Πώς και πότε κλαδεύουμε τις Φιστικιές
Χορηγούμενο Άρθρο από την εταιρία STIHL
Περίληψη
Όπως γνωρίζουμε, ένα δέντρο φιστικιάς μπορεί να έχει είτε μόνο αρσενικά άνθη (αυτά τα δέντρα ονομάζονται αρσενικές φιστικιές) είτε μόνο θηλυκά άνθη (οι θηλυκές φιστικιές). Μόνο τα θηλυκά δέντρα μπορούν να παράγουν φιστίκια. Για να παραχθούν τελικά τα πολυπόθητα φιστίκια, η γύρη από αρσενικά δέντρα πρέπει να ταξιδέψει με τον άνεμο και να φτάσει στα θηλυκά δέντρα. Συνεπώς, αν θέλουμε να συγκομίζουμε φιστίκια, πρέπει να τοποθετήσουμε ιδανικά μία αρσενική φιστικιά στο κέντρο κάθε εννέα θηλυκών φιστικιών. Ένα αρσενικό δέντρο φιστικιάς μπορεί εύκολα να εντοπιστεί από οποιονδήποτε, επειδή είναι συνήθως αρκετά υψηλότερο και πιο επιβλητικό από τα θηλυκά δέντρα.
Επομένως, είναι αυτονόητο ότι δεν κλαδεύουμε αδιακρίτως όλα τα δέντρα φιστικιάς με τον ίδιο τρόπο. Αν έπρεπε να περιγράψουμε σε μισό λεπτό το κλάδεμα της φιστικιάς, θα λέγαμε ότι οι ώριμες αρσενικές φιστικιές δεν κλαδεύονται σχεδόν καθόλου, με εξαίρεση κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις που θα αναφερθούν παρακάτω. Ο στόχος μας είναι να γίνουν όσο το δυνατόν ψηλότερες από τις θηλυκές, έτσι ώστε να διευκολύνεται η επικονίαση. Αντιθέτως, τα θηλυκά δέντρα κλαδεύονται προς το τέλος του χειμώνα. Ο στόχος μας είναι να ελέγξουμε το ύψος τους, να διασφαλίσουμε την ομαλή καρποφορία, παραγωγή, και υγεία του δέντρου (σωστό αερισμό και φωτισμό της κόμης), καθώς και να διευκολύνουμε τη δύσκολη διαδικασία της συγκομιδής.
Είδη Κλαδέματος Φιστικιάς και Γενικοί Στόχοι
Το κλάδεμα αποτελεί μια από τις σημαντικότερες καλλιεργητικές τεχνικές της φιστικιάς. Είναι ο τρόπος για να έχουμε εύρωστα καλοσχηματισμένα δέντρα με μέγιστο φορτίο. Απαιτεί εμπειρία και γνώση ώστε να αποφευχθούν τυχόν λάθη. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κατανοήσει ο παραγωγός πριν προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια κλαδέματος, είναι ο λόγος για τον οποίο ένα δέντρο πρέπει να κλαδευτεί. Οι κύριοι λόγοι λοιπόν για τους οποίους κλαδεύουμε τις φιστικιές είναι:
- Για να διαμορφώσουμε το σχήμα του δέντρου (κλάδεμα διαμόρφωσης) και να το βοηθήσουμε να καλύψει το χώρο που του αναλογεί στον φιστικεώνα
- Για να ισορροπήσουμε το φορτίο στο δέντρο
- Για να βοηθήσουμε το δέντρο να παράξει περισσότερο αλλά και καλύτερης ποιότητας καρπό
- Για να απομακρύνουμε ξερά, άρρωστα και μη παραγωγικά μέρη από το δέντρο
- Για να βελτιώσουμε τον αερισμό και το φωτισμό της κόμης
- Για να διευκολύνουμε τις καλλιεργητικές τεχνικές (πρωτίστως τη συγκομιδή και δευτερευόντως την εφαρμογή φυτοπροστατευτικών προϊόντων)
- Για να ανανεώσουμε, να δώσουμε ξανά ζωή σε γερασμένα δέντρα
Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι δεν κλαδεύονται όλες οι φιστικιές με τον ίδιο τρόπο. Ακόμα και μέσα στον ίδιο φιστικεώνα, είναι πιθανό να μη χρειάζονται όλα τα δέντρα την ίδια μεταχείριση. Το πότε και το πώς θα κλαδέψουμε ένα δέντρο εξαρτάται κυρίως:
- Πρώτα απ όλα από το αν το δέντρο είναι αρσενικό ή θηλυκό
- Από την ηλικία του δέντρου. (αλλιώς κλαδεύεται ένα νεαρό δέντρο 2 ετών και αλλιώς δέντρα 10 ετών)
- Από την ποικιλία και το υποκείμενο του δέντρου
- Από την περιοχή στην οποία βρίσκεται ο φιστικεώνας (τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν)
- Από τη διάταξη των δέντρων στο χωράφι (πόσο κοντά είναι τα δέντρα μεταξύ τους και αν αλληλοεπικαλύπτονται)
- Από το αν το χωράφι είναι ποτιστικό ή όχι (παραδοσιακά στη χώρα μας τις προηγούμενες δεκαετίες, οι ξερικές φιστικιές δεν κλαδεύονταν σχεδόν καθόλου)
- Από το εάν το έδαφος είναι γόνιμο ή όχι
- Από το ύψος της βροχής που πέφτει στο χωράφι
Το κλάδεμα της φιστικιάς διακρίνεται σε κλάδεμα διαμόρφωσης, κλάδεμα καρποφορίας και κλάδεμα ανανέωσης.
Με τον όρο κλάδεμα διαμόρφωσης αναφερόμαστε σε όλες τις παρεμβάσεις που εφαρμόζονται τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης και αποσκοπούν στη δημιουργία ενός επιθυμητού σχήματος στα δέντρα.
Το κλάδεμα καρποφορίας εφαρμόζεται από τη στιγμή που τα δέντρα μπαίνουν σε κανονική παραγωγή. Με τα κλαδέματα αυτά στοχεύουμε στην εξισορρόπηση βλάστησης και καρποφορίας, στην ομαλοποίηση του φορτίου παραγωγής και την παραγωγή σταθερής ποσότητας καρπού κάθε χρόνο.
Τέλος, το κλάδεμα ανανέωσης αφορά αυστηρά κλαδέματα που εφαρμόζονται σε ακλάδευτα ή γερασμένα δέντρα και στοχεύει στην ανανέωση των δέντρων.
Γενικά, οι φιστικιές χρειάζονται λιγότερο κλάδεμα από άλλα δέντρα (π.χ. μηλοειδή και εσπεριδοειδή). Ωστόσο, ισχύουν οι ίδιοι κανόνες που ακολουθούνται για το κλάδεμα των καρποφόρων δέντρων γενικά. Με λίγα λόγια, κλαδεύουμε τα νεαρά δέντρα για να καθορίσουμε το σχήμα τους. Το σχήμα είναι πολύ σημαντικό και μπορεί να επηρεάσει την ποσότητα και την ποιότητα του παραγόμενου καρπού καθώς και την ευκολία της συγκομιδής ή άλλων γεωργικών δραστηριοτήτων. Από την άλλη πλευρά, τα ώριμα δέντρα κλαδεύονται κυρίως για να διατηρήσουμε το σχήμα τους και να ελαφρύνουμε το εσωτερικό μέρος του δέντρου, έτσι ώστε να βελτιωθεί ο αερισμός και η διείσδυση του ηλιακού φωτός. Επίσης, αφαιρούμε τυχόν σπασμένα, αδύναμα ή άρρωστα κλαδιά και, φυσικά, απομακρύνουμε τα λαίμαργα από το φυτό. Όλες οι προηγούμενες ενέργειες προάγουν μακροπρόθεσμα την παραγωγή καρπού.
