Tabela wartości odżywczych i świadczenia żywieniowe w UE — co oznaczają składniki odżywcze?

Znaczenie zgodnej z przepisami etykiety

Konieczność podawania tabeli wartości odżywczych na etykietach w całej UE stała się obowiązkowa w przypadku (prawie) wszystkich produktów spożywczych od 13 grudnia 2016 roku. Do tego dnia tabela wartości odżywczych pojawiała się na etykietach produktów spożywczych tylko wtedy, gdy oświadczenie żywieniowe (tj. „źródło białka”, „niska zawartość tłuszczu” itp.) występowało na etykiecie.

Standaryzowana tabela wartości odżywczych to kamień milowy prawidłowej komunikacji z konsumentami, zapewniający niemal jednolity sposób prezentacji wartości odżywczych danego produktu spożywczego. Z tego punktu widzenia obowiązkowe jest wymienienie wszystkich składników odżywczych w tej samej kolejności, aby ułatwić konsumentom znalezienie odpowiednich informacji w najprostszy możliwy sposób. 

Gdy przemysł spożywczy podaje na etykietach oświadczenie żywieniowe, musi przestrzegać precyzyjnych wskazówek. Producent żywności może stosować typowe oświadczenie dotyczące dowolnego składnika odżywczego tylko wtedy, gdy występuje on w określonej ilości (lub w niektórych przypadkach nie przekracza określonej ilości).

Wykaz informacji obowiązkowych

Na każdej etykiecie obowiązkowo powinny znaleźć się następujące wartości:

• energia (wyrażona zarówno w kJ, jak i kcal)
• tłuszcz (g)
• tłuszcze nasycone (g)
• węglowodany (g)
• cukry (g)
• białko (g)
• sól (g)

Wykaz informacji podawanych dobrowolnie

Na każdej etykiecie mogą pojawić się następujące informacje podawane dobrowolnie, które uzupełniają te obowiązkowe:

• kwasy tłuszczowe jednonienasycone (g)
• kwasy tłuszczowe wielonienasycone (g)
• poliole (g) 
• skrobia (g)
• błonnik (g)
• każda dozwolona witamina lub składnik mineralny obecny w znaczącej ilości* (mg lub µg).

Prezentacja i pozycjonowanie 

Nie ma ograniczeń w pozycjonowaniu tabeli wartości odżywczych, pomijając warunek czytelności, który branża spożywcza musi uwzględniać. Producent żywności nie może ukrywać, zasłaniać, odwracać uwagi lub przerywać informacji o wartości odżywczej poprzez umieszczanie jakichkolwiek innych napisów, ilustracji lub elementów zakłócających odbiór informacji.

Wartości odżywcze są podane w formie tabelarycznej. Załóżmy, że na opakowaniu musi być więcej miejsca. W takim przypadku przemysł spożywczy może je przedstawić, wymieniając je po kolei (zwykle prezentacja liniowa). 

Przemysł spożywczy musi wymieniać wszystkie wartości w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml. W niektórych przypadkach może to być kłopotliwe, bo pewne produkty spożywcze raczej nie są spożywane w takiej ilości i albo można je uzyskać poprzez:

• analizę żywności producenta; 
• obliczenie na podstawie rzeczywistych lub znanych średnich wartości użytych składników; lub 
• oszacowanie na podstawie ogólnie ustalonych i przyjętych danych.

Tylko w przypadku witamin i składników mineralnych, oprócz przedstawienia na 100 g, obowiązkowe jest wyrażenie w procentach referencyjnych wartości spożycia określonych w poniższej tabeli:

*Z reguły przemysł spożywczy powinien brać pod uwagę następujące wartości przy podejmowaniu decyzji, która ilość jest istotna: 

• 15% referencyjnych wartości odżywczych określonych w powyższej tabeli podaje się w ilości 100 g lub 100 ml (w przypadku produktów innych niż napoje); 
• 7,5% referencyjnych wartości odżywczych określonych w powyższej tabeli podaje się w ilości 100 ml w przypadku napojów lub; 
• 15% referencyjnych wartości odżywczych z powyższej tabeli w przeliczeniu na porcję, jeżeli opakowanie zawiera tylko jedną sztukę,

Oprócz formy prezentacji w przeliczeniu na 100 g składniki odżywcze mogą być podane w przeliczeniu „na porcję” ustaloną przez producenta, pod warunkiem, że dokładna porcja jest zbliżona do tabeli wartości odżywczych. Podawana jest również liczba sztuk.

