Βασικές Αρχές για την Επιλογή της Κατάλληλης Ποικιλίας Καλαμποκιού

Οδηγός για την επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας καλαμποκιού – Παράγοντες και χαρακτηριστικά που πρέπει να ληφθούν υπόψη 

Η επιλογή της ποικιλίας αραβοσίτου που πρόκειται να καλλιεργηθεί είναι ένας από τους πιο κρίσιμους παράγοντες που επηρεάζουν την τελική παραγωγή και είναι ο μόνος παράγοντας που ελέγχεται 100% απο τον παραγωγό. Η προσεκτική επιλογή ποικιλίας μπορεί να αναβαθμίσει την παραγωγή ενός αγρότη μακροπρόθεσμα ή/και να προστατεύσει την απόδοση σε περίπτωση εξωτερικών μη ελεγχόμενων κινδύνων (π.χ. ασθένειες, περιβαλλοντικές καταπονήσεις κ.λπ.). Υπάρχουν χιλιάδες διαθέσιμες ποικιλίες καλαμποκιού στην αγορά, ενώ νέες δημιουργούνται συνεχώς από βελτιωτές παγκοσμίως. Από το 2012 έως το 2022, το International Maize and Wheat Improvement Centre (CIMMYT) και το International Institute of Tropical Agriculture (IITA) έχουν αναπτύξει 604 ποικιλίες αραβοσίτου σε 33 χώρες (https://maize.org/).

Μια πρώτη κατηγοριοποίηση των ποικιλιών καλαμποκιού έχει να κάνει με τον βιολογικό τους κύκλο και τον αριθμό FAO. Έχουμε ποικιλίες 300-400-500-600 ή 700 FAO. Με λίγα λόγια, εάν έχουμε μεγάλο αριθμό FAO, η καλλιεργητική περίοδος του καλαμποκιού θα είναι μεγαλύτερη και συνήθως χρειαζόμαστε μεγαλύτερες θερμοκρασίες σε σύγκριση με μικρότερους αριθμούς FAO. Έτσι, όσο κινούμαστε βορειότερα ή σε μεγαλύτερα υψόμετρα και είναι τόσο χαμηλότερες οι θερμοκρασίες στις οποίες εκτίθεται η καλλιέργειά μας, καλό είναι να επιλέγεται μια πρώιμη ποικιλία με μικρότερο αριθμό FAO. Κατά κανόνα, μια μεγαλύτερη καλλιεργητική περίοδος έχει ως αποτέλεσμα υψηλότερες αποδόσεις, αλλά και υψηλότερο κόστος (άρδευση, λίπανση, έλεγχος παρασίτων κ.λπ.).

Υπάρχουν δύο κύριες κατηγορίες ποικιλιών αραβοσίτου:

• Ελεύθερα επικονιαζόμενες (Open Pollinated) και
• Υβρίδια

Οι ελεύθερα επικονιαζόμενες ποικιλίες χρησιμοποιούνταν κυρίως μέχρι το 2000 λόγω του εύκολου και χαμηλού κόστους τρόπου ανάπτυξης και αναπαραγωγής. Η εντατικοποίηση της καλλιέργειας αραβοσίτου και η επικράτηση της μονοκαλλιέργειας έχουν καθιερώσει τις υβριδικές ποικιλίες αραβοσίτου ως κύρια επιλογή, ειδικά σε περιοχές όπως οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, λόγω τψν υψηλότερων αποδόσεων που προσφέρουν. Ωστόσο, νέα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι σε συστήματα όπως η αγροδασοπονία, οι ποικιλίες καλαμποκιού με φυσική επικονίαση μπορούν να έχουν εξίσου καλή απόδοση με τα υβρίδια (Ndoli, 2019).

Ως αποτέλεσμα, ένας αγρότης μπορεί να βρει πολλές ποικιλίες καλαμποκιού διαθέσιμες για να ικανοποιήσει πολλές από τις σύγχρονες ανάγκες για επιτυχημένη παραγωγή αραβοσίτου. Ωστόσο, η επιλογή της ποικιλίας θα πρέπει να βασίζεται σε κριτήρια όπως τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας, το περιβάλλον του χωραφιού που θέλουμε να καλλιεργήσουμε και τέλος το σύστημα καλλιέργειας (βιολογικό, συμβατικό κ.λπ.). Επίσης, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι διαθέσιμες εισροές (λίπανση, άρδευση κ.λπ.) που μπορούν να προσφερθούν στην καλλιέργεια.

Για παράδειγμα, μια ποικιλία Χ μπορεί να είναι η καλύτερη επιλογή για μια περιοχή με πολλές βροχοπτώσεις, αλλά να μη φτάσει την μέγιστη απόδοσή της σε μια περιοχή με υπερβολική ξηρασία-ζέστη και περιορισμένη διαθεσιμότητα νερού για άρδευση. Ομοίως, ένας αγρότης θα πρέπει να λάβει υπόψη του, πριν πάρει μια απόφαση, τους «εχθρούς» (παθογόνα, παράσιτα και ζιζάνια) της καλλιέργειας που ευδοκιμούν στην εκάστοτε περιοχή. Πολλές ποικιλίες έχουν ανθεκτικά γονίδια έναντι συγκεκριμένων ασθενειών και άλλες έχουν χαρακτηριστικά που τις καθιστούν πιο ανταγωνιστικές έναντι των ζιζανίων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους αγρότες που θέλουν να μειώσουν τη χρήση χημικών φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων.

Συνεπώς, θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη ότι δεν είναι όλες οι ποικιλίες κατάλληλες για όλα τα περιβάλλοντα ή/και τα συστήματα καλλιέργειας (ακαλλιέργεια, βιολογικά κ.λπ.). Γενικά, η ποικιλία αραβοσίτου που θα επιλέξουμε να σπείρουμε στο χωράφι μας θα πρέπει να προσφέρει ικανοποιητική-καλή απόδοση χωρίς την υπερβολική χρήση εισροών όπως λιπάσματα, άρδευση και προϊόντα ελέγχου παρασίτων. Συνεπώς, η επιλογή της ποικιλίας διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο ως προς την βιωσιμότητα της καλλιέργειας και το οικονομικό κέρδος του αγρότη (ελαχιστοποίηση εξόδων→ μεγιστοποίηση κερδών).

Σημαντικά χαρακτηριστικά κατά την επιλογή μιας ποικιλίας καλαμποκιού

Η επιλογή ποικιλίας πρέπει να βασίζεται στην απόδοση, την ποιότητα, τα αγρονομικά χαρακτηριστικά και την συμπεριφορά της ποικιλίας. Πιο συγκεκριμένα, τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά για τον αραβόσιτο είναι:

• Δυναμικό απόδοσης της ποικιλίας αραβοσίτου
• Προσαρμοστικότητα (οι ποικιλίες με καλή προσαρμοστικότητα είναι κατάλληλες για ένα εύρος συνθηκών). Η προσαρμοστικότητα μιας ποικιλίας αραβοσίτου εξαρτάται από την ανοχή του φυτού στις περιβαλλοντικές καταπονήσεις (π.χ. ξηρασία, ζέστη, παγετός κ.λπ.).

Όταν λέγεται ότι μια ποικιλία έχει καλή προσαρμοστικότητα, σημαίνει πως μπορεί να φτάσει σε μια καλή-σταθερή απόδοση σε ένα μεγάλο έυρος συνθηκών. Η σταθερή απόδοση από χρόνο σε χρόνο είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα μεγάλης σημασίας, ειδικά για έναν αγρότη συμβολαιακής γεωργίας (προπώληση της μελλοντικής παραγωγής). Σε μη εντατικές στρατηγικές διαχείρισης που εφαρμόζονται σε περιοχές με ξηρασία, η απόδοση που προκύπτει ανά μονάδα εισροών-διαθέσιμων πόρων) είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό για την επιλογή της ποικιλίας.

• Αριθμός σπαδίκων ανά φυτό

Αυτό το χαρακτηριστικό συνδέεται τόσο με την προσαρμοστικότητα όσο και με την απόδοση του αραβοσίτου. Κατά την εξημέρωση του αραβοσίτου, ένα από τα χαρακτηριστικά που άλλαξαν σημαντικά ήταν ο αριθμός των στάχεων ανά φυτό (στάχυς/σπάδικας=θηλυκή ταξιανθία). Πιο συγκεκριμένα, ο αριθμός αυτός μειώθηκε, με ορισμένες εμπορικές ποικιλίες για συστήματα εντατικής γεωργίας να δίνουν 1-2 σπάδικες ανά φυτό (Iltis HH – 1983). Ωστόσο, σε συστήματα αραιής φύτευσης και περιορισμένης αζωτούχου λίπανσης, η αυξημένη παραγωγικότητα σε σπάδικες μπορεί να σταθεροποιήσει τη συνολική παραγωγή της καλλιέργειας (Parco 2020).

