Νομοθεσία για το μέλι: Παράμετροι, Κριτήρια ποιότητας & Όρια

Η νομοθεσία γύρω από το μέλι

Για να μπορούν οι μελισσοκόμοι να πωλούν το μέλι τους στην τοπική ή διεθνή αγορά, πρέπει να συμμορφώνονται με συγκεκριμένα κριτήρια επισήμανσης και ποιότητας. Αυτό περιλαμβάνει την παροχή πληροφοριών σχετικά με το βάρος, την προέλευση και τον παραγωγό του μελιού, καθώς και την τήρηση συγκεκριμένων προτύπων ποιότητας που σχετίζονται με την περιεκτικότητα σε υγρασία, το χρώμα αλλά και τη γεύση. Συνήθως απαιτείται συμμόρφωση με τους κανονισμούς για την ασφάλεια των τροφίμων αλλά και τους περιορισμούς στη χρήση ορισμένων χημικών ουσιών οσον αφορά την παραγωγή μελιού. Τηρώντας αυτά τα κριτήρια, οι μελισσοκόμοι μπορούν να διασφαλίσουν ότι το προϊόν τους είναι ασφαλές, υψηλής ποιότητας και μπορούν να χτίσουν εμπιστοσύνη με τους πελάτες τους.

Η νομοθεσία σχετικά με το μέλι διαφέρει ανά χώρα, αλλά συνήθως περιλαμβάνει κανονισμούς σχετικά με την επισήμανση, τη σύνθεση και τα πρότυπα ποιότητας.

Για παράδειγμα, στις Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ), η ετικέτα πρέπει να περιλαμβάνει-αναγράφει το βάρος του προϊόντος, τη χώρα προέλευσης και το όνομα και τη διεύθυνση του συσκευαστή ή του διανομέα. Πρέπει επίσης να πληροί συγκεκριμένα πρότυπα ποιότητας, όπως να έχει περιεκτικότητα σε υγρασία μικρότερη από 18,6% και να μην περιέχει πρόσθετες ουσίες.

Στα κράτη μέλη της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2001/110/ΕΚ του Συμβουλίου για το μέλι και ο Διατροφικός Κώδικας καθορίζουν την παραγωγή και τις παραμέτρους του μελιού.

Σύμφωνα με τον Διατροφικό Κώδικα οι καταναλωτές έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν σαφείς και αληθείς πληροφορίες για τα τρόφιμα που θα καταναλώσουν. 

Συγκεκριμένα για το μέλι, αναφέρει οτι δεν πρεπει να:

• έχει πρόσθετα συστατικά, 
• έχει οποιαδήποτε ξένη ύλη, γεύση, άρωμα ή αλλοίωση κατά την επεξεργασία και την αποθήκευση, 
• μην έχει ούτε να έχει αφαιρεθεί κάποιο συγκεκριμένο συστατικό. 
• θερμαίνεται ή να επεξεργάζεται σε τέτοιο βαθμό ώστε να μεταβάλλεται η βασική του σύνθεση και να υποβαθμίζεται η ποιότητά του.

Ορισμένες από τις παραμέτρους που ορίζονται στη νομοθεσία είναι:

