Ubezpieczenie — narzędzie finansowe do kompensacji i zarządzania ryzykiem

Ubezpieczenie to mechanizm transferu ryzyka finansowego oparty na zasadzie przyjęcia przez ubezpieczyciela (lub podmiotu przejmującego ryzyko), na którego ubezpieczony przenosi część lub całość ryzyka, np. plon pszenicy w danym roku), nieznanego przyszłego zagrożenia (tj. zdarzeń typu burza, grad, powódź itp.) za zapłatą uzgodnionej składki przez ubezpieczonego.

Składka, czyli w uproszczeniu cena, jaką rolnik (ubezpieczony) musi zapłacić za ubezpieczenie swojego majątku, przedstawia ekspozycję, jaką ma ubezpieczyciel za zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową. Ponadto określa pewne warunki, które ekspert ubezpieczeniowy (osoba, która identyfikuje istotne fakty, analizuje i kontroluje wpływ przenoszonej na niego odpowiedzialności na portfel ubezpieczyciela) lub zespól takich ekspertów ustalił w celu zaakceptowania pokrycia zobowiązania z tytułu ryzyka. Ubezpieczyciele dokonują własnej oceny zarządzania ryzykiem.

Dokument, który prawnie wiąże ubezpieczyciela i ubezpieczonego, sformułowany w sposób, który przedstawia ich stosunek umowny, nazywany jest polisą.

Dokument ten opisuje między innymi ubezpieczonego, ubezpieczyciela, datę rozpoczęcia i zakończenia ochrony ubezpieczeniowej, zakres ubezpieczenia, sumę ubezpieczenia, lokalizację ryzyka, składkę, w tym warunki i terminy płatności, oraz wymienia szereg dyspozycji lub klauzul, które opisują, co, kiedy, jak, jest objęte ubezpieczeniem i w jakiej formie odpowiada polisie na dane zdarzenie, pomagając likwidatorom szkód do przyjęcia lub odmowy przyjęcia roszczenia zgłoszonego na podstawie tego dokumentu umownego.

Prawo wielkich liczb

Ubezpieczyciele opierają swoją działalność m.in. na prawie wielkich liczb, które pozwala oszacować straty, jakie może ponieść w przyszłości pewna grupa ubezpieczonych1.

Tę statystyczną heurystykę można wyjaśnić na następującym przykładzie:

• Rzucając monetą, mamy teoretycznie 50/50 szans (teoretyczna częstość występowania) na to, że moneta spadnie awersem lub rewersem do ziemi.
• Niemniej jednak znaczenie ma liczba rzutów.

• Empirycznie rzecz ujmując, gdy rzucamy monetą niewiele razy (powiedzmy 10), widzimy, że rzeczywista częstość występowania awersu lub rewersu nie odpowiada teoretycznej częstości występowania (5/5), ale że może się losowo zmieniać (np. 6/4, 2/8, 1/9, 10/0, itd.).

• Jeśli jednak rzucimy monetą w powietrze wiele razy (na przykład 100, 1000, 1 milion razy lub więcej), przekonamy się, że rzeczywista częstość występowania staje się coraz bliższa teoretycznej częstości występowania, czyli 50/50.

Przenosząc tę „zasadę kciuka” na portfel ubezpieczyciela dotyczący konkretnej, jednorodnej klasy ubezpieczeń lub typologii ryzyka (np. ubezpieczenia upraw), w miarę zwiększania liczby ubezpieczonych i/lub polis, firma ubezpieczeniowa będzie tym bardziej pewna w swoich przewidywaniach dotyczących możliwego zachowania całego portfela.

Prawdopodobieństwo, że rzeczywista strata na jednostkę ekspozycji będzie równa oczekiwanej stracie na jednostkę ekspozycji jest wyższe. Odtąd składka jest silnie skorelowana (oprócz innych czynników, takich jak warunki narzucone przez ubezpieczyciela w celu akceptacji i pokrycia określonego ryzyka) z częstością i Intensywnością przeszłych zdarzeń zarejestrowanych w czasie.

Zasada kciuka wynikająca z prawa wielkich liczb może być mniej skuteczna, gdy posiadacze polis (ubezpieczeni) są od siebie niezależni (np. choroby i pożary mogą przenikać od jednego posiadacza polisy do drugiego, jeśli nie są odpowiednio ograniczone) lub dlatego, że konsumenci ubezpieczeniowi mają indywidualne preferencje dotyczące ryzyka, preferencje czasowe i punkty cenowe dla nabycia ubezpieczenia. W miarę wzrostu różnorodności żądań potencjalne korzyści z prawa wielkich liczb maleją, ponieważ mniej osób chce mieć podobne rodzaje pokrycia. Zmiany klimatyczne powodują również, że przewidywanie spójności wyników aktywności rolniczej (pod względem czasu, w którym są one należne) oraz poziomu oczekiwanych plonów staje się mniej przewidywalne.

Ubezpieczyciele zazwyczaj dysponują zespołami osób, które specjalizują się w statystyce ubezpieczeniowej, tj. aktuariuszy pomagających ubezpieczycielom w wycenie ryzyka i ustalaniu innych warunków.

Inne ważne, wspólne podmioty i interesariusze w łańcuchu wartości ubezpieczeń to:

• brokerzy — pośrednicy, którzy łączą kupującego (ubezpieczonego, czyli rolnika) i sprzedającego ubezpieczenie (ubezpieczyciela). Zazwyczaj nie są oni związani z konkretną firmą ubezpieczeniową, ale pozyskują ubezpieczycieli na rynku;
• agenci — pośrednicy, tacy jak brokerzy, którzy jednak oficjalnie reprezentują konkretnego (lub więcej niż jednego) ubezpieczyciela;
• rzeczoznawcy — specjaliści w danej dziedzinie technicznej (np. w dziedzinie uprawy, hodowli zwierząt, hodowli ryb, leśnictwie itp.), do których ubezpieczyciel może się zwrócić przed wystawieniem polisy, aby pomogli mu lepiej wycenić ryzyko, ustalić warunki umowy (lub nawet w ogóle nie przyjąć ryzyka). Fizyczne przeprowadzenie wizyty oceny technicznej w lokalizacji potencjalnego ubezpieczonego oraz przeprowadzenie wywiadu z rolnikiem pozwala ubezpieczycielowi na pozyskanie informacji o istotnych dla specjalistów faktach (np. suma ubezpieczenia, środki bezpieczeństwa, profesjonalizm rolnika, lokalizacja, wcześniejsze doświadczenia ze szkodami itp.);
• Likwidatorzy szkód — podobnie jak rzeczoznawcy są powołani do odwiedzenia i oceny ubezpieczonego miejsca, ale w celu ustalenia prawdziwości zdarzenia szkodowego, na które powołuje się ubezpieczony, oraz wysokości odszkodowania, które należy wypłacić, jeśli stwierdzi się, że szkoda jest ważna, a w grę nie wchodzi oszustwo. Odbywa się to w momencie, gdy polisa jest ważna (aktywna), w czasie jej legalnego okresu działania;
• reasekuratorzy — podobnie jak rolnik (ubezpieczony), ubezpieczyciele również muszą przenosić własne zobowiązania, aby móc rozłożyć ryzyko i przyjąć więcej klientów, ponieważ są to firmy komercyjne, uzależnione od rentowności. Aktywa ubezpieczycieli są ograniczone i nigdy nie byłyby wystarczające, aby zareagować na poważne zdarzenie systemowe dotykające cały portfel (np. trzęsienie ziemi, poważna powódź), gdyby ubezpieczyciel posiadał 100% wszystkich zobowiązań przekazanych mu przez klientów. Reasekuratorzy (ubezpieczyciele ubezpieczycieli, stąd określenie re-asekuratorzy) to zazwyczaj wielkie międzynarodowe korporacje o określonym geograficznie zasięgu działania. Główne huby, w których mieszczą się ich siedziby, to Londyn, Zurych, Niemcy (Monachium, Hanower), Bermudy, Singapur, Hong-Kong.

Zasada odszkodowania

Uprawy rolne, drzewa, zwierzęta, hodowle ryb, budynki, maszyny itp. są uważane za twarde, materialne, utowarowione rzeczy (nieruchomości), które mogłyby być reprezentowane w aktywach bilansu.

Oznacza to, że ubezpieczony w momencie rozpoczęcia polisy ma określoną sytuację finansową reprezentowaną przez konkretne aktywa, które są objęte polisą (czyli np. spodziewany plon na koniec sezonu) w określonym momencie. Nazywamy to sumą ubezpieczenia.

Suma ubezpieczenia danej uprawy (np. pszenicy) jest zwykle wyrażana w wartościach pieniężnych (np. euro/dolar itp.). poprzez pomnożenie przewidywanego plonu (kg z hektara) na koniec sezonu (w oparciu o doświadczenia historyczne lub średnie w regionie, w którym znajduje się ubezpieczony dla tej samej uprawy) przez cenę za kg racjonalnie przyjętą przez ubezpieczyciela jako reprezentującą trendy rynkowe (może jednak istnieć wiele wariantów tego podejścia).

Oznacza to również, że ubezpieczony będący osobą fizyczną (lub korporacją) posiadającą takie aktywa, ma interes ubezpieczeniowy (coś do stracenia) w przypadku zaistnienia zdarzenia spowodowanego przez którekolwiek z ryzyk określonych w polisie i w jej warunkach. Interes ubezpieczeniowy to uznany stosunek prawny pomiędzy ubezpieczonym a stratą finansową poniesioną przez ubezpieczonego w momencie wystąpienia zdarzenia ubezpieczeniowego, zgodnie z treścią polisy.

Ubezpieczenie rolne jest więc formą ubezpieczenia majątkowego.

Zasada odszkodowania stanowi, że:

• w przypadku wystąpienia szkody ubezpieczony zostanie przywrócony do takiej samej sytuacji finansowej, jaką zajmował bezpośrednio przed szkodą, uznając i zabezpieczając swój interes ubezpieczeniowy w tym samym zakresie;
• ubezpieczony nie otrzyma ani więcej, ani mniej niż rzeczywista kwota poniesionej szkody;
• pokrycie ryzyka i wypłata odszkodowań zawsze podlegają limitowi sumy ubezpieczenia i zależą od określonych warunków polisy.

Bibliografia:

¹ Ross, S. (2022) The law of large numbers in the insurance industry, Investopedia. Investopedia. Available at: https://www.investopedia.com/articles/personal-finance/081616/behind-law-large-numbers-insurance-industry.asp (Accessed: November 27, 2022).

Przeczytaj więcej w poniższych artykułach:

Rolnictwo i ryzyko

Podejścia do zarządzania ryzykiem w rolnictwie

Ubezpieczenie — narzędzie finansowe do kompensacji i zarządzania ryzykiem