• Διάρκεια ζωής της καλλιέργειας και ημερομηνία φύτευσης 

Ανάλογα με την περιοχή, ο γεωργός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τον καιρό και την θερμοκρασία κυρίως στα αρχικά στάδια (σπορά-φύτρωμα), αλλά και σε μεταγενέστερα (άνθηση, γονιμοποίηση, ωρίμανση) του κύκλου της καλλιέργειας (=καλλιεργητική περίοδος). Εάν οι θερμοκρασίες είναι ακόμα χαμηλές κατά τη σπορά, ο αγρότης θα πρέπει να επιλέξει μια ποικιλία με σχετική ανοχή. Ομοίως, σε θερμότερα κλίματα, οι πιο δημοφιλείς ποικιλίες έχουν αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες και στην ξηρασία.

• Αντίσταση στο πλάγιασμα (σχετίζεται με την αντοχή του στελέχους, το μήκος της ρόκας, τη σταθερότητα)

Για τον αραβόσιτο, όπως και για άλλες καλλιέργειες σιτηρών, η ικανότητα των φυτών να αντέχουν στους δυνατούς ανέμους και να διατηρούν την κατακόρυφη θέση τους μπορεί να επηρεάσει δραματικά την τελική απόδοση. Εάν το στέλεχος ή ολόκληρο το φυτό λυγίσει κοντά στο έδαφος, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος προσβολής από ασθένειες (λόγω κακού αερισμού) και απωλειών κατά τη συγκομιδή. Ο κίνδυνος πλαγιάσματος εξαρτάται επίσης από την πυκνότητα των φυτών της καλλιέργειας ( διαβάστε περισσότερα εδώ, 10).

• Αντοχή σε ασθένειες και στα κύρια παθογόνα του καλαμποκιού

Η ποικιλία που επιλέγεται θα πρέπει να είναι ανεκτική ή ανθεκτική σε ένα εύρος ή σε συγκεκριμένες ασθένειες όπως η σήψη των σπαδίκων, η ασθένεια του ιού Mastrevirus, η κερκοσπορίωση, η σκωρίαση, η σήψη του στελέχους και οι σηψιριζίες. Δεν είναι όλες οι ποικιλίες το ίδιο ανθεκτικές σε όλες τις ασθένειες. Οι αγρότες πρέπει να γνωρίζουν ποια είναι τα πιο κοινά και διαδεδομένα παθογόνα στην περιοχή που θέλουν να καλλιεργήσουν. Ωστόσο, η αντοχή μιας ποικιλίας έναντι ενός παθογόνου θα πρέπει να έχει δοκιμαστεί σε συνθήκες πεδίου (τα χαρακτηριστικά και η βαθμολογία της ποικιλίας ως προς την αντοχή του σε ένα συγκεκριμένο παθογόνο μπορεί να διαφέρουν μεταξύ εργαστηριακών και πραγματικών συνθηκών – διαβάστε προσεκτικά την ετικέτα).

• Αντοχή στα ζιζάνια – Αντοχή στη Στρίγγα

Η Στρίγγα ή Στρίγκα είναι ένα παρασιτικό ζιζάνιο και ένας από τους σημαντικότερους «εχθρούς» του καλαμποκιού, προκαλώντας αμέτρητες απώλειες κάθε χρόνο παγκοσμίως. Οι επιστήμονες δοκιμάζουν τη χρήση σπόρων αραβοσίτου ανθεκτικού στην ιμιδαζολινόνη (IR) με πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα (11).

• Τελική εμπορική χρήση του καρπού (ζωοτροφή, ανθρώπινη κατανάλωση, παραγωγή βιοκαυσίμων, παραγωγή αμύλου ή λαδιού)

Ανάλογα με την τελική χρήση των κόκκων που παράγονται, υπάρχουν διαφορετικά επιθυμητά χαρακτηριστικά (Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, χημική σύνθεση του κόκκου κ.λπ.). Για παράδειγμα, ο αραβόσιτος που καλλιεργείται για ζωοτροφή πρέπει να έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες (ζεΐνη) στους κόκκους (ποιότητα αραβοσίτου ως ζωοτροφή). Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι πολλά ποιοτικά χαρακτηριστικά μπορούν να επηρεαστούν σε κάποιο βαθμό, από τις πρακτικές καλλιέργειας και αποθήκευσης που ακολουθεί ο αγρότης (Győri, Z., 2017).