• Η περιεκτικότητα σε υγρασία δεν πρέπει να υπερβαίνει το 20% για την πλειονότητα των μελιών, το 23% για το μέλι ερείκης και το 18,5% για το μέλι ελάτης. Η επιπλέον υγρασία καθιστά το μέλι ευαίσθητο σε ζυμώσεις (ξίνισμα στη γεύση και φυσαλίδες στο προϊόν).
• Περιεκτικότητα σε μη υδατοδιαλυτές ουσίες: Αναφέρεται σε κερί ή άλλα σώματα και ουσίες που μπορεί να υπάρχουν στο μέλι. Γενικά, δεν πρέπει να ξεπερνά το 0,1% όταν η συγκομιδή έχει γίνει με φυγοκέντριση και για το μέλι που έχει προκύψει από πίεση κηρηθρών το 0,5%. 
• Περιεκτικότητα σε φρουκτόζη και γλυκόζη: Είναι τα καλά σάκχαρα του μελιού, γι’ αυτό και η νομοθεσία απαιτεί το άθροισμά τους να είναι μεγαλύτερο από 60% για το μέλι ανθέων ή 45% για το μέλι μελιτωμάτων ή μείγματος μελιτωμάτων και λουλουδιών. Ο λόγος για τη διαφορά αυτή είναι ότι το μέλι από μελιτώματα περιέχει λιγότερα σάκχαρα.
• Ηλεκτρική αγωγιμότητα*: Σημαντική παράμετρος για την ταξινόμηση του μελιού μεταξύ ανθόμελων και μελιών απο μελιτώματα. Σε γενικές γραμμές, αυτό που ισχύει είναι ότι το μέλι από μελιτώματα πρέπει να έχει αγωγιμότητα μεγαλύτερη από 0,8 mS/cm (milliSiemens per centimetre) ενώ η αγωγιμότητα του ανθόμελου πρέπει να είναι μικρότερη από 0,8 mS/cm. Εξαιρέσεις αυτπύ του κανόνα είναι τα μέλια από ρείκι (Erica), ευκάλυπτο, φιλύρας(Tilia spp.), μανούκα (Leptospermum), φυτό tea tree (Melaleuca spp.) τα οποία μπορεί να έχουν αγωγιμότητα μεγαλύτερη από 0,8 mS/cm. Έτσι, το πευκόμελο πρέπει να έχει αγωγιμότητα >0,9 mS/cm, το μέλι ελάτης  >1,0 mS/cm, το μέλι καστανιάς >1,1 mS/cm, το μέλι θυμαριού <0,6 mS/cm και το μέλι ανθέων πορτοκαλιάς <0,45 mS/cm. Μέλι με αγωγιμότητα μικρότερη από 0,2 mS/cm θεωρείται ύποπτο νοθείας.
• Περιεκτικότητα σε σακχαρόζη (σουκρόζη): Η περιεκτικότητα σε σακχαρόζη δεν πρέπει να υπερβαίνει το 5%. Η σακχαρόζη βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα όταν χρησιμοποιούνται πρόσθετες τροφές για τις μέλισσες και ειδικά όταν προστείθενται απο το μελισσοκόμο λανθασμένα. Λόγω των σωστών πρακτικών που ακολουθεί η πλειψηφία των Ελλήνων μελισσοκόμων στο ελληνικό μέλι, η περιεκτικότητα σε σακχαρόζη σπάνια υπερβαίνει το 1%. 
• Περιεκτικότητα σε Υδροξυ-μεθυλο-φουρφουράλη (HMF). Η μέγιστη τιμή είναι 40 mg/kg. Το μέλι που έχει θερμανθεί για να κρυσταλλωθεί έχει υψηλή τιμή HMF. Επίσης, υψηλές τιμές HMF συναντώνται σε μέλι όπου οι μελισσοκόμοι έχουν χρησιμοποιήσει πρόσθετες τροφές για τις μέλισσες, ενώ αυξημένες, αλλά χαμηλές τιμές συναντώνται σε μέλι που έχει μείνει αποθηκευμένο για πολύ καιρό.
• Δείκτης διαστάσης: Η Διαστάση (ή αμυλάση) είναι ένα από τα φυσικά ένζυμα που περιέχονται στο μέλι, είναι θερμοευαισθητη και καταστρέφεται με τη θέρμανση. Έτσι χρησιμοποιείται ως κριτήριο ποιότητας για τον εντοπισμό θερμικής επεξεργασίας. Το μέλι πρέπει να έχει τιμή μεγαλύτερη από 8, εκτός από το μέλι εσπεριδοειδών που πρέπει να έχει τιμή >3 γιατί έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε ένζυμα. Η διαστάση μειώνεται με τη θερμική επεξεργασία. Η δραστικότητα διαστάσης σε συνδυασμό με την τιμή σακχαρόζης και την τιμή HMF μπορεί να αποτελέσει δείκτη νοθείας.
• Ελεύθερα Οξέα – Οξύτητα: Η τιμή τους δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 50 meq/kg δείγματος. Η ζύμωση του μελιού προκαλεί αύξηση της οξύτητας. Μέλι που έχει υποστεί ζυμώσεις, έχει μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ελεύθερα οξέα. Η οξύτητά του δεν πρέπει να έχει τροποποιηθεί τεχνητώς. Αυξημένη οξύτητα εντοπίζεται αρκετές φορές και στο μέλι απο μελιτώματα.
• Υγροσκοπική ανάλυση: Είναι απαραίτητη όταν το μέλι φέρει ετικέτα βοτανικής προέλευσης (π.χ. θυμαρίσιο μέλι, πευκόμελο κ.λπ.).
• Διατροφική δήλωση: Το μέλι είναι φυσικό προϊόν, οπότε σύμφωνα με τον Κανονισμό 1169/2011 της ΕΕ δεν απαιτείται διατροφική δήλωση. Ωστόσο, όταν πρέπει να γίνει εξαγωγή σε άλλες χώρες εκτός ΕΕ, όπως για παράδειγμα η εξαγωγή στις ΗΠΑ και τον Καναδά, πέρα απο τη διατροφική επισήμανση απαιτούνται και οι αναλύσεις Βιταμίνης D, ασβεστίου, καλίου και σιδήρου.
• Πρόσθετες αναλύσεις: Ανάλογα με τη χώρα διακίνησης ή εξαγωγής, μπορεί επίσης να σας ζητηθεί ανάλυση φυτοφαρμάκων και αντιβιοτικών που μπορεί να έχουν χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση της βαρρόα αλλά και άλλων περιπτώσεων.

Σύμφωνα με την Οδηγία 2001/110 ΕΚ αλλά και την Απόφ. ΑΧΣ 127/04, ΦΕΚ 239/Β/23.2.05

Στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 2) παρουσιάζεται το ελάχιστο ποσοστό γυρεοκόκκων που απαιτείται για τον χαρακτηρισμό του μονοποικιλιακού μελιού σε τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την εθνική τους νομοθεσία (διατάξεις, αποφάσεις, κατευθυντήριες γραμμές).

Πίνακας 2: ελάχιστο ποσοστό γυρεοκοκκων που απαιτείται για τον χαρακτηρισμό του μονοποικιλιακού μελιού σε τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες (The Toxic Impact of honey adulteration: A review)

Στην Ελλάδα έχουμε 2 τύπους μελιών που έχουν λάβει αναγνώριση ΠΟΠ.

Το “Μέλι Ελάτης Μαινάλου Βανίλιας” και το “Πευκοθυμαρόμελο Κρήτης”

Τι προδιαγραφές πρέπει να ελέγξω για το μέλι Ελάτης Μαινάλου Βανίλιας (ΠΟΠ);

Σύμφωνα με το ΦΕΚ (16/14-1-1994) την κύρια συμμετοχή πρέπει να έχει το μέλι ελάτης σε ποσοστό τουλάχιστον 80%. Η υπόλοιπη συμμετοχή  θα  είναι  από  ανθόμελο  (όχι ανώτερο  του  20%)  από  άνθη  της περιοχής.

Σύμφωνα με τις εγκεκριμένες προδιαγραφές η φαινόμενη σακχαρόζη του μελιού Ελάτης Μαινάλου Βανίλιας θα πρέπει να είναι άνω του  10% με όρια διακύμανσης 8-18%, η οποία οφείλεται στον τρισακχαρίτη μελιζιτόλη, η οποία έχει σαφή παρουσία σε ποσοστό κατά Μ.Ο 9%

Η υγρασία του μελιού ΠΟΠ που εγκρίθηκε θα πρέπει να είναι από 14,0% έως 15,5%.  

Το μέλι πρέπει να παράγεται στις περιοχές της Αρκαδίας. πιο συγκεκριμένα, οι Δήμοι  και  οι Κοινότητες  που  αποτελούν  την  οριοθετημένη  Γεωγραφική  περιοχή ανέρχονται ειναι:

 Επαρχία Γορτυνίας

•  Δήμοι: Δημητσάνας –  Λαγκαδιών
•  Κοινότητες:  Βαλτεσινίκου  –   Βυτίνας  –   Ελάτης  –   Ζυγό βίτσιου  –  Καμενίτσας  –   Λάστας  –   Μαγουλιάνων  –   Μυγδαλιάς  –   Νυμφασίας  –  Πυργακίου –  Ράδου –  Στεμνίτσας –  Σύρναςο 

Επαρχία Μαντινείας

• Δήμος Λεβιδίου
• Κοινότητες: Αλωνίσταινας –  Βλαχερνάς –  Καρδάρα –  Κάψα –  Λυκοχίων –  Πιάνας –  Ροεινού –  Τσελεπάκου –  Χρυσοβίτσιου

Αν και κάποιες μπορεί να συναντήσουμε την ονομασία μέλι ελάτου, ελατοβανίλια πρέπει να θυμόμαστε ότι:

1. Ο όρος μέλι ελάτου μπορεί να χρσιμοποιηθεί για οποιοδήποτε μέλι έχει παραχθεί σε δασικη περιοχή που κυριαρχεί το έλατο.
2. Ο όρος μέλι ελάτου βανίλια (ελατοβανίλια) μπορεί να χρησιμοποιηθέι μόνο όταν υπάρχουν τα παραπάνω κριτήρια. Ακόμα και αν αποτελείται απο 20% μέλι απο Κεφαλληνιακή ελάτη, δικαίωμα να αναφερθεί ως μέλι ελάτης βανίλια έχει μόνο αυτό που παράγεται στις περιοχές της Αρκαδίας που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Τι προδιαγραφές πρέπει να ελέγξω για το Πευκοθυμαρόμελο Κρήτης (ΠΟΠ);

Το Πευκοθυμαρόμελο Κρήτης είναι το δεύτερο αναγνωρισμένο ελληνικό μέλι, μετά το Μέλι Ελάτης Μαινάλου “Βανίλια” ΠΟΠ. Η καταχώρηση ως προϊόν ΠΟΠ επικυρώθηκε με τον Εκτελεστικό Κανονισμό (ΕