordur. İlk olarak, standartlaştırılmış bir tanım olmamasına rağmen, düzenlemeleri her ülkeye veya ülke grubuna bağlıdır. Örneğin, Avrupa Birliği’nde, gıdaların işlevsel olarak kabul edilmesi için, Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından onaylanması gerekir. Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) ve Brezilya Sağlık Düzenleme Kurumu, Amerika Birleşik Devletleri ve Brezilya için işlevsel gıdaları doğrulamaktadır. Bu varlıklar, bu gıdaların belirli bileşenlerinin, düzenli olarak ve normal miktarlarda tüketildiğinde, belirli bir durumu önleyebileceğini veya sağlığı olumlu yönde etkileyebileceğini kanıtlayan klinik ve insan çalışmalarını doğrulamaktadır. Bu amaçla, uzmanlar in vitro veya hayvan çalışmalarından daha fazlasını yapmalıdır. Tüm etik kurallara uygun olarak insanlar üzerinde çalışmalar yapmak zorundadırlar. Bu nedenle, yiyeceklerinin işlevsel olduğunu iddia etmek isteyen bir gıda şirketi, araştırmaya muazzam bir bütçe ayırmalıdır.

Bu tür işlevsel gıdaların geliştirilmesindeki bir diğer sorun, işlevsel bileşiklerin genellikle organizma tarafından zayıf bir şekilde emilmesidir. Bu nedenle, gıda teknolojisi uzmanları bu bileşiklerin biyoyararlanımını artırmak için yenilikçi teknikler aramaktadır. Bu teknikler mikrokapsülleme, emülsiyon veya misellarizasyondur.

İşlevsel Gıdalar Hastalıkları Tedavi Eder mi?

İşlevsel gıdaların sınırlarından da bahsetmeye değer: ilaç değiller, yani hastalıkları tedavi etmiyorlar. Etki tarzları, hastalığa yol açabilecek koşulların önlenmesinde yatmaktadır. Bu nedenle, doktorlar tarafından reçete edilmeleri gerekmez ve tüketicilere serbestçe erişilebilir. Ayrıca, yukarıda belirtilenleri açıklığa kavuşturmaya değer: “diğer benzer yiyecekleri tüketeceğimiz miktarlar”, yani örneğin, bir yoğurdun kan kolesterolünü düşürmekle ilgili işlevsel özelliklere sahip olduğunu iddia etmesi durumunda, bu etkinin fark edilmesi için günde 15 kg yoğurt yemek zorunda kalmadan, düzenli olarak tüketeceğimiz aynı miktarda yoğurt tüketirken bu etkinin fark edilmesi gerektiği anlamına gelir. Ayrıca, işlevsel gıdalar mucizevi değildir. İnsan genetiği, olumsuz sağlık koşullarının geliştirilmesinde temel bir rol oynamaktadır. İşlevsel gıdaların tüketilmesi, bu tür hastalıkların riskini azaltmaya yalnızca kısmen katkıda bulunabilir, çünkü birçok önleme faktöründen sadece biridir. Tüketiciler, işlevsel gıdaları egzersiz, yeterli uyku, stresten kaçınma ve sigara ve alkolden kaçınmayı içeren sağlıklı bir yaşam tarzına entegre etmelidir.

Son olarak, işlevsel gıdalar özelliklerini, doğal olarak bulunan veya işleme sırasında eklenen bileşiklere borçludur, bu da sindirim veya kardiyovasküler gibi belirli sistemlerde sağlığımıza fayda sağlayacaktır. Örnekler prebiyotikler, probiyotikler, çoklu doymamış yağ asitleri, diyet lifi ve antioksidanlardır (bunları gelecekteki makalelerde tartışacağız).

Ve bununla birlikte, Wikifarmer’ın işlevsel gıdalar bölümüne hoş geldiniz! Okuduğunuz için teşekkürler!

Referanslar:

• Bigliardi, Barbara; Galati, Francesco (2013). Innovation trends in the food industry: The case of functional foods. Trends in Food Science & Technology, 31(2), 118–129. doi:10.1016/j.tifs.2013.03.006
• Granato, D.; Barba, F.; Bursac, D.; Lorenzo, J.; Cruz, A.; Putnik, P. (2020). Functional foods: product development, technological trends, efficacy testing and safety. Annual Review of Food Science and Technology, 11(3), 3-26. https://doi.org/10.1146/annurev-food-032519-051708 
• Wildman, R.; Bruno, R. (2019). Handbook of nutraceuticals and functional foods. Third edition. CRC Press, Taylor & Francis Group.