Κλάδεμα διαμόρφωσης φιστικιάς
Το πλέον διαδεδομένο σχήμα διαμόρφωσης της φιστικιάς είναι το ελεύθερο κύπελλο. Το σχήμα αυτό χρησιμοποιείται κατά κόρον στη χώρα μας. Το κλάδεµα διαμόρφωσης ξεκινά πολύ νωρίς την πρώτη και ολοκληρώνεται τη δεύτερη ή τρίτη καλλιεργητική περίοδο. Η πρώτη τομή έχει ως στόχο τη μείωση του μήκους του νεαρού δέντρου συνήθως στα 80 εκατοστά με ένα μέτρο. Φυσικά, το μήκος του κορμού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες γι αυτό και μπορεί να είναι ελαφρώς διαφορετικό ξεκινώντας από 50 εκατοστά και φτάνοντας έως τα δύο μέτρα σε ορισμένα δέντρα. Ο στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ισχυρούς βραχίονες και στη συνέχεια υποβραχίονες.
Κλάδεμα καρποφορίας φιστικιάς
Υπάρχει γενικά αρκετή διχογνωμία με το κλάδεμα της ώριμης φιστικιάς. Τα προηγούμενα έτη, οι φιστικιές παρέμεναν ακλάδευτες, καθώς οι παραγωγοί θεωρούσαν πως οποιαδήποτε παρέμβαση προκαλεί σημαντική μείωση της παραγωγής. Ειδικά στη χώρα μας, παραδοσιακά οι ξερικές φιστικιές κλαδεύονταν πολύ σπάνια.
Αυτό εν μέρει ισχύει, καθώς όντως το κλάδεμα προκαλεί μια ελαφρά βραχυπρόθεσμη μείωση της παραγωγής στα δέντρα. Ωστόσο, η μικρή αυτή μείωση της παραγωγής σε ένα έτος, αντισταθμίζεται πλήρως από την αυξημένη παραγωγή των επόμενων ετών, ιδίως σε δέντρα όπως η φιστικιά που παρουσιάζουν το φυσικό φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας (αυξημένη παραγωγή το ένα έτος και ελάχιστη το επόμενο).
Σύμφωνα λοιπόν με ερευνητές του University of California – DAVIS, παρόλο που με το κλάδεμα έχουμε μία ελαφρά μείωση της απόδοσης την παραγωγική (καλή) χρονια, η ζημία αυτή υπερκαλύπτεται, καθώς αυξάνεται αισθητά η απόδοση τη χρονιά της μειωμένης παραγωγής (κακή χρονιά). Έτσι ο παραγωγός τελικά κερδίζει σε βάθος χρόνου.
Εκτός από τη ρύθμιση της καρποφορίας, το κλάδεμα αυτό παρουσιάζει και άλλα πλεονεκτήματα. Αρχικά στοχεύει στη διατήρηση του επιθυμητού σχήματος στο δέντρο, ώστε να διευκολύνεται η είσοδος του αέρα και του ηλιακού φωτός στην κόμη. Επιπλέον, το κλάδεμα διευκολύνει τις καλλιεργητικές τεχνικές που ακολουθούνται από τον παραγωγό όπως για παράδειγμα ψεκασμούς όλων των τύπων, συγκομιδή και πρόσβαση των μηχανημάτων. Αν οι φιστικιές μείνουν ακλάδευτες για καιρό, τείνουν να κάμπτουν τα άκρα τους προς τα κάτω δημιουργώντας ένα σχήμα ομπρέλας που δυσκολεύει κατά πολύ τον παραγωγό.
Για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω, είναι σημαντικό το κλάδεμα να γίνεται από άτομα με βασικές γνώσεις του τρόπου καρποφορίας των δέντρων φιστικιάς. Η φιστικιά καρποφορεί από απλούς ανθοφόρους οφθαλμούς, πλάγια, σε ξύλο προηγούμενης βλαστικής περιόδου. Στα ώριμα δέντρα φιστικιάς ηλικίας 15 ετών και άνω, τα καρποφόρα τμήματα βρίσκονται πάντα στο πάνω μισό μέρος της κόμης. Κατά συνέπεια, τα κλάδεμα στο μέρος αυτό πρέπει να είναι περιορισμένο. Το κλάδεμα στα δέντρα αυτά δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να είναι αυστηρό χωρίς προφανή λόγο (ασθένεια κλπ).
