Drzewo oliwne miało zawsze duże znaczenie historyczne i gospodarcze dla takich krajów jak Grecja, Włochy i Hiszpania. W ostatnich latach coraz więcej plantatorów oliwek rozważa przejście z konwencjonalnej na ekologiczną uprawę drzew oliwnych, a tym samym produkcję ekologicznej oliwy z oliwek lub oliwek stołowych (jadalnych). Uprawa organiczna może być oficjalnie certyfikowana, oferując zysk finansowy dla rolnika, który osiąga wielokrotność cen za swoje produkty, w porównaniu do konwencjonalnej oliwy z oliwek.

Zobaczmy teraz, jakie kroki powinien podjąć konwencjonalny plantator oliwek, aby pomyślnie przejść na system uprawy organicznej. Co powinien wiedzieć wcześniej, aby nie mieć po drodze żadnych nieprzyjemnych niespodzianek?

Zacznijmy od kilku podstawowych definicji.

Organiczna oliwa z oliwek jest produkowana w specyficznych procesach, które są całkowicie przyjazne dla środowiska (i człowieka), zgodnie z jasnymi i wyraźnymi przepisami Unii Europejskiej dotyczącymi rolnictwa ekologicznego. Przepisy te gwarantują, że drzewa oliwne rosły bez chemicznych środków ochrony roślin (pestycydów), nawozów syntetycznych i herbicydów.

Certyfikacja oliwy z oliwek jako organicznej nie zależy tylko od tego, co dzieje się na polu. Obejmuje również procesy realizowane w olejarni i rozciąga się aż do etapu butelkowania.

Oczywiste jest, że ostatecznie plon ekologicznego gaju oliwnego będzie mniejszy niż konwencjonalnego, głównie z powodu braku drastycznych działań podczas nawożenia i ochrony roślin.

Tym samym bardziej prawdopodobna jest utrata części produkcji z powodu wystąpienia choroby lub inwazji szkodników. Z drugiej strony, rolnik może sprzedawać swoje produkty ekologiczne po znacznie wyższych cenach. Ta wyższa cena jest nagrodą za wdrożenie metod, które przyczyniają się do ochrony środowiska, zachowania różnorodności biologicznej i zrównoważonego rozwoju.

Jeśli chodzi o ramy prawne, procedura jest następująca: 

Producent musi znaleźć jednostkę certyfikującą (organizację oferującą takie certyfikaty) i zawrzeć umowę. Jednostki kontrolujące i certyfikujące produkty ekologiczne są prywatnymi przedsiębiorstwami, które zostały zatwierdzone przez państwo do świadczenia takich usług.

Producent płaci tym firmom, a ich zadaniem jest sprawdzenie i poświadczenie, że wszystkie normy rolnictwa ekologicznego zostały spełnione. Aby to sprawdzić, wyspecjalizowani przedstawiciele składają zaplanowane i nagłe-niespodziewane wizyty na polu w celu pobrania różnych próbek gleby lub tkanek roślinnych. Próbki te są wysyłane do laboratorium w celu przeprowadzenia analizy chemicznej, która ma ujawnić wszelkie nieprawidłowości (np. ślady chemiczne).

Następnie plantator musi zadeklarować w Zintegrowanym Systemie Zarządzania i Kontroli (ZSZiK), że jego uprawa na konkretnym polu jest ekologiczna. Dobrze byłoby, aby rolnik skonsultował się z lokalnym agronomem w sprawie wszystkich metod uprawy ekologicznej, które może zastosować. Agronom musi być licencjonowanym profesjonalistą z dobrym zorientowaniem i wiedzą na temat lokalnych czynników, które mogą zagrozić zdrowiu i produktywności roślin (np. wybuch choroby w okolicy). Bliskość agronoma jest niezbędna, ponieważ w pewnym momencie będzie on musiał pilnie odwiedzić gaj oliwny, aby zdiagnozować problem (np. oszacować populację owadów w pułapce) i zaproponować indywidualny sposób działania. Agronom może również sporządzić niezbędną dokumentację, aby rolnik prowadzący działalność ekologiczną mógł ubiegać się o odpowiednie dotacje. Dzięki deklaracji ZSZiK producent ma prawo ubiegać się jako kandydat o specjalne fundusze związane z rolnictwem ekologicznym.

Przez pierwsze trzy lata po złożeniu deklaracji, producent oliwek znajduje się w fazie przejściowej i nie jest jeszcze uprawniony do sprzedaży swojego produktu jako ekologicznego. Musi jednak w pełni przestrzegać protokołu metod rolnictwa ekologicznego. Jeżeli wszystkie niezbędne kryteria, ustalone przez jednostkę certyfikującą, zostaną spełnione, rolnik może legalnie sprzedawać oliwę z oliwek ze specjalnym oznakowaniem ekologicznym, począwszy od czwartego roku trwania programu. 

Tłocznia musi być również certyfikowana, w przeciwnym razie cały wysiłek związany z produkcją ekologicznej oliwy z oliwek jest bezsensowny. W czwartym roku rolnik musi dostarczyć oliwki do certyfikowanej tłoczni. Wcześniej musi złożyć pisemny wniosek o otrzymanie odpowiedniego certyfikatu, który posiada tłocznia. Rolnik nie powinien zaniedbywać tej części procedury, ponieważ firma standaryzacyjna będzie żądać tego dokumentu. 

Filozofia i podstawowe zasady ekologicznej uprawy oliwek

Aspirujący rolnik prowadzący przedsiębiorstwo ekologiczne musi traktować swój gaj oliwny jako zamknięty system naturalny (z minimalną ingerencją) Na tej podstawie musi on traktować swoją uprawę jako oddzielny ekosystem z bardzo niewielką ilością ingerencji, w którym większość elementów jest poddawana recyklingowi wewnątrz gaju oliwnego, co zapewnia zrównoważony rozwój.

Na przykład po przycięciu, zamiast usuwać ścięte gałęzie lub je spalić (jak to zwykle bywa w rolnictwie konwencjonalnym), rolnicy ekologiczni miażdżą je specjalnymi maszynami, przerabiają gałęzie drzewa, a trociny składają na glebie. Ma to korzystne skutki, ponieważ obliczono, że dodając 1000 kg drewna oliwnego (o wilgotności 50%) do gleby, roślinom jest dostarczane 4 kg azotu, 0,5 kg fosforu, 4 kg potasu, 5 kg wapnia i 1 kg magnezu (Amirante. i in., 2002). Metoda ta zmniejsza potrzebę stosowania dodatkowych nawozów chemicznych, których większość nie jest dozwolona w rolnictwie ekologicznym. Dzięki temu ingerencja w system naturalny jest minimalna oraz promowany jest recykling pierwiastków w obrębie sadu oliwnego. Oczywiście istnieją przypadki, w których gałęzie drzew muszą być natychmiast usunięte z sadu ekologicznego, na przykład, gdy tkanka drzewa cierpi z powodu szkodnika lub choroby.

Drugim czynnikiem, który musi zrozumieć rolnik ekologiczny, jest ryzyko zanieczyszczenia jego produktów ze źródeł zewnętrznych. Nie odnosi się to tylko do stosowania chemicznych pestycydów. Wiele popularnych smarów (np. oleje do łańcuchów) używanych w maszynach takich jak kombajny czy pilarki zawiera węglowodory olejów mineralnych (rakotwórcze), które mogą zanieczyścić owoce, glebę lub źródło wody podczas zbiorów lub przycinania. Z tego powodu rolnicy ekologiczni często preferują smary roślinne, które w krótkim czasie ulegają całkowitemu rozkładowi w glebie i są uważane za bezpieczne dla wód gruntowych.

Ekologiczna uprawa oliwek zachęca producentów do stosowania odmian lokalnych-tradycyjnych, które są bardziej odporne na choroby i szkodniki występujące na danym obszarze. Ponadto odmiany te są lepiej dostosowane do gleby i lokalnych warunków środowiskowych regionu. Na koniec należy nadmienić, że stosowanie organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO) i ich produktów nie jest dozwolone w rolnictwie ekologicznym.

W ekologicznej uprawie oliwek zasadnicze znaczenie ma lokalizacja gaju oliwnego. Każdy obszar ma unikalne warunki klimatyczne i glebowe, które wpływają na dobrostan drzew. Dlatego musimy zwrócić szczególną uwagę na następujące kwestie:

Obszary podatne na mróz, o ograniczonym nasłonecznieniu nie nadają się do założenia ekologicznego gaju oliwnego.

Ekologiczny gaj oliwny nie powinien sąsiadować z konwencjonalnym gajem oliwnym. Taka „izolacja” zapobiegnie zanieczyszczeniu chemikaliami stosowanymi w konwencjonalnych metodach uprawy (należy w tej sprawie skonsultować się z jednostką certyfikującą).

Jeżeli ekologiczne gospodarstwo oliwne sąsiaduje z uprawami konwencjonalnymi, plantator musi zarządzać ściekami, które również mogą być skażone chemikaliami (skonsultuj się w tej sprawie z jednostką certyfikującą).

Konieczne jest zbadanie lokalnych warunków klimatycznych i glebowych gaju oliwnego w celu dostosowania planu działania.

W przypadku, gdy gaj oliwny sąsiaduje z uprawami konwencjonalnymi, rolnik musi poinformować innych lokalnych producentów i pozostać z nimi w kontakcie. Plantator ekologiczny może poprosić sąsiadujących rolników prowadzących uprawy konwencjonalne, aby nie opryskiwali swoich drzew w dni, w których wieją silne wiatry i mogą przenosić kropelki środków chemicznych. Zmniejszy to ryzyko skażenia sadu ekologicznego. 

Ponadto musi on poinformować (np. poprzez umieszczenie znaków) ekipę wykonującą zabiegi zwalczania szkodników w postaci muszki oliwnej (Dacus). W ten sposób ekipa ta uniknie stosowania technik, które nie są dozwolone dla rolnictwa ekologicznego. 

Jak przycinać ekologiczny gaj oliwny

Przycinanie jest szczególnie ważne w ekologicznym gaju oliwnym. Czynność ta zapewnia lepszy przepływ powietrza wewnątrz koron drzew, zmniejszając ryzyko infekcji patogenami. Ponadto, przycinanie zmniejsza gęstość korony drzew i zapewnia lepszy dostęp do światła słonecznego. 

Dobrze przycięte drzewa zachowują optymalną wysokość ułatwiając takie praktyki jak zbiór owoców. Coroczne przycinanie w celu uzyskania owoców jest stosowane w przypadku drzew, natomiast w przypadku młodych sadzonek rolnik musi zastosować przycinanie, aby uzyskały one trwały kształt.

Sadownik przycina młode drzewa-sadzonki, aby stworzyć mocny pień i kształt korony. 

Technika ta może również pomóc w zmniejszeniu skłonności drzewa do przemiennego owocowania. 

Podczas przycinania plantator musi szanować ekosystem, dbając o jak najmniejszą ilość zanieczyszczeń, pozostałości i hałasu. Współcześni plantatorzy oliwek coraz częściej stosują nowoczesne sekatory akumulatorowe, które są bardziej odpowiednie ze względu na niski poziom hałasu i brak zanieczyszczeń. 

Nawożenie

Plantator musi dbać o żyzność gleby, aby uniknąć niedożywienia drzewek oraz pobudzić ich wzrost i wydajność. W szczególności składniki odżywcze takie jak azot, fosfor i potas są niezbędne w fazie wzrostu wegetatywnego. Ponieważ konwencjonalne nawozy nie są dozwolone, rolnik może zastosować niektóre z poniższych technik, aby spełnić wymagania dotyczące składników odżywczych oliwek:

Nawóz zielony

Stosowanie nawozu zielonego w gajach oliwnych stało się w ostatnich latach metodą coraz bardziej popularną, szczególnie ważną w przypadku upraw ekologicznych. Zaczyna się od wysiania w gaju oliwnym roślin jednorocznych lub wieloletnich (wyka, lucerna, fasola). Metoda ta poprawia żyzność i strukturę gleby. Dodatkowo zwiększa absorpcję wody i zdolność gleby do zatrzymywania wilgoci oraz przyczynia się do zwalczania szkodliwych chwastów wieloletnich i odpornych (szczególnie jeśli wysiejemy wykę). 

W nawożeniu zielonej oliwki szeroko stosowane są rośliny strączkowe takie jak: wyka, lucerna, koniczyna, łubin, bobik, groch siewny itp, które wzbogacają glebę w azot. Rolnicy mogą częściowo wykorzystać również zboża, takie jak owies i jęczmień. Biorąc pod uwagę, że rośliny te wchłaniają znaczne ilości składników odżywczych, włączenie ich do gleby zapewnia łatwo dostępne składniki odżywcze dla innych roślin. W przypadku, gdy plantator oliwek zdecyduje się na zastosowanie zielonego nawozu, konieczne jest użycie materiału rozmnożeniowego, który nie jest modyfikowany genetycznie (GMO).

Kompostowanie

Kompostowanie to naturalny proces, w którym wyspecjalizowane mikroorganizmy, takie jak bakterie i grzyby, przekształcają materię organiczną w substancje humusowe. Końcowym produktem tego procesu jest kompost, który składa się z mieszaniny materii organicznej, składników odżywczych i minerałów śladowych. Jest to sposób naturalnego nawożenia o doskonałych właściwościach poprawiających stan gleby. Przed zastosowaniem należy jednak skonsultować się z lokalnym licencjonowanym agronomem.

Okrywa roślinna

Okrywa roślinna chroni glebę przed erozją i suszą spowodowaną wysokim odparowaniem wody z gleby. Jest również pomocna w kontrolowaniu chwastów, ponieważ zapobiega ich wzrostowi. W tym celu hodowca może zastosować rośliny okrywowe lub materię organiczną. Materiały stosowane w pokryciu terenu to słoma, liście, trawa, trociny, kompost itp.

Zwalczanie chorób ekologicznych drzew oliwnych.

Ponieważ nie wolno stosować agrochemikaliów, w ekologicznej uprawie oliwek kluczem jest zapobieganie, aby uniknąć problemów związanych z chorobami roślin. Rolnik może zastosować przycinanie, aby ułatwić przepływ powietrza w obrębie korony drzewa, zmniejszając prawdopodobieństwo pojawienia się chorób w ekologicznym gaju oliwnym.

Dodatkowo, zatwierdzone produkty, takie jak fungicydy na bazie miedzi, są do dyspozycji rolników ekologicznych. Jednak przed opryskiem należy zdecydowanie skonsultować się z lokalnym agronomem. 

Kontrola pojawu szkodników

W ekologicznej uprawie oliwek, praktyki zarządzania szkodnikami obejmują środki zapobiegawcze, takie jak przycinanie, osłona terenu, wykorzystanie pożytecznych owadów i ptaków owadożernych. Ponadto, specjalne kolorowe pułapki i zatwierdzone produkty dla rolnictwa ekologicznego wzbogacają arsenał plantatora. Jednak w przypadku tych zatwierdzonych produktów należy skonsultować się z agronomem. Orientacyjne przykłady walki ze szkodnikami to:

  • Stosowanie różnych rodzajów pułapek jest skuteczne w zwalczaniu muszki oliwkowej(Dacus oleae), ćmy Prays oleae i chrząszcza Rhynchites cribripennis.
  • Przycinanie jest ważnym środkiem zapobiegawczym przeciwko niektórym owadom, natomiast stosowanie owadów pożytecznych pomaga w zwalczaniu tych szkodników.

Zbiór oliwek ekologicznych

Ekologiczny plantator oliwek musi poinformować jednostkę certyfikującą jeden dzień przed zbiorami. Wszystkie maszyny używane do mechanicznego zbioru muszą być dokładnie oczyszczone, aby uniknąć zanieczyszczenia oliwek i gaju. Nowocześni plantatorzy oliwek unikają zbiorów przy użyciu długich drewnianych kijów, aby chronić rośliny i ograniczyć zranienia. Zranienia te mogą stanowić wrota dla mikroorganizmów chorobotwórczych, które dostają się do rośliny i infekują ją, ułatwiając przenoszenie chorób.  

Aby temu zapobiec, coraz więcej plantatorów oliwek decyduje się na używanie maszyn do zbioru, które mogą przenosić lokalne drgania tylko na interesującą ich gałąź, nie raniąc drzewa. Maszyny te pozwalają na maksymalizację wydajności zbiorów, a jednocześnie chronią tkanki roślinne, z których powstaną przyszłoroczne owoce. Dodatkowo, współcześni rolnicy ekologiczni zazwyczaj wolą używać akumulatorowych wibracyjnych maszyn do zbioru, które nie pozostawiają żadnych zanieczyszczeń. 

Po zbiorach plantator musi ponownie skontaktować się z jednostką certyfikującą i zadeklarować ostateczną ilość zebranych oliwek. 

Przechowywanie

Oliwka ekologiczna nie może być przechowywana w tym samym miejscu co owoce z uprawy konwencjonalnej, ponieważ istnieje duża możliwość zanieczyszczenia. Po zbiorach owoce muszą być transportowane bezpośrednio do olejarni wyłącznie przy użyciu plastikowych skrzynek.

Proces tłoczenia oliwy z oliwek

Załóżmy, że olejarnia przetwarza oliwki zarówno z upraw konwencjonalnych, jak i ekologicznych. W takim przypadku konieczne jest dokładne oczyszczenie maszyn przed rozpoczęciem przetwarzania oliwek ekologicznych, aby pozostałości z oliwek uprawianych konwencjonalnie nie zanieczyściły oliwy ekologicznej. Ponadto, tłocznia musi przekazać plantatorowi dokument potwierdzający, że produkt jest ekologiczny. 

Standaryzacja

Pojemniki używane w procesie standaryzacji muszą być przyjazne dla środowiska, wykonane ze stali nierdzewnej lub szkła. Po standaryzacji, aby zachować jakość oliwy z oliwek, należy przechowywać ją w chłodnym i zacienionym miejscu. 

Eksport oliwy z oliwek

Rolnik musi posiadać certyfikat stwierdzający, że oliwa z oliwek jest ekologiczna, aby móc ją eksportować za granicę.

Proces ten jest stosunkowo łatwy i standardowy w przypadku eksportu z jednego kraju europejskiego do drugiego, ponieważ wszyscy członkowie UE stosują ten sam protokół produkcji i certyfikacji. Jednak w przypadku eksportu ekologicznej oliwy z oliwek poza granice Unii Europejskiej, rolnik może napotkać na pewne problemy wynikające z różnych systemów prawnych/zasad.

 

Q&A na temat drzewa oliwnego

Wymagania nawozowe drzewa oliwnego

Uprawa drzewa oliwnego

Ekologiczna uprawa drzew oliwnych

Wymagania klimatyczne i temperaturowe drzewa oliwnego

Informacje o drzewie oliwnym

Wymagania wodne drzewa oliwnego

Owocowanie przemienne drzewa oliwnego

Zapylanie i romnażanie drzewa oliwnego

Przycinanie drzew oliwnych

Zbiór oliwek

Czy farmy oliwne są dochodowe?

Wymagania glebowe drzewa oliwnego

Sadzenie drzew oliwnych

Szkodniki I choroby drzew oliwnych

NASI PARTNERZY

Łączymy siły z uczelniami wyższymi, organizacjami pozarządowymi i innymi organizacjami na całym świecie, pełniąc wspólnie misję w zakresie zrównoważonego rozwoju i dobrobytu człowieka.