7 αποτελεσματικοί τρόποι προστασίας των καλλιεργειών από παράσιτα και ασθένειες

Τις τελευταίες δεκαετίες, η συνεχής μείωση της αγροβιοποικιλότητας δημιουργεί όλο και περισσότερη ανησυχία κάνοντας απαραίτητη την λήψη μέτρων για να διατηρηθούν οι λειτουργίες, εκείνες που συνδέονται με τον φυσικό έλεγχο των παρασίτων, εφαρμόζοντας  οικολογικές και οικονομικές πρακτικές φυτοπροστασίας.

Οι οικολογικές επιπτώσεις και οι δυνητικοί κίνδυνοι που προκαλούν τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα στους χερσαίους και υδρόβιους οργανισμούς είναι επιστημονικά τεκμηριωμένοι. Πρόσφατες πρωτοβουλίες, περιλαμβάνουν αυστηρότερους κανονισμούς και απόσυρση επιβλαβών για τους επικονιαστές ουσίες σε μια προσπάθεια να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες προστασίας του περιβάλλοντος. Η τεχνητή νοημοσύνη και οι νέες τεχνολογίες βασίζονται στην πρόληψη και τις δυνατότητες διαχείρισης και όχι στην κατασταλτική επέμβαση (μετά την πρόκληση της ζημιάς)

Επιπλέον, η συγκέντρωση δεδομένων μας δίνει την ακριβή εικόνα για το τι προκαλείται από την άμεση έκθεση του ανθρώπου σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα, μέσω δερματικής επαφής, κατάποσης, οφθαλμικής έκθεσης και εισπνοής. Οι συνέπειες μιας τέτοιας έκθεσης περιλαμβάνουν δυσμενείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, όπως καρκίνο, ενδοκρινικές διαταραχές, αναπνευστικές παθήσεις, διαταραχές του αναπαραγωγικού συστήματος και νευρολογικές και γνωστικές δυσλειτουργίες.

Ιστορικά, η ανάπτυξη φυτοπροστατευτικών προϊόντων διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εντατικοποίηση της γεωργίας κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Ωστόσο, η σύγχρονη εποχή απαιτεί από τον κλάδο της γεωργίας να αλλάξει προσέγγιση. Να είναι δηλαδή, ταχύτερος, αποτελεσματικότερος και να ενσωματώνει τις αρχές της κυκλικής οικονομίας, εξαλείφοντας την ίδια στιγμή τους κινδύνους που σχετίζονται με την ασφάλεια των τροφίμων, τη βιοποικιλότητα, την υγεία του εδάφους, την ποιότητα του νερού και την ανθρώπινη ευημερία.

Ενώ η πλειονότητα των αγροτών εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα αγροχημικά, υπάρχει μια αυξανόμενη τάση για μέτρα ολοκληρωμένης διαχείρισης των παρασίτων και των ασθενειών για βιώσιμη και αποτελεσματική φυτοπροστασία.

Αυτό το άρθρο θα επικεντρωθεί στα εξής: 

– 7 σύγχρονους και αποτελεσματικούς τρόπους προστασίας των καλλιεργειών

– τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει η φυτοπροστασία των καλλιεργειών στο περιβάλλον

– τι μπορούμε να αλλάξουμε για να βελτιώσουμε τις αγροτικές μας πρακτικές και να τις κάνουμε πιο βιώσιμες 

Εικόνα 1. Α.Συμπτώματα που προκαλούνται από το Pseudomonas syringae pv. tomato σε συγκομισμένους ώριμους καρπούς του L.Esculentum, 7 ημέρες μετά. 

1. Διάλυμα με βάση τα φλαβονοειδή (Naturnova) που ψεκάζεται σε ώριμους καρπούς 24 ώρες πριν από τον εμβολιασμό με εναιώρημα βακτηρίων (1×105 CFU ml -1) 

“Η επίτευξη της αύξησης της παραγωγής με βιώσιμο και φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο καθώς και της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτές υγιεινές δίαιτες με παράλληλη προστασία και ενίσχυση των μέσων διαβίωσης των μικρών αγροτικών παραγωγών και άλλων φορέων του αγροδιατροφικού συστήματος παγκοσμίως αποτελεί πρόκληση για όλους. Επιπλέον, τα συστήματα γεωργικής παραγωγής εξακολουθούν να στερούνται καθετοποίησης, βελτιστοποίησης, διαφοροποίησης και καινοτομίας, ενώ βασίζονται σε εντατική χρήση αγροχημικών και φυσικών πόρων (όπως το νερό) (FAO.1)”.

7 Σύγχρονοι και αποτελεσματικοί τρόποι προστασίας των καλλιεργειών από εχθρούς και ασθένειες

Οι μεθοδολογίες που σχετίζονται με την φυτοπροστασία εξελίσσονται συνεχώς, με γνώμονα τις κοινωνικές πιέσεις και τις ανάγκες των επαγγελματιών το κλάδου. Η καινοτομία στον γεωργικό τομέα, διευκολύνεται από πρωτοβουλίες που προωθούνται από τη βιομηχανία και την έρευνα που διεξάγεται από πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα. Έτσι, υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για τη βελτίωση των συστημάτων προστασίας των καλλιεργειών. Ορισμένες από αυτές παρουσιάζονται παρακάτω.