Wreszcie, dobrowolnie, zawartość składników odżywczych można wyrażać jako procent referencyjnych wartości spożycia określonych w poniższej tabeli:

Należy pamiętać, że przemysł spożywczy może stosować powyższe wartości procentowe tylko dla tych składników odżywczych, dla których istnieje referencyjna wartość spożycia. Dlatego na przykład nigdy nie wymienia się zawartości procentowej błonnika (najczęstszy błąd dotyczący tego konkretnego tematu).

Oświadczenia żywieniowe

Oświadczenia żywieniowe są regulowane przez Rozporządzenie WE 1924/06, które reguluje, kiedy i na jakich warunkach można przedstawiać oświadczenia żywieniowe. Wytyczne ujęte w rozporządzeniu mają zastosowanie do etykiet żywności oraz do wszystkich mediów wykorzystywanych do prezentacji żywności konsumentowi. Na przykład może to być metoda tradycyjna w postaci ulotki, magazynu, reklamy telewizyjnej lub ostatnio zyskująca na popularności sprzedaż na odległość prowadzona w Internecie, kody QR itp.).

Zgodnie z rozporządzeniem istnieje pięć głównych cech oświadczenia żywieniowego, które nie może:

• być fałszywe, niejednoznaczne lub wprowadzające w błąd; 
• budzić wątpliwości co do bezpieczeństwa i/lub adekwatności odżywczej innych produktów spożywczych; 
• zachęcać lub przyzwalać na nadmierne spożycie żywności;
• podawać, sugerować lub twierdzić,, że zbilansowana i zróżnicowana dieta nie może zapewnić odpowiednich ilości składników odżywczych. 
• (e) odnosić się do zmian w funkcjonowaniu organizmu, które mogłyby wywołać lub wykorzystać obawę u konsumenta, zarówno w formie tekstowej, jak i poprzez przedstawienia obrazowe, graficzne lub symboliczne.

Każde oświadczenie żywieniowe musi być dokładne i w razie potrzeby poparte dowodami naukowymi. Co najistotniejsze, ma na celu zapewnienie obecności docelowego składnika odżywczego w składzie produktu końcowego w takiej ilości, aby zapewnić deklarowane korzystne działanie. 

Wreszcie, zazwyczaj spożywana ilość żywności dostarcza znaczną ilość składnika odżywczego lub innej substancji, do której odnosi się oświadczenie.

Pełna lista wszystkich dopuszczalnych oświadczeń żywieniowych wraz z warunkami ich spełnienia znajduje się w załączniku do Rozporządzenia WE. 1924/06.

Poniżej znajduje się krótka lista wszystkich dozwolonych obecnie oświadczeń, które mogą znaleźć się na etykiecie produktu spożywczego:

• Niska zawartość energii
• O obniżonej zawartości energii 
• Nie zawiera energii
• Niska zawartość tłuszczu
• Nie zawiera tłuszczu
• Niska zawartość tłuszczów nasyconych
• Nie zawiera tłuszczów nasyconych
• Niska zawartość cukrów
• Nie zawiera cukrów 
• Bez dodatku cukrów
• Niska zawartość sodu/soli
• Bardzo niska zawartość sodu/soli
• Nie zawiera sodu/soli
• Bez dodatku sodu/soli
• Źródło błonnika
• Wysoka zawartość błonnika
• Źródło białka
• Wysoka zawartość białka
• Źródło [nazwa witamin(y)] i/lub [nazwa składnika(-ów) mineralnego(-ych)] 
• Wysoka zawartość [nazwa witamin()] i/lub [nazwa składnika(-ów) mineralnego(-ych)] 
• Zawiera [nazwa składnika odżywczego lub innej substancji] 
• Zwiększona zawartość [nazwa składnika odżywczego] 
• Obniżona zawartość [nazwa składnika odżywczego] 
• Light/lekki
• Naturalnie/naturalny
• Źródło kwasów tłuszczowych omega-3
• Wysoka zawartość kwasów tłuszczowych omega-3
• Wysoka zawartość tłuszczów jednonienasyconych 
• Wysoka zawartość tłuszczów wielonienasyconych
• Wysoka zawartość tłuszczów nienasyconych

Skupmy się na kilku twierdzeniach, aby lepiej zrozumieć ich ogólną „strukturę”.