Μερικά από τα τυπικά χαρακτηριστικά που περιγράφουν την απόδοση και την ποιότητα του καρπού των ποικιλιών αραβοσίτου είναι:

1. Η περιεκτικότητα σε ξηρή ουσία (DM) κατά τη συγκομιδή (θα τη βρείτε ως ποσοστό που συνήθως κυμαίνεται έως και 38% για το καλαμπόκι που προορίζεται για ζωοτροφή).
2. Η πραγματική απόδοση σε ξηρή ουσία [εκφράζεται σε τόνους ανά εκτάριο (t/ha) ή τόνους ανά στρέμμα και ο αριθμός αυτός κυμαίνεται έως και 20 ή 2 αντίστοιχα].
3. Μεταβολιζόμενη ενέργεια (ME) του φυτού κατά τη συγκομιδή. Είναι η ενεργειακή αξία του ενσιρώματος που μετράται σε MJ/kgDM.
4. Περιεκτικότητα σε άμυλο ή/και απόδοση σε άμυλο ολόκληρου του φυτού κατά τη συγκομιδή.
5. Πεπτικότητα κυτταρικού τοιχώματος (%). Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός αυτός, τόσο το καλύτερο, καθώς η υψηλή πεπτικότητα των φυτικών ινών επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη θρεπτική αξία της ζωοτροφής (Barrière, 2003).
6. Ευρωστία στα αρχικά στάδια ανάπτυξης του φυτού. Όσο υψηλότερη (έως 9) τόσο το καλύτερο, γιατί αντικατοπτρίζει την ανταγωνιστική ικανότητα της καλλιέργειας έναντι των ζιζανίων.
7. Ικανότητα διατήρησης της κατακόρυφης θέσης κατά τη συγκομιδή. Σε αυτή την περίπτωση, το χαρακτηριστικό βαθμολογείται σε μια κλίμακα από το 1 (κακό) έως το 9 (καλό). Η ικανότητα της καλλιέργειας να διατηρεί την κατακόρυφη θέση της (ευκολότερη συγκομιδή) περιγράφεται και από το πλάγιασμα (%). Σε αυτήν την περίπτωση, χρειάζεται ο αριθμός να είναι όσο το δυνατόν χαμηλότερος.
8. Κάμψη (%). Είναι το τσάκισμα ή το λύγισμα του στελέχους στις/γύρω από τους κόμβους (γόνατα) κοντά στη στιγμή της συγκομιδής. Ο αριθμός αυτός θα πρέπει επίσης να είναι όσο το δυνατόν χαμηλότερος, καθώς αντικατοπτρίζει απώλειες απόδοσης και προβλήματα κατά τη συγκομιδή του αραβοσίτου.
9. Γήρανση των φύλλων. Το χαρακτηριστικό βαθμολογείται σε μια κλίμακα από 1 (πράσινα φύλλα) έως 9 (προχωρημένη γήρανση-ξεραμένα φύλλα-φυτά). Ένας συνώνυμος όρος είναι το Stay-Green (καθυστερημένη γήρανση των φύλλων). Αυτό το χαρακτηριστικό έχει θετική συσχέτιση με την υψηλότερη απόδοση (παραγωγή καρπού και ενσιρώματος), την ποιότητα και την αντοχή των φυτών στην καταπόνηση. Ο λόγος είναι ότι το φυτό μπορεί να είναι φωτοσυνθετικά ενεργό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, χαρακτηριστικό ιδιαίτερα σημαντικό κατά την πρώιμη ωρίμανση των ποικιλιών αραβοσίτου. Ωστόσο, με βάση επιστημονικά δεδομένα, μπορεί να υπάρχει αρνητική συσχέτιση του Stay-Green με την περιεκτικότητα του κόκκου σε άζωτο, ένα πρόβλημα που λύνεται χάρη στην υψηλότερη πρόσληψη του Ν μετά την ανθοφορία (Chibane, 2021).

Μπορείτε να βρείτε μια λίστα με ποικιλίες αραβοσίτου (BSPB Forage Maize Descriptive List) που διατίθενται στην αγορά εδώ (9).

Γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες αραβοσίτου (Genetically Modified-GM)

Μετά τη σόγια, ο αραβόσιτος είναι η δεύτερη πιο ευρέως καλλιεργούμενη γενετικά τροποποιημένη καλλιέργεια. Οι γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες αραβοσίτου είναι διαθέσιμες στην αγορά ήδη από το 1996 και μέχρι σήμερα έχουν γονίδια ανθεκτικότητας σε παράσιτα, γονίδια αντοχής σε ζιζανιοκτόνα και απο το 2013 και μετά ακόμη και γονίδια ανοχής στην ξηρασία. Τέλος, μια νέα σειρά ποικιλιών δημιουργήθηκε με τη πυραμύδωση-στοίβαξη οκτώ διαγονιδίων που προσφέρουν πολλαπλή αντίσταση στα κύρια παράσιτα του καλαμποκιού (Moglia 2016).

Όπως συμβαίνει και με άλλες καλλιέργειες, δεν μπορούν ακόμη να καλλιεργηθούν σε πολλές χώρες παγκοσμίως όλες οι γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες αραβοσίτου και φυσικά απαγορεύονται αυστηρά στα συστήματα βιολογικής γεωργίας. Ο γεωργός θα πρέπει να κάνει μια έρευνα σχετικά με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο γύρω από τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα στη χώρα του και να εξετάσει τη ζήτηση στην αγορά για τέτοια προϊόντα, καθώς πολλές χώρες δεν τα εισάγουν.

Συμβουλή:

Σε κάθε περίπτωση, συνίσταται ιδιαίτερα να δοκιμάσετε την ποικιλία ή τις ποικιλίες που έχετε επιλέξει σε μια μικρότερη έκταση πριν χρησιμοποιηθούν ως κύρια ποικιλία για καλλιέργεια. Αυτή η δοκιμή θα σας δώσει μια καλύτερη εικόνα για το πώς συμπεριφέρεται αυτή η ποικιλία στο χωράφι.

Πηγές

1. Ndoli, A., Baudron, F., Sida, T. S., Schut, A. G., Van Heerwaarden, J., & Giller, K. E. (2019). Do open-pollinated maize varieties perform better than hybrids in agroforestry systems?. Experimental Agriculture, 55(4), 649-661.
2. Moglia, A., & Portis, E. (2016). Genetically Modified Foods. Encyclopedia of Food and Health, 196–203.
3. https://www.arc.agric.za/arc-gci/fact%20sheets%20library/maize%20production.pdf
4. Iltis HH (1983) From teosinte to maize: The catastrophic sexual transmutation. Science 222:886-94
5. Parco, M., Ciampitti, I. A., D’Andrea, K. E., & Maddonni, G. Á. (2020). Prolificacy and nitrogen internal efficiency in maize crops. Field Crops Research, 256, 107912.
6. Győri, Z. (2017). Corn: Grain-Quality Characteristics and Management of Quality Requirements. In Cereal Grains (pp. 257-290). Woodhead Publishing.
7. Chibane, N., Caicedo, M., Martinez, S., Marcet, P., Revilla, P., & Ordás, B. (2021). Relationship between delayed leaf senescence (Stay-green) and agronomic and physiological characters in maize (Zea mays L.). Agronomy, 11(2), 276.
8. Barrière, Y., Guillet, C., Goffner, D., & Pichon, M. (2003). Genetic variation and breeding strategies for improved cell wall digestibility in annual forage crops. A review. Animal Research, 52(3), 193-228.
9. https://www.niab.com/research/agronomy-and-farming-systems/variety-evaluation-and-management/bspb-forage-maize
10. https://www.mdpi.com/2073-4395/12/1/10/pdf
11. https://repository.cimmyt.org/bitstream/handle/10883/19063/58902.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Ενδιαφέροντα Στοιχεία για το Καλαμπόκι

Θρεπτική Αξία Καλαμποκιού – Οφέλη Κατανάλωσης Καλαμποκιού

Γενικές Πληροφορίες για το Καλαμπόκι και την Καλλιέργειά του

Επαγγελματική Καλλιέργεια Καλαμποκιού

Βασικές Αρχές για την Επιλογή της Κατάλληλης Ποικιλίας Καλαμποκιού

Προετοιμασία και Απαιτήσεις Εδάφους για την Καλλιέργεια Καλαμποκιού – Σπορά Καλαμποκιού

Παράσιτα και Ασθένειες στην Καλλιέργεια Καλαμποκιού

Πώς να ποτίσετε το καλαμπόκι – Η άρδευση στο καλαμπόκι

Λίπανση στην Καλλιέργεια Καλαμποκιού

Καταπολέμηση Zιζανίων στην Kαλλιέργεια Kαλαμποκιού για Yψηλότερες Aποδόσεις

Απόδοση, Συγκομιδή και Μετασυλλεκτικός χειρισμός του Καλαμποκιού