Σε γενικές γραμμές, το κλάδεμα μιας ενήλικης υγιούς φιστικιάς θα πρέπει να είναι ελαφρύ (αφαιρούμε το πολύ το 10% της κόμης των δένδρων). Βαρύτερο κλάδεμα σε δέντρα φιστικιάς φαίνεται να αυξάνει τον αριθμό των κλειστών καρπών.
Οι παραγωγοί επεμβαίνουν αφαιρώντας προσεκτικά μόνο ξερούς, ασθενικούς κλάδους καθώς και κλάδους καχεκτικούς χωρίς πλάγια βλάστηση. Επίσης, αυτό που κάνουν είναι να κονταίνουν τους ετήσιους βλαστούς του δέντρου περίπου στα 50 εκατοστά. Για να γίνει κατανοητή η σημασία και ο τρόπος του κλαδέματος, θα εξηγήσουμε απλά μία από τις βασικές έννοιες της φυσιολογίας των φυτών. Τα βλαστικά όργανα παρουσιάζουν ένα φαινόμενο που ονομάζεται κυριαρχία κορυφής. Αυτό που πρακτικά συμβαίνει είναι πως συγκεκριμένες ορμόνες του ακραίου μεριστώματος, κρατούν τους πλάγιους οφθαλμούς των βλαστών σε συνεχή λήθαργο, οδηγώντας το βλαστό να αναπτύσσεται συνεχώς καθ΄ύψος. Σε περίπτωση που ‘κοπεί’ η κορυφή του κλάδου (πάνω από το πρώτο φύλλο), τότε το δέντρο, ‘ξυπνά’ τους πλάγιους οφθαλμούς και ξεκινά την πλάγια ανάπτυξή του. Αν δεν κάνουμε τίποτα, η παραγωγή απομακρύνεται από το κέντρο του δέντρου, αρχίζει να ανεβαίνει ψηλά, ενώ οι ψηλοί κάδοι σκιάζουν τους κατώτερους, εμποδίζοντας τη φωτοσύνθεση και καθιστώντας τους πιο ευπαθείς σε προσβολές.
Κατά το κλάδεμα μιας ώριμης θηλυκής φιστικιάς, κλαδεύουµε κατά κανόνα μόνο τους ξυλοφόρους ή τους µεικτούς κλάδους, και όχι τους ανθοφόρους. Το κλάδεμα γίνεται μόνο πάνω από ξυλοφόρο οφθαλμό ή με κλάδεμα επιστροφής σε πλάγιο κλάδο.
Το εσωτερικό μέρος των δέντρων θα πρέπει να διατηρείται ανοιχτό, έτσι ώστε το ηλιακό φως να έχει ανεμπόδιστη πρόσβαση. Το φως του ήλιου είναι απαραίτητο για το σχηματισμό ανθοφόρων οφθαλμών και τελικά παραγωγή καρπών. Τυχόν νέα βλάστηση που αναπτύσσεται σε παλιό ξύλο διατηρείται καθώς θα αποτελέσει μελλοντικά τον αντικαταστάτη του.
Οι αρσενικές φιστικιές συνήθως δεν κλαδεύονται. Αφήνονται εσκεμμένα να φτάσουν σε μεγαλύτερο ύψος από τα θηλυκά δέντρα, για να διευκολύνεται η επικονίαση. Τα αρσενικά δέντρα κλαδεύονται μόνο όταν παρεμποδίζουν την ανάπτυξη των θηλυκών και όταν προκαλούν δυσκολίες στη συγκομιδή. Ακόμη, έμπειροι καλλιεργητές φιστικιάς κλαδεύουν τα αρσενικά δέντρα, προσπαθώντας να καθυστερήσουν την ανθοφορία τους, έτσι ώστε να συμπίπτει χρονικά με αυτή των θηλυκών.