1. Μηχανική καταπολέμηση: Η χρήση των μηχανημάτων σχετίζεται με τον χειρισμό των καλλιεργειών για τον μετριασμό των προβολών από παράσιτα και ασθένειες. Σο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνονται τεχνικές όπως η χρήση εμποδίων, παγίδων και μηχανημάτων για την αποτροπή και τη διαχείριση των απειλών των καλλιεργειών.
2. Βελτίωση των φυτών: Ο κλάδος αυτός επικεντρώνεται στη γενετική βελτίωση των ποικιλιών, με σκοπό να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα σε εχθρούς και ασθένειες. Μέσω της επιλεκτικής αναπαραγωγής αναπτύσσονται ποικιλίες με βελτιωμένη άμυνα.
3. Βιολογική καταπολέμηση: Οι στρατηγικές βιοελέγχου αξιοποιούν το δυναμικό των ωφέλιμων οργανισμών για τη ρύθμιση/έλεγχο των πληθυσμών των επιβλαβών οργανισμών. Οι θηρευτές, τα παρασιτοειδή και οι μικροοργανισμοί αξιοποιούνται για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας.
4. Επαγόμενη ανθεκτικότητα: Η επαγωγή ανθεκτικότητας εντός των καλλιεργειών μέσω βιοδιεγερτικών ή ενεργοποιητών ενεργοποιεί τους έμφυτους αμυντικούς μηχανισμούς του φυτού. Η μέθοδος αυτή ενισχύει την ικανότητα της καλλιέργειας να αποκρούει παθογόνους εισβολείς.
5. Εφαρμογή οικολογικών αρχών σε διαφοροποιημένα συστήματα: Η ενσωμάτωση των οικολογικών αρχών στα αγροτικά συστήματα περιλαμβάνει τη δημιουργία αγροοικοσυστημάτων με έντονη ποικιλομορφία. Τα συστήματα αυτά ευνοούν τη φυσική καταπολέμηση των παρασίτων και μειώνουν την εξάρτηση από συνθετικές εισροές.
6. Γεωργία ακριβείας και τεχνητή νοημοσύνη: Η γεωργία ακριβείας χρησιμοποιεί προηγμένες τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένης της τηλεπισκόπησης και της ανάλυσης δεδομένων, για τη βελτιστοποίηση της κατανομής των πόρων, την ενίσχυση της υγείας των καλλιεργειών και την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
7. Προϊόντα φυτοπροστασίας (PPP): Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα περιλαμβάνουν ένα φάσμα ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των αγροχημικών, των οργανικών ενώσεων και συνδυασμών αυτών. Οι ουσίες αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν σαπούνια, μυκητοκτόνα, απωθητικά και φυτικές ενώσεις.

Εικόνα 2. Θεραπεία με οργανικά φυτικά λιπαρά οξέα (Naturnova) (αριστερά) και με αγροχημικά (δεξιά).

 *Η εκτίμηση επιπτώσεων είναι ενδεικτική, δηλαδή τα διαθέσιμα δεδομένα και πληροφορίες είναι ανεπαρκή ή ασαφή. Οι επιπτώσεις αξιολογούνται ως θετικές (+ ή + +), ουδέτερες/άγνωστες (=) ή αρνητικές (-).

Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των επτά πρακτικών φυτοπροστασίας μπορούν να εκδηλωθούν με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της συνεργιστικής ενίσχυσης, της ουδέτερης συνύπαρξης ή του αμοιβαίου αποκλεισμού. Ο συλλογικός στόχος, παραμένει η φυτοπροστασία με φυσικά μέσα. Ειδικότερα, η βελτίωση και η επαγόμενη ανθεκτικότητα αντιπροσωπεύουν προληπτικά μέτρα που “θωρακίζουν” τις καλλιέργειες και ενσωματώνουν τόσο προληπτικά όσο και ελεγκτικά μέτρα.

Η γεωργία ακριβείας και η τεχνητή νοημοσύνη αναδύονται ως πρακτικές με πολλές θετικές επιπτώσεις σε πολλαπλές πτυχές του αγροεκοσυτήματος, ενισχύοντας την απόδοση και την ανταγωνιστικότητα των καλλιεργειών και μεταβαίνοντας από γραμμικές σε κυκλικές διαδικασίες. Παρόλο που τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη, η κύρια και ακόμη πιο συνηθισμένη χρήση τους έγκειται στον έλεγχο παρασίτων, ασθενειών και ζιζανίων.

Εικόνα 3: Διάλυμα με βάση τις τανίνες ξύλου (Naturnova Tannifusion) σε νηματώδεις των φασολιών. Επάνω το επεξεργασμένο φυτό, κάτω δύο μη επεξεργασμένα φυτά. 

Ο βιολογικός έλεγχος, η επαγόμενη ανθεκτικότητα και οι οικολογικές αρχές παρουσιάζουν θετικές ή ουδέτερες επιπτώσεις, με τον βιολογικό έλεγχο και τις οικολογικές αρχές να ενισχύουν ιδιαίτερα τη βιοποικιλότητα και την απόδοση των καλλιεργειών. 

Εικόνα 4：Ένα παράδειγμα μιας καλλιέργειας κάλυψης που συνδυάζεται με βακτήρια PPFMs: ενώ η καλλιέργεια κάλυψης παρέχει έλεγχο της διάβρωσης, καταστολή των ζιζανίων, απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων και βελτιωμένη δομή του εδάφους, τα βακτήρια PPFMs δρουν κατά της αλατότητας, των μυκητιακών και βακτηριακών ασθενειών, ενισχύοντας την αντίσταση στις αντιξοότητες.

Αν και ευεργετική στον έλεγχο των ζιζανίων, η μηχανική καταπολέμηση μπορεί να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή λόγω των αυξημένων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη διατάραξη του εδάφους και της αυξημένης κατανάλωσης καυσίμων. Το τελευταίο, μας ωθεί στο να εντοπίσουμε εναλλακτικές και πιο βιώσιμες λύσεις.

Εικόνα 5: IPM Ηλιακή ρυθμιζόμενη συσκευή κατά των παρασίτων (Naturnova).

Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η ανάλυση που παρουσιάστηκε δεν λαμβάνει υπόψη τις πιθανές συνεργιστικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των πρακτικών φυτοπροστασίας. Η γεωργία ακριβείας, σε συνδυασμό με τη βελτιωμένη τεχνολογία ψεκαστήρων, είναι μια πολλά υποσχόμενη τεχνική για τη βελτιστοποίηση της αποτελεσματικότητας της εφαρμογής φυτοφαρμάκων και τη μείωση της συνολικής χρήσης αυτών, πρακτική. Επιπλέον, η συλλογική ενσωμάτωση αυτών των πρακτικών μπορεί ενδεχομένως να μειώσει τη μελλοντική εξάρτηση από τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα.

Η γεωργία ακριβείας, η τεχνητή νοημοσύνη και οι οικολογικές αρχές επιδεικνύουν σημαντικό δυνητικό αντίκτυπο σε όλες τις κατηγορίες όσον αφορά τον έλεγχο ζιζανίων, ασθενειών και εντόμων. Η αναπαραγωγή φυτών παρουσιάζει υψηλό δυναμικό για την αντιμετώπιση των ασθενειών και ενδιάμεσο δυναμικό για τη διαχείριση ζιζανίων και εντόμων. Η μηχανική  καταπολέμηση, ο βιολογικός έλεγχος και η επαγόμενη ανθεκτικότητα, ενώ διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο, ποικίλλουν ως προς τις δυνατότητές τους για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων.

Η αναγεννητική γεωργία αναδεινύεται ως ένα πολλά υποσχόμενο σύστημα καλλιέργειας για το μέλλον, δίνοντας έμφαση στην επιστροφή στις φυσικές αρχές. Ένα σημαντικό εμπόδιο, είναι η ανησυχία πολλών για το πως αυτή η μετάβαση θα είναι ομαλή. Η προοπτική ενσωμάτωσης βιώσιμων εισροών, τεχνολογίας και εξοπλισμού για τη διασφάλιση της παραγωγής τροφίμων και την προώθηση της αειφορίας προκαλεί σύγχυση στους αγρότες. Είναι κρίσιμο να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση των συμμετεχόντων στην αγροτική αλυσίδα εφοδιασμού, διασφαλίζοντας ότι οι καινοτόμες λύσεις αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα ζητήματα και είναι προσιτές. 

Ιστορικά, η πρωταρχική έμφαση έχει δοθεί στη μεγιστοποίηση της απόδοσης. Παρόλα αυτά, σήμερα, αναγνωρίζεται περισσότερο από ποτέ η σημασία υιοθέτησης των μεθοδολογιών που διέπουν τις βιώσιμες γεωργικές πρακτικές και δεν έχουν ακόμη εξαπλωθεί σε ολόκληρη την αγροδιατροφική αλυσίδα.

Εν κατακλείδι, η φυτοπροστασία ως κλάδος συνεχίζει να εξελίσσεται, γεγονός που καθιστά πολύτιμη τη διαρκή έρευνα και εκπαίδευση τόσο για τους υπάρχοντες όσο και για τους μεταγενέστερους φορείς. Αυτές οι καινοτόμες προσεγγίσεις αντιπροσωπεύουν σημαντικά βήματα προς τη βιώσιμη γεωργία, και ευθυγραμμίζονται πλήρως με τους παγκόσμιους στόχους βιωσιμότητας. Αξιοποιώντας τη δύναμη των λύσεων που δίνει απλόχερα η φύση, μπορούμε να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα των αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων, εγκαινιάζοντας ένα μέλλον βασισμένο στην αρμονία.

Βιβλιογραφία: 

Riemens, Marleen. “The future of crop protection in Europe.” (2021).

https://www.fao.org/plant-production-protection/about/en

Buckwell, A., De Wachter, E., Nadeu, E., Williams, A. 2020. Crop Protection & the EU Food System. Where are they going? RISE Foundation, Brussels.