Mπορεί η βιολογική γεωργία να είναι αμιγώς φυτική (vegan);

(Βιοκυκλικό) Vegan – μια ευκαιρία για τον τομέα των βιολογικών προϊόντων 

Στις μέρες μας, η αγορά των vegan προϊόντων, γνωρίζει άνθηση με τους νέους να πρωτοστατούν επιλέγοντας συνειδητά όλο και περισσότερο έναν πιο φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο ζωής τόσο για λόγους βιωσιμότητας όσο και για λόγους ηθικής. Μια εξέλιξη που θα χαρακτηρίζαμε ιδιαίτερα θετική! Ωστόσο, αξίζει να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά για να συνειδητοποιήσουμε ότι όλα τα vegan προϊόντα δεν είναι εξίσου βιώσιμα. Συχνά η έμφαση δίνεται στην αποφυγή ζωικών συστατικών και ως εκ τούτου άλλες πτυχές έρχονται σε δεύτερη μοίρα.

Είναι βέβαιο ότι μια φυτοφαγική διατροφή (που βασίζεται στο μεγαλύτερο μέρος της σε φυτικές τροφές) μπορεί να συμβάλει στη μείωση της κτηνοτροφίας, γεγονός που θα έχει άμεσο αντίκτυπο στο περιβάλλον, το κλίμα και τη φύση. Αν μειώσουμε την έκταση που απαιτείται για τη διατροφή των ζώων, τότε θα μπορεί να διατεθεί περισσότερη καλλιεργήσιμη γη για την παραγωγή τροφίμων. Ενώ οι εκτάσεις που ήδη χρησιμοποιούνταν για το σκοπό αυτό μπορούν -εκτός των άλλων- ακόμη και να αναδασωθούν προκειμένου να μετριαστεί η κλιματική κρίση και να διατηρηθεί η βιοποικιλότητα. Επιστήμονες και οργανώσεις που υποστηρίζουν τον μετασχηματισμό του διατροφικού συστήματος τονίζουν τις παραπάνω θέσεις.

Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικά ζητήματα που επισκιάζονται όσον αφορά τη συμβατική γεωργία, από την οποία προέρχονται σήμερα οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή των περισσότερων vegan προϊόντων. Η χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, καθώς και οι εντατικές μέθοδοι καλλιέργειας σε μονοκαλλιέργειες, έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις για το περιβάλλον. Παρόλο που αυτό το πρόβλημα δεν αναφέρεται συχνά όταν μιλάμε για τα οφέλη της vegan διατροφής,  θα πρέπει να έχουμε κατά νου την οικολογική βιωσιμότητα ως ένα ευρύτερο πλαίσιο και να σκεφτούμε πέρα από την αποφυγή ζωικών προϊόντων.

Εδώ και δεκαετίες, η βιολογική γεωργία θέτει με επιτυχία τα πρότυπα για έναν πιο φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα και ένα αποδοτικότερο τρόπο καλλιέργειας, ο οποίος διαχειρίζεται το έδαφος με προσοχή και προωθεί τη βιοποικιλότητα. Ως εκ τούτου, θα ήταν λογικό τα vegan προϊόντα να προσφέρονται όλο και περισσότερο ως βιολογικά για να πληρούν τις προϋποθέσεις της βιώσιμης καλλιέργειας.

Παρόλο που οι επιλογές των vegan προϊόντων αυξάνονται, εξακολουθούν να κατέχουν ένα μικρό μέρος στον τομέα της βιολογικής γεωργίας. 

Παρ’ ότι η συμβατική γεωργία θα ήταν εύκολο να μετατραπεί σε vegan (τα συνθετικά λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα μπορούν να παραχθούν εξ ολοκλήρου χωρίς να περιέχουν υλικά ζωικής προέλευσης), η βιολογική γεωργία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα προϊόντα (παραπροϊόντα) της κτηνοτροφίας. Τα λιπάσματα που παράγονται από περιττώματα ζώων (κοπριά) και υποπροϊόντα σφαγείων θεωρούνται απαραίτητα για μια βιώσιμη κυκλική αγροτική οικονομία. Άλλωστε, η άποψη που επικρατεί είναι ότι χάρη στην κοπριά εξασφαλίζεται η γονιμότητα του  εδάφους μακροπρόθεσμα.  