Κλάδεμα ανανέωσης φιστικιάς
Το κλάδεμα ανανέωσης των δέντρων γίνεται σε παλιά ακλάδευτα δέντρα που παρουσιάζουν αυξημένη καθ ύψος ανάπτυξη και δυσκολεύουν τις καλλιεργητικές τεχνικές. Το κλάδεμα αυτό είναι συνήθως αρκετά αυστηρό καθώς ο παραγωγός προσπαθεί να δημιουργήσει ουσιαστικά ένα νέο δέντρο. Κατά το κλάδεμα αυτό, ο παραγωγός αφαιρεί αδύνατους μη παραγωγικούς κλάδους και μεγαλύτερους κλάδους από τη βάση τους με σκοπό να μειωθεί το ύψος του δέντρου και ταυτόχρονα να ενισχυθούν νέοι ανθοφόροι οφθαλμοί. Το κλάδεμα αυτό οδηγεί σε σημαντική μείωση της παραγωγής και παραγωγή πολυάριθμων λαίμαργων βλαστών.
Πότε κλαδεύουμε τις φιστικιές
Το κλάδεμα και η συχνότητά του εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, ενδογενείς και εξωγενείς. Οι αποστάσεις φύτευσης, οι κλιματολογικές συνθήκες, η υγεία των φιστικόδεντρων, το κατα πόσο το χωράφι είναι ποτιστικό ή όχι είναι ορισμένοι από αυτούς.
Σε ποτιστικά και γόνιμα χωράφια, το κλάδεμα καρποφορίας γίνεται κατά κανόνα κάθε χρόνο σε ζωηρά δένδρα, ενώ μπορεί να γίνει κάθε δύο ή τρία χρόνια σε ξηρικά χωράφια ή μη ζωηρές ποικιλίες, ξεκινωντας πάντα από τη στιγμή που τα δέντρα θα μπουν σε πλήρη καρποφορία. Σε γενικές γραμμές, δεν προτείνεται να μένουν τα δέντρα ακλάδευτα για διάστημα μεγαλύτερο των τριών ετών. Για την (θηλυκή πάντα) φιστικιά, ισχύει ο κανόνας κλάδεμα λίγο και πιο συχνά, παρά πολύ και πιο αραιά. Αν κλαδέψουμε πολύ, κινδυνεύουμε εκτός των άλλων να έχουμε ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό κλειστών καρπών.
Το κλάδεμα κανονικά λαμβάνει χώρα κατά το τέλος του χειμώνα ή πολύ νωρίς την άνοιξη ανάλογα με την περιοχή.
Εργαλεία κλαδέματος φιστικιάς
Πολύ σημαντικό ρόλο στο κλάδεμα παίζουν τα εργαλεία που θα χρησιμοποιήσει ο κλαδευτής. Η χρήση ακατάλληλων εργαλείων μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για τα δέντρα. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε θα πρέπει να πραγματοποιούν γρήγορες και καθαρές τομές. Για παράδειγμα, ανεπαρκώς ακονισμένα ψαλίδια που “μασούν” τον κλάδο προκαλούν αποκόλληση του εξωτερικού ιστού, γεγονός που αυξάνει κατά πολύ τον κίνδυνο μολύνσεων και οδηγεί σε πιθανή ξήρανση του κλάδου. Επιπλέον, η χρήση κατάλληλων εργαλείων διευκολύνει κατά πολύ και το έργο του κλαδευτή. Η εταιρία STIHL διαθέτει σύγχρονα κλαδευτικά εργαλεία με μηχανισμούς που επιτρέπουν στον κλαδευτή να πραγματοποιεί τομές ακόμη και σε μεγάλης διαμέτρου κλάδους χρησιμοποιώντας ελάχιστη από τη σωματική του δύναμη, σε σύντομο χρόνο.
