Co to jest kontrola biologiczna i jak ją stosować w rolnictwie

Niniejsza publikacja ma na celu rozpowszechnienie prostych i bezpiecznych strategii poprzez wsparcie techniczne i informacyjne, które to strategie pozwalają rodzinnym i/lub małym gospodarstwom rolnym zwiększyć skuteczność naturalnej kontroli biologicznej w ich działalności produkcyjnej. W ten sposób jednocześnie uzyskuje się poprawę jakości produktów rolnych oraz wzrost produkcji i przychodów. 

Wiadomo, że nadmierne i bezkrytyczne stosowanie pestycydów oprócz zwiększenia kosztów produkcji powoduje ogromne problemy społeczno-środowiskowe, takie jak: 

1. wytwarzanie się odporności szkodników na składniki aktywne agrochemikaliów; 
2.  nieodwracalne szkody środowiskowe w ekosystemach, biomach i w zakresie różnorodności biologicznej; 
3. nieodwracalne szkody dla zdrowia ludzkiego z powodu bezpośredniego kontaktu z truciznami i nieuniknionej obecności toksycznych pozostałości w żywności. 

Naturalna kontrola biologiczna występuje spontanicznie, gdy pojawia się jakiś naturalny wróg, bytujący stale lub przypadkowo znajdujący się w danym miejscu, który atakuje jako drapieżnik lub jest szkodnikiem, który w danym momencie infekuje uprawę. 

Dlatego naturalna kontrola biologiczna, choć pożądana i mile widziana, nie jest ani stymulowana ani indukowana, a zatem, będąc procesem spontanicznym, nie zawsze wystarcza do wyeliminowania inwazji szkodników w uprawach. 

Jednym z obecnych sposobów stymulowania i wywoływania wzrostu populacji naturalnych wrogów szkodników roślin uprawnych jest usystematyzowana hodowla drapieżników w wyspecjalizowanych laboratoriach w celu późniejszego uwolnienia wyhodowanych organizmów na obszarze zaatakowanych upraw. 

Proces ten, zwany sztuczną kontrolą biologiczną, polega na namnażaniu na skalę przemysłową drapieżników w laboratoriach w celu późniejszego zastosowania/uwolnienia ich w dużych ilościach na obszarze upraw dotkniętych problemem szkodników. Ten rodzaj kontroli daje bardzo szybkie efekty, podobnie jak pestycydy.  Jednak praktyki te, oprócz tego, że są bardzo kosztowne, są trudno dostępne dla rolników prowadzących gospodarstwa rodzinne i/lub dla drobnych producentów, którzy zazwyczaj produkują na potrzeby własnej konsumpcji i sprzedaży nadwyżek na rynkach oraz w detalicznym handlu lokalnym.  Gdy naturalna kontrola biologiczna zostaje wzmocniona przez usystematyzowane bodźce lub odpowiednią indukcję, lub działania niespontaniczne, których celem jest zwiększenie populacji drapieżników, maksymalne zdziesiątkowanie, a nawet całkowite wyeliminowanie populacji szkodników w uprawach, mówimy, że stosujemy kontrolę biologiczną. 

Kontrola biologiczna jest więc naturalną, stymulowaną lub indukowaną agroekologiczną metodą zwalczania szkodników roślin uprawnych. Jako metoda zrównoważona, jest: ekonomicznie opłacalna, ekologicznie poprawna, społecznie sprawiedliwa, kulturowo odpowiednia, technologicznie odpowiednia i naukowo udowodniona. 

Jest polecana dla środowisk rolniczych, ale szczególnie korzystna jest w przypadku rodzinnych gospodarstw rolnych i/lub drobnych producentów płodów rolnych. Stanowi realną, czystą i społeczno-środowiskową strategię zwalczania szkodników roślin uprawnych bez wpływu na ekosystemy, ich biomy i różnorodność biologiczną. 

Ten rodzaj kontroli sprzyja zasiedlaniu pożytecznych czynników biologicznych, popularnie zwanych drapieżnikami, gdyż są one uznawane za naturalnych wrogów szkodników rolniczych. W ten sposób pomagają one zwiększyć i zapewnić pełnowartościową produkcję, wolną od niebezpiecznych substancji chemicznych, takich jak pestycydy. 