Υπό το πρίσμα της αυξανόμενης ευαισθησίας του κοινού απέναντι στις μεθόδους της συμβατικής βιομηχανικής κτηνοτροφίας, η βιολογική βιομηχανία βλέπει όλο και περισσότερο την παραγωγή κρέατος, γάλακτος και αυγών ως το “επιχειρηματικό της μοντέλο”. Οι προσπάθειες προς την “ευζωία των ζώων” και την πιο φιλική ή “κατάλληλη για το είδος” κτηνοτροφία με συστήματα ελεύθερης βοσκής, την εκτροφή παλαιών φυλών και άλλα μέτρα που πράγματι αποτελούν σημαντική πρόοδο σε σχέση με τις συμβατικές πρακτικές  δίνουν στους καταναλωτές την αίσθηση ότι η επιλογή βιολογικών προϊόντων είναι η καλύτερη ηθικά και οικολογικά βιώσιμη επιλογή. Σύμφωνα με την “Planetary Health Diet”, διαμορφώνεται μια αντίληψη ότι η μειωμένη κατανάλωση ζωικών προϊόντων, από φάρμες που τα ζώα έχουν τις βέλτιστες συνθήκες διαβίωσης  είναι η επιθυμητή λύση: Για το λόγο αυτό έχουν δημιουργήσει το σύνθημα, “Λιγότερο κρέας, αλλά καλό βιολογικό κρέας!”

Όταν οι κύκλοι των χορτοφάγων προχωρούν ένα βήμα παραπέρα και αμφισβητούν ριζικά την κατανάλωση ζωικών προϊόντων, αυτό πρέπει να εκλαμβάνεται ως ενόχληση, αν όχι ως προσβολή, από τους εκπροσώπους του βιολογικού τομέα, οι οποίοι εδώ και δεκαετίες έχουν δεσμευτεί πλήρως για την ευημερία των ζώων και τη φιλική προς το περιβάλλον παραγωγή.

Πώς μπορεί να ξεπεραστεί αυτή η λανθάνουσα σύγκρουση μεταξύ οικολογικών και vegan πρακτικών;

Εν μέσω αυτών των προκλήσεων, μια πρωτοποριακή λύση αναδύθηκε από την καρδιά του βιολογικού κινήματος: η βιοκυκλική vegan γεωργία, μια μορφή βιολογικής γεωργίας που είναι ταυτόχρονα vegan, δηλαδή δεν περιλαμβάνει την κτηνοτροφία ή τη χρήση λιπασμάτων και άλλων εισροών ζωικής προέλευσης.

Το ξεκίνημα της βιοκυκλικής καλλιέργειας μπορεί να αποδοθεί σε πολλούς οραματιστές από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και ειδικότερα στον Adolf Hoops, πρωτοπόρο της βιολογικής γεωργίας στη Γερμανία και συνιδρυτή της ένωσης αγροτών Bioland, για τον οποίο το ζήτημα αυτό τέθηκε ήδη από τη δεκαετία του 1950. Ο Hoops θεωρούσε ανάγκη ο κλάδος της γεωργίας να γίνει εξ ολοκλήρου βιολογικός για να προστατευθούν οι φυσικοί πόροι και τα μέσα διαβίωσης. Ο ίδιος, γνώριζε εκ των προτέρων ότι οι άνθρωποι θα στρέφονταν μελλοντικά προς τη φυτοφαγική διατροφή. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η βιολογική γεωργία παραδοσιακά χρειάζεται την κτηνοτροφία για τη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους, αντιμετώπισε το δίλημμα λέγοντας ότι με μια ολοένα και περισσότερο φυτογαφική διατροφή, τα ζώα θα έπρεπε να διατηρούνται μόνο ως “παραγωγοί λιπασμάτων”, γεγονός που τελικά θα οδηγούσε σε “τεράστια βουνά κρέατος και λίμνες γάλακτος” που δεν θα καταναλώνονταν πλέον.

Με αυτό το ερώτημα κατά νου, ο Adolf Hoops άρχισε να δοκιμάζει νέες μεθόδους λίπανσης στον βιολογικό του λαχανόκηπο στη Βόρεια Γερμανία, προκειμένου να διατηρήσει μακροχρόνια τη γονιμότητα του εδάφους με καθαρά φυτικό τρόπο. Αυτές οι πολύ επιτυχημένες προσπάθειες αναπτύχθηκαν και βελτιώθηκαν περαιτέρω με την πάροδο των δεκαετιών -εν μέρει και στην Ελλάδα για την περιοχή της Μεσογείου – έως ότου κατέληξαν στην διαμόρφωση του “Βιοκυκλικού Προτύπου” από την αλλαγή της χιλιετίας και τελικά από το 2016 στο “Βιοκυκλικό Vegan Πρότυπο”. Το 2017, το τελευταίο αναγνωρίστηκε από την IFOAM Organics International ως ανεξάρτητο παγκόσμιο βιολογικό πρότυπο και ενσωματώθηκε στην Οικογένεια Προτύπων της IFOAM.