Στο κλάδεμα διαμόρφωσης, κατά τα πρώτα δηλαδή χρόνια του δέντρου, συνήθως χρησιμοποιούνται ειδικά κλαδευτήρια χειρός, αφού τα δέντρα έχουν ακόμη μικρό ύψος. Η εταιρεία STIHL διαθέτει μια μεγάλη γκάμα κλαδευτικών εργαλείων χειρός. Με την ποιοτική τους κατασκευή και τη μεγάλη τους ευχρηστία, τα στιβαρά εργαλεία χειρός είναι απαραίτητα για κάθε εργασία στο κτήμα. Η στιβαρή κατασκευή, η άριστη ποιότητα υλικών και η εργονομία εξασφαλίζουν γρήγορο και άψογο αποτέλεσμα σε κάθε εργασία. Κατά το κλάδεμα καρποφορίας μεγαλύτερων δέντρων, εκτός από τα κλασικά κλαδευτήρια χρησιμοποιούνται κατά κόρον τηλεσκοπικά αλυσοπρίονα. Με τα τηλεσκοπικά αλυσοπρίονα STIHL, η περιποίηση δέντρων όπως η φιστικιά γίνεται πιο εύκολη και με περισσότερη ασφάλεια. Αυτά τα «αλυσοπρίονα σε κοντάρι» επιτρέπουν την κοπή ψηλών κλαδιών από το έδαφος. Τα μοντέλα με τηλεσκοπικό σωλήνα STIHL HT 103 και STIHL HT 133 φτάνουν σε ύψος μέχρι περίπου 5 μέτρα (μαζί με το ύψος του χειριστή).
Σημαντικό κομμάτι στην όλη διαδικασία σωστού κλαδέματος αποτελεί η λήψη μέτρων ατομικής προστασίας. Εκτός από τα βασικά κλαδευτικά εργαλεία, ο κλαδευτής θα πρέπει να έχει προμηθευτεί γάντια κλαδέματος καθώς και ειδικά προστατευτικά γυαλιά. Με τον τρόπο αυτό, μειώνονται στο ελάχιστο οι πιθανότητες τραυματισμού του κατά το κλάδεμα. Τα γυαλιά ασφαλείας STIHL διαθέτουν προστατευτικά πλαϊνά, αντιθαμβωτικά κρύσταλλα, με μαλακό σκελετό και με δυνατότητα επιλογής χρώματος.
Είναι πολύ σημαντικό όλα τα εργαλεία που θα χρησιμοποιήσει ο κλαδευτής να είναι εγκεκριμένα και να συνοδεύονται από τα αναγκαία πιστοποιητικά.
Απολύμανση πληγών και εργαλείων κλαδέματος
Οι τομές του κλαδέματος στην περίπτωση της φιστικιάς δεν πρέπει να είναι μεγάλες. Σε περίπτωση όμως που αναγκαστούμε να πραγματοποιήσουμε μεγάλες τομές, πάντα αλείφουμε τις τομές με ειδική πάστα, ενώ καλό θα ήταν μετά το κλάδεμα να γίνεται ψεκασμός με χαλκούχο σκεύασμα για την προστασία του δέντρου (συμβουλευτείτε τον τοπικό σας γεωπόνο).
Είναι πολύ σημαντικό όλα τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται να απολυμαίνονται αν είναι δυνατόν και μετά από κάθε δέντρο, ώστε να μη μεταδοθεί κάποια ασθένεια από το ένα δέντρο στο άλλο. Επιπλέον, οι τομές θα πρέπει να γίνονται υπό γωνία, έτσι ώστε να απομακρύνονται τα υγρά, και αρκετά κοντά (όχι κολλητά) στο σημείο ένωσης με τον πλευρικό κλάδο.
Βιβλιογραφία
Ειδική δενδροκομία Τόμος II “Ακρόδρυα-Πυρηνόκαρπα-Λοιπά καρποφόρα”, Ποντίκη Κων/νου, Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών ISBN 978-960-351-080-2
University of California Cooperative Extension
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Καθηγητής κ. Μπουράνης