Dlatego działania w zakresie rozszerzania wsparcia powinny koncentrować się na prostych strategiach stymulacji i indukcji przyrostu pożytecznych czynników biologicznych, które umożliwiają i podnoszą skuteczność naturalnych procesów zwalczania biologicznego, co jest celem niniejszej publikacji. 

1- Odpowiednie postępowanie zwalczające szkodniki w glebie: 

Wysiew tylko zdrowych nasion, w przypadku których kontrola wzrokowa nie wykazuje oznak chorób. 

Płodozmian co dwa do trzech lat, najlepiej z trawą. 

Stosowanie jak najszerszych rozstaw, aby umożliwić wentylację między roślinami. 

Usuwanie wszelkiej materii organicznej porzuconej/ spiętrzonej/ rozrzuconej na polach uprawnych lub w ich pobliżu. 

Wytwarzanie i systematyczne stosowanie takich rozwiązań jak kompostowanie, bionawozy i biopestycydy. 

Do ich produkcji należy wykorzystać resztki roślinne, zwłaszcza po ostatnich zbiorach: liście, korę, odrzucone zboża i warzywa, słomę, porażone owoce itp. oraz obornik zwierzęcy.

2- Wysiew lub sadzenie przy głównych uprawach gatunków roślin kwitnących, które mogą stanowić schronienie i pokarm dla naturalnych wrogów szkodników upraw. 

Słonecznik może być wykorzystywany jako sprzyjający środek biologiczny do wprowadzania naturalnej kontroli biologicznej w różnych uprawach, takich jak soja, fasola, orzeszki ziemne, kukurydza, pomidory i inne warzywa itp. Jego żółty kolor pobudza instynkt owadzi do poszukiwania pożywienia, ponieważ istnieje silny związek między tym kolorem a obecnością ziaren pyłku w środku kwiatów, gdzie znajduje się nektar. 

W tym celu słonecznik musi być sadzony na granicach głównych upraw, aby utworzyć fizyczną barierę przed szkodliwymi owadami, które będą preferować żerowanie na jego liściach i kwiatostanach, przez co nie będą migrować do wnętrza uprawy. Sporadycznie można go wysiewać lub sadzić jako międzyplon wraz z uprawą główną. 

Słonecznik można też uznać za roślinę-pułapkę, ponieważ rosnąc na terenach uprawnych, oprócz przyciągania do siebie szkodliwych owadów, wabi również naturalnych wrogów lub drapieżników tych owadów, sprzyjając punktowemu drapieżnictwu. 

Niektóre szkodniki przyciągane przez słonecznik to: roztocza, mączliki, miniarki, chrząszcze defoliacyjne z gatunku Astylus variegatus oraz rodzajów Diabrotica, Paranapiacaba i Microtheca, gąsienice Oxydia saturniata, a także z rodzajów Spodoptera i Helicoverpa. 

Niektóre drapieżniki wabione przez słoneczniki to ptaki, pasożytnicze osy, biedronki, pluskwy i owady zapylające (pszczoły, trzmiele i osy). 

Zalecany rozstaw słonecznika jako sprzymierzeńca naturalnego zwalczania biologicznego. 

Rozstaw zależy od uprawy. 

Biorąc pod uwagę, że uprawa słonecznika stwarza jeszcze inne ważne możliwości, takie jak sprzedaż nasion do ekstrakcji oleju, karmienie zwierząt i zielony nawóz, obecność tej rośliny może poprawić dochody rolników. 

Należy pamiętać, że cykl wegetacyjny słonecznika może różnić się od cyklu wegetacyjnego uprawy głównej. Idealnym rozwiązaniem jest więc przesadzanie rozsady słonecznika kilka dni po posadzeniu lub wysianiu rośliny głównej. Dzięki temu kwiatostany będą obecne przez cały cykl wegetacyjny rośliny głównej. Niekiedy konieczne jest dwu- lub trzykrotne przesadzenie słoneczników na pole do czasu zakończenia zbioru plonu głównego. 

W okresie początkowym, gdy rolnik dopiero zbiera doświadczenia, zaleca się więc rozstaw od pół do jednego metra w granicach powierzchni uprawnej. 

pomidor chroniący słonecznik

W przypadku sadzenia w międzyplonie wstępnie zaleca się posadzenie rzędu słoneczników co dwa lub trzy rzędy uprawy głównej, zachowaniem 70 cm odstępu między rzędami obu upraw i 30 cm między roślinami słonecznika w swoim rzędzie.