Επομένως, σήμερα, με την εμφάνιση της βιοκυκλικής vegan γεωργίας, υπάρχει μια προσέγγιση που αντιλαμβάνεται τη vegan ιδέα μέσα από το πρίσμα της βιολογικής γεωργίας. Για να διευκολυνθούν οι καταναλωτές να ξεχωρίσουν αυτά τα βιολογικά vegan προϊόντα μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια αντίστοιχη ετικέτα που να πιστοποιεί ότι έχουν τηρηθεί οι σχετικοί κανονισμοί σε όλη την αλυσίδα αξίας του προϊόντος. Η σφραγίδα ποιότητας εγγυάται ότι τα προϊόντα που επισημαίνονται με αυτήν δεν είναι μόνο απαλλαγμένα από ζωικά συστατικά, αλλά είναι επίσης βιολογικά και “vegan” όσον αφορά τον τρόπο καλλιέργειάς τους.

Ένας αυξανόμενος αριθμός βιοκυκλικών vegan επιχειρήσεων που εμφανίζονται παγκοσμίως αποδεικνύει ότι η βιολογική γεωργία μπορεί να είναι αμιγώς φυτική και εμπορικά βιώσιμη. Αυτό αποτελεί μια εναλλακτική, ιδίως για τις βιολογικές εκμεταλλεύσεις που δεν διαθέτουν ζώα και ήδη λειτουργούν χωρίς αυτά, αλλά και για τους αγρότες που σκέφτονται να εγκαταλείψουν την κτηνοτροφία για οικονομικούς ή ηθικούς λόγους. Με την εμπειρία και τις βέλτιστες πρακτικές τους, θα γίνουν οι φάροι για την στροφή του αγροδιατροφικού συστήματος προς μια οικολογική και ταυτόχρονα περισσότερο φυτική προσέγγιση.

Ο βιολογικός τομέας εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την τάση των vegans με κάποιο σκεπτικισμό. Ωστόσο, μέσω της βιοκυκλικής vegan γεωργίας, έχει την ευκαιρία όχι μόνο να αγκαλιάσει αυτή την τάση αυτή, αλλά και να θέσει νέα πρότυπα για ολόκληρο τον κλάδο αναπτύσσοντας μια νέα σειρά προϊόντων αξιοποιώντας έτσι νέες δυνατότητες.

Όσο η παραγωγή των συμβατικών αγροτών και των μεταποιητικών εταιρειών εξακολουθεί να συνδέεται με τις καταστροφικές και απειλητικές για τη ζωή πρακτικές που επικρατούν στον τομέα των τροφίμων, παραγωγοί και έμποροι πρέπει να αναρωτηθούν αν τα vegan προϊόντα τους θα είναι ακόμη σε θέση να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις για βιωσιμότητα και λελογισμένη χρήση των διαθέσιμων πόρων. Γι’ αυτούς η βιοκυκλική vegan γεωργία προσφέρει νέες προοπτικές.

Επιπλέον, η βιοκυκλική vegan γεωργία θα διαδραματίσει ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στο μέλλον της βιολογικής γεωργίας. Με την αναγκαία και πολιτικά επιδιωκόμενη μείωση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων και τη συνακόλουθη αυξανόμενη εκτατικοποίηση της κτηνοτροφίας, οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις θα έχουν όλο και λιγότερη διαθέσιμη κοπριά. Από πού θα προέρχεται λοιπόν το λίπασμα; Η αγορά λιπασμάτων με ουσίες που προέρχονται από τη συμβατική γεωργία, ακόμη και από τρίτες χώρες (όπως ήδη εφαρμόζεται σήμερα) δεν αποτελεί λύση. Η βιολογική γεωργία θα πρέπει αναπόφευκτα να αντιμετωπίσει το ζήτημα του πώς θα διαχειριστεί τη λίπανση με βάση τα φυτά και πώς θα έχει εισροές αποκλειστικά με φυτικά υλικά.

Αυτή είναι η ευκαιρία για το σύνολο του βιολογικού τομέα: να προχωρήσει με συνέπεια την έννοια του βιολογικού ένα βήμα παραπέρα, ενσωματώνοντας τις vegan πτυχές στις αρχές της βιολογικής γεωργίας και να εξοπλιστεί καταλληλα για τις αυξανόμενες και διαρκώς πολύπλοκες προκλήσεις του μέλλοντος. Αυτό σημαίνει επίσης την ανάπτυξη μιας αγοράς για τα βιοκυκλικά vegan προϊόντα που φέρουν το σήμα ποιότητας, την ένταξή τους στις αντίστοιχες ποικιλίες και την ενίσχυση της προβολής τους μέσω κατάλληλων επικοινωνιακών μέτρων και προωθητικών ενεργειών. 

Περισσότερες πληροφορίες:

Biocyclic Vegan International: https://www.biocyclic-vegan.org/

Biofach: https://www.biocyclic-vegan.org