Jęczmień- historia, informacje o roślinie oraz o jej wartościach odżywczych

Historia jęczmienia

Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare L.) pochodzi od dzikiej rośliny Hordeum spontaneum. Znaleziska z obszaru Żyznego Półksiężyca wskazują na to, że jęczmień został udomowiony 10 000 lat temu i jest uważany za jedną z pierwszych roślin uprawianych na obszarze Starego Świata (Badr i in., 2000). Uprawy jęczmienia można odnaleźć w wielu częściach świata. Według niektórych ekspertów dokładane pochodzenie jęczmienia nie jest znane (Harlan, 1979), podczas gdy inni twierdzą, że wywodzi się on ze wschodniego regionu Morza Śródziemnego (1). Pierwsze uprawy jęczmienia w Egipcie datuje się na 5000 lat p.n.e., w północno- zachodniej Europie na 3000 lat p.n.e., w Mezopotamii na 2350 lat p.n.e., a w Chinach na 1500 lat p.n.e.. Hebrajczycy, Grecy oraz Rzymianie używali jęczmienia jako głównej rośliny do produkcji chleba w latach 1500- 1600 (XVI wiek) (2). Co ciekawe, jęczmień stanowił walutę w starożytnej Mezopotamii (3).

Informacje o roślinie

Jęczmień należy do czwórki najpopularniejszych zbóż uprawianych na świecie wraz z kukurydzą (Zea maize L.), pszenicą (Triticum aestivum L.) i ryżem (Oryza sativa L.) (Carena, 2009). Ściślej mówiąc, w 2017 roku produkcja jęczmienia osiągnęła 149 mln ton lub 330 mld funtów (4). Unia Europejska (UE-27) jest zdecydowanie największym producentem jęczmienia, następnie Rosja i Australia. Stany Zjednoczone są siódmym największym producentem jęczmienia na świecie (5). W 2020 roku w USA zebrano jęczmień z powierzchni 2,2 mln akrów lub 0,89 mln hektarów przy średniej wydajności 77,2 buszli/akr lub 5,19 ton/ hektar, natomiast całkowita produkcja w 2020 roku wyniosła 170,8 mln buszli lub 3,7 mln ton (6).

Jęczmień jest zbożem należącym do rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Może on rosnąć w rożnych warunkach środowiskowych i klimatycznych (strefy umiarkowane, strefa subarktyczna, strefa podzwrotnikowa). Jest to jednoroczna, jednoliścienna roślina typu C3 (Vitkauskaite i Venskaityte, 2011), a jej wysokość waha się od 0,6 do 1,2 m (Ball i in., 1998). Na prostych łodygach znajdują się naprzemianległe, gładkie liście. Węzły i międzywęźla są pozbawione włosków. Nasiona jęczmienia powstają na kwiatostanie w postaci kłosa o długości od 2 do 10 cm z zespołami kwiatów w grupach po trzy długie szczeciny zwane wąsami. U niektórych odmian wąsy mogą być nieobecne, ale gdy są obecne mogą osiągać długość do 15,2 cm (Radford i in., 1968).

Jęczmienia nie da się odróżnić od innych zbóż, szczególnie przed kwitnieniem. Można obserwować kolanko liścia, aby odróżnić go od innych zbóż, takich jak pszenica, żyto czy owies. W przypadku jęczmienia kolanko składa się z dwóch zachodzących na siebie wyrostków, które spinają łodygę (Ball i in., 1998).

Wyróżnia się dwie główne kategorie jęczmienia w oparciu o rozmieszczenie główek nasiennych w kłosie. Kiedy widzimy z góry kłos jęczmienia sześciorzędowego, możemy wyróżnić sześć rzędów ziarniaków, po trzy z każdej strony osi kłosa. W przypadku jęczmienia dwurzędowego, ziarno rozwija się tylko na środkowym kłosku, natomiast dwa pozostałe kłoski są bezpłodne. Przy obserwacji z góry wydaje się, że jęczmień dwurzędowy ma tylko dwa ziarniaki (Carena i in., 2009).

Jęczmień może być uprawiany zarówno zimą, jak i wiosną. Jęczmień ozimy wysiewa się zwykle jesienią, aby był wystawiony na działanie niskich temperatur, a jego rozwój kończy się wiosną i latem następnego roku. Z kolei jęczmień jary nie wymaga wystawienia na działanie zimowych temperatur i może być wysiewany wiosną. Odmiany ozime zwykle dojrzewają wcześniej niż odmiany jare. Istnieją trzy główne systemy określania faz rozwoju roślin (Zadoks, Haun, Feekes). W oparciu o system Zadoksa  w przypadku jęczmienia wyróżnia się następujące fazy (1):

• Kiełkowanie
• Krzewienie
• Strzelanie w źdźbło
• Grubienie pochwy liściowej liścia flagowego
• Kłoszenie
• Rozwój ziarniaków
• Dojrzałość

Wartość odżywcza i zastosowanie

Jęczmień charakteryzuje się orzechowym smakiem oraz wysoką zawartością składników odżywczych. Jest bogaty w węglowodany, natomiast ilość białka, wapnia i fosforu jest niewielka. Jęczmień zawiera również niewielkie ilości witamin z grupy B.

Wartość odżywcza 100 g pełnoziarnistego jęczmienia (8):

• 334 kcal
• 10,6 g białka
• 2,1 g tłuszczu
• 60,8 g węglowodanów
• 14,8 g błonnika
• 50 mg wapnia
• 6 mg żelaza
• 91 mg magnezu
• 380 mg fosforu
• 4 mg potasu
• 0,5 mg sodu
• 3,3 mg cynku
• 0,3 mg tiaminy (B1)
• 0,1 mg ryboflawiny (B2)
• 0,6 mg witaminy B6
• 50 DFE folianu

Jęczmień może być wykorzystywany:

• Do konsumpcji przez ludzi. Jeśli chodzi o jego wykorzystanie do spożycia przez ludzi, jęczmień jest podstawowym składnikiem napojów alkoholowych, takich jak piwo i whisky, oraz napojów bezalkoholowych, takich jak woda jęczmienna i herbata jęczmienna. We Włoszech jęczmień jest również substytutem kawy, caffè d’orzo (kawa z jęczmienia). Jęczmień sześciorzędowy jest bardziej odpowiedni na paszę dla zwierząt, ponieważ ma wyższą zawartość białka, natomiast jęczmień dwurzędowy, który ma wyższą zawartość cukru, nadaje się lepiej do produkcji słodu. Jęczmień jest uprawiany w wielu rejonach świata zarówno ze względów kulturowych, jak i ekonomicznych, ponieważ używany jest do produkcji słodu.
• Na paszę. Jęczmień jest bardzo konkurencyjną rośliną, która szybko dojrzewa i może być zbierana na paszę w ciągu około 58-65 dni. Ze względu na krótki okres wegetacji, jęczmień może być w niektórych środowiskach uprawiany współrzędnie. Odmiany jęczmienia przeznaczone na paszę są zazwyczaj pozbawione wąsów i mogą być zbierane w późniejszym stadium dojrzałości (stadium dojrzałości mlecznej) w porównaniu z odmianami przeznaczonymi do konsumpcji przez ludzi. Odmiany jęczmienia paszowego mogą być dwurzędowe lub sześciorzędowe (12).
• Jako roślina okrywowa (9). Jęczmień może być również stosowany w celu zapobieganiu erozji gleby. Dzieje się tak, ponieważ jęczmień ozimy posiada rozbudowany system korzeniowy, który rozrasta się w głąb gleby, chroniąc ją przed wiatrem i deszczem, czyli czynnikami, które przyczyniają się do erozji. Jest to jeden z powodów, dla których jęczmień jest często stosowany jako roślina okrywowa podczas trwania zimy. Uwalnia on również azot do gleby. 
• Jako roślina ozdobna. Nowa stabilizowana wielobarwna odmiana H. vulgare, określana jako H. vulgare variegate) (10).

W Anglii używany jest w celu hamowania rozwoju alg (11), natomiast w przeszłości jęczmień był używany jako jednostka miary (ustawowa definicja cala była równa trze ziarnom jęczmienia) (Long, 1842).

Referencje

1. https://extension.umn.edu/growing-small-grains/spring-barley-growth-and-development-guide#growth-timeline-and-process-791511
2. https://www.britannica.com/plant/barley-cereal
3. https://www.thoughtco.com/fast-facts-about-mesopotamia-119955
4. https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL
5. https://www.statista.com/statistics/272760/barley-harvest-forecast/
6. https://www.nass.usda.gov/Statistics_by_Subject/result.php?1D276BD8-3324-3051-B34F-5ED84AE56A38&sector=CROPS&group=FIELD%20CROPS&comm=BARLEY
7. https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-799/barley#:~:text=People%20often%20eat%20the%20grain,to%20support%20these%20other%20uses.
8. https://knowledge4policy.ec.europa.eu/health-promotion-knowledge-gateway/whole-grain-nutritional-value-whole-2_en
9. https://plants.usda.gov/DocumentLibrary/plantguide/pdf/pg_hovu.pdf
10. http://www.loghouseplants.com/images/catgrass2.pdf
11. https://web.archive.org/web/20030408210226/http://www.btny.purdue.edu/Pubs/APM/APM-1-W.pdf
12. https://www.academia.edu/32662285/Barley_Grain_and_Forage_for_Beef_Cattle_Energy_and_Protein_Content_of_Feed_Barley

• Badr, A., Müller, K., Schäfer-Pregl, R., El Rabey, H., Effgen, S., Ibrahim, H., et al. (2000). On the origin and domestication history of barley (Hordeum vulgare). Mol. Biol. Evol. 17, 499–510. doi: 10.1093/oxfordjournals.molbev.a026330
• Ball, D.M., Hoveland, C.S. and Lacefield, G.D. (1998). Southern forages. 2nd ed. Potash and Phosphate Inst. and Foundation for Agronomic Research, Norcross, GA.
• Carena, M.J. (2009). Handbook of plant breeding: cereals. 1st ed. Springer, New York.
• Harlan, J.R. (1979). On the origin of barley. In: Barley: origin, botany, culture, winter hardiness, genetics utilization, pests. USDA Agriculture Handbook 338. Washington, DC.
• Long, G. (1842). “The Penny Cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. Vol. 26, Ungulata – Wales”. The Penny Cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. C. Knight. p. 436.
• Radford, A.E., Ahles H. F., and Bell, C. R. (1968). Manual of the vascular flora of the Carolinas. Univ. of North Carolina Press, Chapel Hill.
• Vitkauskaite, G., Venskaityte, L. (2011) Differences between C3 (Hordeum vulgare L.) and C4 (Panicum miliaceum L.) plants with respect to their resistance to water deficit. Žemdirbystė=Agriculture,vol.98,No.4,p.349‒356.

Jęczmień- historia, informacje o roślinie oraz o jej wartościach odżywczych

Zasady wyboru najlepszej odmiany jęczmienia

Przygotowanie gleby do uprawy jęczmienia, wymagania dotyczące gleby, wymagania dotyczące siewu

Nawadnianie jęczmienia- metody i wymagania

Wymagania dotyczące nawożenie jęczmienia oraz metody nawożenia

Szkodniki i choroby jęczmienia

Plon, zbiór i przechowywanie jęczmienia

Zwalczanie chwastów w uprawie jęczmienia