• NIE ZAWIERA CUKRÓW 

Oświadczenie, że produkt spożywczy nie zawiera cukru, a także każde inne oświadczenie, które może mieć taki sam sens dla konsumenta, może być stosowane tylko wówczas, gdy produkt zawiera nie więcej niż 0,5 g cukrów na 100 g lub w 100 ml.

Powyższe jest dość liniowym, prostym twierdzeniem, nieobwarowanym szczególnymi wymogami. Jednak to, co jest tu interesujące, to tekst czcionką pogrubioną. Dzięki temu producent ma spory wachlarz możliwości, pozwalający wyróżnić zastosowane oświadczenie. Przemysł może deklarować, że żywność nie zawiera cukru, w różny sposób; dlatego konsument nie powinien oczekiwać, że znajdzie dokładne sformułowanie wymienione powyżej. 

I tu właśnie rozporządzenie może okazać się zawodne. „To samo znaczenie dla konsumenta” to stwierdzenie, którego sposób rozumienia wcale nie jest oczywisty, lecz niejednoznaczny. Nikt nie jest w stanie zdefiniować, co przeciętny konsument jest w stanie zrozumieć, dlatego sugeruje się używanie przepisowych sformułowań, aby uniknąć wszelkich możliwych problemów.

Ponieważ każda definicja zawiera wspomniane zdanie, problem ten jest wspólny dla (w zasadzie) wszystkich oświadczeń z listy.

• NATURALNIE/NATURALNY 

Jeżeli żywność w sposób naturalny spełnia warunek lub warunki określone w niniejszym załączniku dotyczące stosowania oświadczenia żywieniowego, termin „naturalnie/naturalny” może być użyty na początku oświadczenia.

To drugie twierdzenie, zamiast wyjaśnić sprawę, stawia ciekawe pytanie. Zarówno producent, jak i konsument, mogą stwierdzić, że coś wymaga wyjaśnienia. Nikt nie jest w stanie stwierdzić, kiedy dany produkt spożywczy spełnia jakikolwiek warunek „naturalnie”. I właśnie dlatego termin „naturalny” będzie w przyszłości przedmiotem jakiejś dyskusji prowadzonej w ramach regulacji unijnych. I tu ponownie tekst pogrubiony jest naszym przedmiotem zainteresowania.

Obecnie stosowanie tego jest zarówno ryzykowne, jak i potencjalnie mylące.

Oświadczenia żywieniowe — oświadczenia porównawcze

Oświadczenia porównawcze są dopuszczalne, ale pod pewnymi warunkami. Oczywiście porównanie musi dotyczyć jednego lub kilku składników odżywczych. Dlatego też ewentualne oświadczenie mogłoby mieć na przykład następującą formę: „20% więcej białka w porównaniu z…” lub podobną.

Oświadczenie musi odnosić się do żywności należącej do tej samej kategorii. Nie da się porównać ciastka i zupy, natomiast porównanie dwóch ciastek jest jak najbardziej możliwe.

Jedną z kluczowych cech oświadczenia jest to, że branża musi zadeklarować różnicę w ilości składnika odżywczego, a porównanie powinno dotyczyć tej samej ilości produktu spożywczego.

Można by porównać dwa produkty tej samej marki, typu „nowa receptura, teraz 20% tłuszczu mniej”, tak jak można by porównać inne marki.

Wielkość czcionki

Jedynym ograniczeniem dotyczącym wielkości czcionki jest to, które jest wspólne dla wszystkich obowiązkowych informacji na etykiecie. Wielkość czcionki musi wynosić co najmniej 1,2 mm, przy czym jako odniesienie należy stosować małą literę „x”. Wysokość litery „x” w przypadku danego rozmiaru czcionki powinna być równa lub większa niż 0,9 mm. W przypadku pojemników lub opakowań największa powierzchnia ma powierzchnię mniejszą niż 80 cm2.

Odniesienie do przepisów

• ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1924/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności
• ROZPORZĄDZENIE (UE) NR 1169/2011 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności