EFSA Horizon Scanning – Ενίσχυση της ετοιμότητας έναντι νέων απειλών για την υγεία των φυτών στην ΕΕ

Το εμπόριο σε παγκόσμιο επίπεδο οδηγεί όλο και περισσότερο στην εισαγωγή μη ιθαγενών ειδών σε νέες γεωγραφικές περιοχές (Jenkins et al., 1996). Αυτοί οι “εισβολείς” συχνά αποτελούν σοβαρή απειλή για την γεωργία, αφού το κόστος των ζημιών είναι υψηλότερο από το κόστος της πρόληψης (Cuthbert et al., 2022). Πολλά παραδείγματα στην επιστημονική βιβλιογραφία καθιστούν σαφείς τις αρνητικές επιπτώσεις της ύπαρξης παρασίτων στις καλλιέργειες (Bucci, 2018; De Groote et al., 2020).

Το βακτήριο Xylella fastidiosa είναι αναμφίβολα ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα παρασίτου που εισέβαλαν πρόσφατα στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το X. fastidiosa καταγράφηκε για πρώτη φορά το 2013 στην Ευρώπη σε ελαιώνες στην Απουλία της Ιταλίας (Elbeaino et al., 2014a). Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη των Sicard et al. (2021) χρονολογεί την εμφάνισή του στο 2008. Σύμφωνα με την Εθνική Συνομοσπονδία Ανεξάρτητων Αγροτών της Ιταλίας (Coldiretti), η εξάπλωση του βακτηρίου είχε ως αποτέλεσμα την προσβολή 21 εκατομμυρίων δέντρων στην περιοχή της Απουλίας. Ως αποτέλεσμα της έντονης επιτήρησης που πραγματοποιήθηκε στην ΕΕ μετά το ξέσπασμα της επιδημίας, το βακτήριο (και διάφορα άλλα στελέχη του) ανιχνεύθηκε επίσης σε πολλά άλλα φυτά ξενιστές, σε άλλες περιοχές της Ιταλίας, καθώς και στην Ισπανία (EPPO, 2019) και την Γαλλία (EPPO, 2020). Με βάση την μελέτη των Schneider et al. (2020), η εξάπλωση μόνο ενός στελέχους του βακτηρίου θα μπορούσε να κοστίσει δισεκατομμύρια ευρώ τα επόμενα 50 χρόνια στην Ευρώπη. Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή η πρόβλεψη έχει γίνει θεωρώντας ότι η επιδημία εξαπλώνεται με αργούς ρυθμούς και ότι έχουν χρησιμοποιηθεί όσο το δυνατόν πιο ανθεκτικές ποικιλίες.

Με στόχο την ενίσχυση της ετοιμότητας της γεωργίας και των δασών της ΕΕ έναντι των παρασίτων που πρόκειται να εμφανιστούν, η EFSA στα πλαίσια του Horizon Scanning εντοπίζει παράσιτα από όλο τον κόσμο και τα κατατάσσει με βάση συγκεκριμένα κριτήρια κινδύνου. Όλη αυτή η προσπάθεια ξεκίνησε μετά από αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής DG SANTE EFSA τον Δεκέμβριο του 2016 (Horizon Scanning for Plant Health: έκθεση για τις δραστηριότητες 2017-2020). Οι παρεχόμενες πληροφορίες δίνουν τη δυνατότητα στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη να αποφασίσουν εάν χρειάζεται περαιτέρω αξιολόγηση κινδύνου των εντοπισθέντων νέων επιβλαβών οργανισμών στην ΕΕ. Επίσης, ποιοι νέοι ή νεοεμφανιζόμενοι επιβλαβείς οργανισμοί θα πρέπει να στοχεύονται κατά τους ελέγχους εισαγωγών και την επιτήρηση της επικράτειας της ΕΕ.

Έλεγχος άρθρων και δημοσίευση ενημερωτικού δελτίου για την εύρεση των παρασίτων που αποτελούν απειλή για τις καλλιέργειες της ΕΕ

Οι δράσεις στα πλαίσια του Horizon Scanning περιλαμβάνουν την τακτική προβολή επιστημονικής βιβλιογραφίας και δημοσιεύσεων στα μέσα ενημέρωσης μέσω της πλατφόρμας MEDISYS του EC Joint Research Centre (JRC), Ispra, Ιταλία. Η MEDISYS, ως μέρος του συστήματος Europe Media Monitor (EMM) (Steinberger et al., 2013), είναι μια πλήρως αυτοματοποιημένη πλατφόρμα επιτήρησης της δημόσιας υγείας, η οποία επεκτάθηκε και εμπλουτίστηκε για να καλύτει, μεταξύ άλλων θεμάτων ενδιαφέροντος για την EFSA και απειλές για την υγεία των φυτών. Το σύστημα μπορεί να ανακτήσει και να κατηγοριοποιήσει άρθρα ειδήσεων από το διαδίκτυο με βάση συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά. Σήμερα, υπάρχουν σχεδόν 20.000 πηγές, μεταξύ των οποίων οι 1500 περίπου είναι επιστημονικές. Το σύστημα περιέχει λέξεις-κλειδιά για 2137 παράσιτα, συμπεριλαμβανομένων επιστημονικών ονομάτων παρασίτων και κοινών ονομάτων σε πολλές γλώσσες. Για να καταστεί δυνατή η ανάκτηση άρθρων σχετικών με την ανακάλυψη νέων παρασίτων στα φυτά έχουν προστεθεί και γενικές λέξεις-κλειδιά («παράσιτο», «ασθένεια», «καλλιέργεια», «απώλειες»).

Το σύστημα ανακτά περίπου 200 άρθρα την ημέρα. Τα άρθρα ελέγχονται και επιλέγονται μέσω της εφαρμογής NewsDesk, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια επιλογής και λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση του παρασίτου στη νομοθεσία της ΕΕ (οργανισμοί καραντίνας, μη καταγεγραμμένα στην νομοθεσία παράσιτα ή παράσιτα που περιλαμβάνονται στους καταλόγους παρασίτων του Ευρωπαϊκού και Μεσογειακού Οργανισμού Προστασίας Φυτών). Μόλις ανακτηθούν από το εργαλείο, τα αποτελέσματα της αυτόματης επιλογής άρθρων που πραγματοποιείται από την πλατφόρμα δημοσιοποιούνται και στην ιστοσελίδα της EFSA Plant Health του MEDISYS. Οι επιλεγμένες εργασίες περιλαμβάνονται σε μηνιαίο ενημερωτικό δελτίο με άρθρα σε μέσα ενημέρωσης. Τα θέματα που καλύπτονται αφορούν καταγεγραμμένα στην νομοθεσία, νέα παράσιτα, εστίες ή εξάπλωση σε νέες περιοχές και νέα φυτά ξενιστές. Εκτός από αυτά τα θέματα, στην περίπτωση των οργανισμών καραντίνας, επιλέγονται άρθρα με τα ακόλουθα θέματα: εκρίζωση, νέες μέθοδοι ανίχνευσης, διάγνωσης, επιτήρησης ή ελέγχου, νέες πληροφορίες σχετικά με τον κίνδυνο, επιπτώσεις, επιδημιολογία, πιθανή εξάπλωση, πρόληψη και διαχείριση των παρασίτων, καθώς και αντίκτυπος των εφαρμοζόμενων μέτρων. Μια ομάδα εμπειρογνωμόνων εξετάζει το μηνιαίο ενημερωτικό δελτίο πριν από τη δημοσίευσή του. Στη συνέχεια, το παρουσιάζει στη μηνιαία συνεδρίαση της Μόνιμης Επιτροπής Φυτών, Ζώων, Τροφίμων και Ζωοτροφών (Scopaff), κατά την οποία λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με τη διαχείριση των κινδύνων για την υγεία των φυτών. Όλα τα ενημερωτικά δελτία βρίσκονται στο ψηφιακό τεύχος του «Horizon Scanning for Plant Health» του περιοδικού EFSA Journal.

Μύκητες και ωομύκητες στην κορυφή της λίστας των αναδυόμενων παρασίτων

Το 85% των άρθρων των μέσων ενημέρωσης που ανακτήθηκαν από την πλατφόρμα MEDISYS από τον Ιανουάριο του 2017 έως τον Μάρτιο του 2020 αφορούσαν καταγεγραμμένα στην νομοθεσία παράσιτα στην ΕΕ. Τον Μάρτιο του 2020, υπήρχαν 1.148 επιβλαβείς οργανισμοί υπό παρακολούθηση στην MEDISYS. Η πλατφόρμα επέλεξε άρθρα για 494 από αυτά, με τα «Έντομα και ακάρεα» να είναι η πιο συχνή κατηγορία (39% του συνολικού αριθμού των άρθρων). Η κατηγορία των «Βακτηρίων» ήταν η δεύτερη απο άποψη συχνότητας. Στην υποκατηγορία των αναδυόμενων παρασίτων (δηλαδή, παράσιτα που δεν έχουν καταγραφεί στην ΕΕ), οι δύο πιο συχνές κατηγορίες ήταν οι «Μύκητες και οι Ωομύκητες» και τα «Έντομα και Ακάρεα».

Τα παράσιτα που αναφέρθηκαν πιο πολύ από τα μέσα ενημέρωσης (50% περίπου των άρθρων που επιλέχθηκαν από το MEDISYS) ήταν τα X. fastidiosa, Spodoptera frugiperda και Agrilus planipennis, τα οποία είναι όλα καταγεγραμμένα στην νομοθεσία της ΕΕ. Το X. fastidiosa ήταν το πιο “δημοφιλές” παράσιτο στα μέσα ενημέρωσης, αντιπροσωπεύοντας το 26% του συνολικού αριθμού ειδήσεων που δημοσιεύτηκαν για τα 494 παράσιτα που επιλέχθηκαν από τη MEDISYS. Στην περίπτωση των επιστημονικών άρθρων, τα παράσιτα με την μεγαλύτερη παρουσία ήταν τα S. frugiperda, X. fastidiosa και Bemisia tabaci (επίσης καταγεγραμμένα στην νομοθεσία), καλύπτοντας περίπου το 43% των ειδών που βρέθηκαν μέσω αυτής της πλατφόρμας μεταξύ των 573 παρασίτων που επιλέχθηκαν από το MEDISYS. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι σχεδόν τα μισά από τα επιστημονικά άρθρα που ανακτήθηκαν εντοπίζουν νέα παράσιτα ή ήδη γνωστά παράσιτα σε περιοχές που προηγουμένως ήταν απαλλαγμένες από αυτά.

Βαθμολόγηση των κινδύνων που εγκυμονεί το κάθε παράσιτο μέσω του PeMoScoring

Το PeMoScoring είναι ένα προληπτικό και πρακτικό εργαλείο που επιτρέπει μια απλή και γρήγορη βαθμολόγηση των κινδύνων που εγκυμονεί το παράσιτο. Το εργαλείο δεν υποκαθιστά τις κατηγοριοποιήσεις παρασίτων ή τις πλήρεις διαδικασίες εκτίμησης των κινδύνων, αλλά στοχεύει να βοηθήσει στην έγκαιρη λήψη αποφάσεων για περαιτέρω ενέργειες ως απάντηση στις πιο ανησυχητικές αναδυόμενες απειλές. Τα νέα μη καταγεγραμμένα στην νομοθεσία παράσιτα που περιλαμβάνονται στο ενημερωτικό δελτίο βαθμολογούνται ως προς τις περαιτέρω ενέργειες που πρέπει να ληφθούν (αξιολόγηση κινδύνου, επιβολή της επιτήρησης και έλεγχος των εισαγωγών στην ΕΕ). Αυτό είναι δυνατό μέσω του εργαλείου PeMoScoring για κάθε νέο παράσιτο που εντοπίζεται.

Το εργαλείο PeMoScoring λειτουργεί απαντώντας σε ένα σύνολο 15 ερωτήσεων που σχετίζονται με τους κινδύνους που εγκυμονεί το παράσιτο. Οι πληροφορίες που απαιτούνται για την ολοκλήρωση της εξέτασης ανακτώνται από δημοσιευμένες πηγές, δίνοντας προτεραιότητα στην επιστημονική βιβλιογραφία και, έπειτα, στην κρίση των ειδικών. Για τον λόγο αυτό, νέα είδη ή παράσιτα με λίγες διαθέσιμες πληροφορίες εξαιρούνται από το εργαλείο μέχρι να καλυφθούν τα κενά των πληροφοριών. Τα 15 κριτήρια που περιλαμβάνονται στο πρωτόκολλο PeMo μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

-γενικά δεδομένα (απαγορευμένες εμπορικές διαδρομές στην νομοθεσία της ΕΕ, κλίμα των χωρών όπου έχει αναφερθεί το παράσιτο και κράτη μέλη),

-δεδομένα σχετικά με το παράσιτο που θα ταξινομηθεί (εύρος ξενιστή, κατανομή στην ΕΕ, διαθεσιμότητα μέτρων ανίχνευσης και ελέγχου, ποσοτικές, ποιοτικές απώλειες ή/και θάνατος φυτών, ανάγκη ύπαρξης ενός φορέα για μετάδοση και παρουσία στην ΕΕ, εξάπλωση με φυσικό τρόπο ή μέσω της ανθρώπινης συμμετοχής) και

-δεδομένα σχετικά με τα φυτά ξενιστές στην περιοχή αξιολόγησης του κινδύνου των επιβλαβών οργανισμών (επικράτεια ΕΕ) (επιφάνεια και κατανομή της καλλιέργειας ξενιστή, παρουσία σημαντικών ξενιστών που δεν είναι καλλιέργειες στην ΕΕ).

Ως απάντηση σε κάθε ερώτηση δίνεται μια βαθμολογία. Η τελική βαθμολογία συγκρίνεται με ένα σύνολο αναφοράς παρασίτων που είχαν ελεγχθεί στο παρελθόν, συμπεριλαμβανομένων των καταγεγραμμένων στην νομοθεσία επιβλαβών οργανισμών καραντίνας και μη από την νομοθεσία της ΕΕ. Η σχετική θέση στην κατάταξη του υπό αξιολόγηση παρασίτου προκύπτει από συγκρίσεις ανά ζεύγη με τα παράσιτα αναφοράς. Τέλος, ένα παράσιτο που βαθμολογείται «θετικά» από το εργαλείο PeMoScoring ερμηνεύεται ως κατάλληλο για περαιτέρω ενέργειες, λόγω του πιθανού κινδύνου για την γεωργία και τα δάση στην ΕΕ.

Αναδυόμενοι οργανισμοί καραντίνας για την Ευρώπη

Το έντομο Phenacoccus solenopsis (Hemiptera: Pseudococcidae) είναι ένα παράδειγμα παρασίτου που εντοπίστηκε και κατατάχθηκε στα πλαίσια του Horizon Scanning, δίνοντας την δυνατότητα στους αρμόδιους να αντιδράσουν έγκαιρα λαμβάνοντας αποφάσεις για να προβούν σε περαιτέρω εκτιμήσεις κινδύνου στην περίπτωση αυτού του παρασίτου. Το παράσιτο εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Plant Health Newsletter: Scientific Literature Monitoring (No. 14) of February 2020 λόγω της εύρεσης ενός επιστημονικού άρθρου που καταγράφει την ανίχνευσή του στην Αλγερία. Αυτό το έντομο προσβάλλει περίπου 300 είδη φυτών, όπως ο ιβίσκος και η λαντάνα, καλλιέργειες λαχανικών θερμοκηπίου, όπως η πιπεριά, η ντομάτα, η μελιτζάνα και υπαίθριες καλλιέργειες, όπως το βαμβάκι. Το έντομο έχει ήδη καταγραφεί στην Ελλάδα και πρόσφατα στην Ιταλία, ενώ βρίσκεται υπό επίσημο έλεγχο στην Κύπρο. Μπορεί να εισέλθει στην επικράτεια της ΕΕ μέσω εισαγόμενων φυτών για φύτευση, φρέσκων φρούτων, λαχανικών και κομμένων ανθέων. Το εργαλείο PeMoScoring βαθμολόγησε αυτό το παράσιτο ως θετικό. Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε μια κατηγοριοποίηση των παρασίτων στην EFSA. Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση των παρασίτων του P. solenopsis από την EFSA (2021), το παράσιτο πληροί τα κριτήρια για να θεωρηθεί πιθανός οργανισμός καραντίνας στην Ένωση.

Το έντομο Arboridia kakogawana (Hemiptera: Cicadellidae) βαθμολογήθηκε επίσης από το εργαλείο PeMoScoring ως θετικό. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Βάση Δεδομένων της EPPO, πρόκειται για παράσιτο του Vitis vinifera, το οποίο καταγράφηκε για πρώτη φορά στην Νότια Ρωσία το 1999 και αργότερα στην Ουκρανία και την Ρουμανία (EPPO RS 2020/007). Επίσης, εντοπίστηκε το 2019 στην Βουλγαρία και το 2020 στην Σερβία. Άρθρα στα μέσα ενημέρωσης σχετικά με τις πρώτες ανιχνεύσεις αυτού του παρασίτου στην Ρουμανία, την Βουλγαρία και την Σερβία συμπεριλήφθηκαν στα ενημερωτικά δελτία της EFSA Plant Health: Media Monitoring of September 2019 (No. 30), March 2020 (No. 36), καθώς και March (No. 48) και May 2021 (No. 50). Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε κατηγοριοποίηση του παρασίτου A. kakogawana, η οποία έχει ήδη δημοσιευθεί, δηλώνοντας ότι το παράσιτο πληροί τα κριτήρια για να θεωρηθεί ως πιθανός οργανισμός καραντίνας της Ένωσης.

Μια άλλη περίπτωση παρασίτου που αναγνωρίστηκε και κατατάχθηκε μέσω των δραστηριοτήτων Horizon Scanning είναι το έντομο Singhiella simplex (Hemiptera: Aleyrodidae). Σε αυτήν την περίπτωση, το παράσιτο συμπεριλήφθηκε στο Plant Health Newsletter: Scientific Literature Monitoring (No. 12) of December 2019, το οποίο ανέφερε ένα επιστημονικό άρθρο που παρέχει πληροφορίες σχετικά με την πρώτη ανίχνευση αυτού του εντόμου στην Ιταλία. Στη συνέχεια, το εργαλείο PeMoScoring βαθμολόγησε το παράσιτο ως αρνητικό, υπονοώντας ότι δεν χρειάζεται να ληφθεί υπόψη για περαιτέρω ενέργειες λόγω του επιπέδου κινδύνου που ενέχει. Μια εξήγηση για αυτό είναι το στενό φάσμα ξενιστών αυτού του εντόμου, το οποίο τρέφεται με φυτά συκιάς (Laudani et al., 2020). Εν τω μεταξύ, το παράσιτο διαγράφηκε επίσης από το Alert List of the European and Mediterranean Plant Protection Organisation (EPPO).

Οι δραστηριότητες Horizon Scanning μπορούν να συμβάλουν στον έγκαιρο εντοπισμό των αναδυόμενων παρασίτων των φυτών και να προειδοποιήσουν τους αρμόδιους να λάβουν έγκαιρα αποφάσεις για την πρόληψη αυτών των αναδυόμενων προβλημάτων για τη γεωργία και τα δάση της ΕΕ. Η διαδικασία βελτιώνεται συνεχώς με τη διεύρυνση των διαθέσιμων πηγών πληροφοριών από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων κοινών ονομάτων παρασίτων σε περισσότερες γλώσσες και ενισχύοντας τις συνεργασίες με άλλα διεθνή ιδρύματα και ευρωπαϊκούς φορείς που εμπλέκονται σε δραστηριότητες προειδοποίησης σχετικών με παράσιτα (π.χ. ANSES, INRAe και το γαλλικό Υπουργείο Γεωργίας με την πλατφόρμα ESV, EPPO, CABI).

Βιβλιογραφία:

• Bucci, Enrico M. “Xylella fastidiosa, a new plant pathogen that threatens global farming: Ecology, molecular biology, search for remedies.” Biochemical and biophysical research communications 502.2 (2018): 173-182.
• Cuthbert, Ross N., et al. “Biological invasion costs reveal insufficient proactive management worldwide.” Science of the Total Environment 819 (2022): 153404.
• De Groote, Hugo, et al. “Spread and impact of fall armyworm (Spodoptera frugiperda JE Smith) in maize production areas of Kenya.” Agriculture, ecosystems & environment 292 (2020): 106804.
• Elbeaino, Toufic, et al. “Multilocus sequence typing of Xylella fastidiosa isolated from olive affected by” olive quick decline syndrome” in Italy.” Phytopathologia Mediterranea (2014): 533-542.
• EFSA PLH Panel (EFSA Panel on Plant Health), Bragard C, Di Serio F, Gonthier P,Jaques Miret JA, Justesen AF, Magnusson CS, Milonas P, Navas-Cortes JA, Parnell S, Potting R,Reignault PL, Thulke H-H, Van der Werf W, Civera AV, Yuen J, Zappala L, Gregoire J-C, Malumphy C,Campese C, Czwienczek E, Kertesz V, Maiorano A and MacLeod A, 2021. Scientific Opinion on the pest categorisation of Phenacoccus solenopsis.EFSA Journal 2021;19(8):6801, 36 pp.
• EFSA (European Food Safety Authority), Mannino M R, Larenaudie M, Linge J P, Candresse T, Jaques Miret J A, Jeger M J, Gachet E, Maiorano A, Muñoz Guajardo I, Stancanelli G, 2021. Horizon Scanning for Plant Health: report on 2017-2020 activities. EFSA supporting publication 2021:EN-2010. 113 pp. doi:10.2903/sp.efsa.2021.EN-2010
• Jenkins, Peter T. “Free trade and exotic species introductions.” Conservation Biology 10.1 (1996): 300-302.
• Laudani, F., et al. “Singhiella simplex (Singh)(Hemiptera: Aleyrodidae), a new aleyrodid species for Italy causing damage on Ficus.” EPPO Bulletin 50.2 (2020): 268-270.
• Schneider, Kevin, et al. “Impact of Xylella fastidiosa subspecies pauca in European olives.” Proceedings of the National Academy of Sciences 117.17 (2020): 9250-9259.
• Sicard, Anne, et al. “Introduction and adaptation of an emerging pathogen to olive trees in Italy.” Microbial genomics 7.12 (2021).
• Steinberger R, Pouliquen B and van der Goot E, 2013. An introduction to the Europe Media Monitor family of applications. arXiv preprint arXiv:1309.5290.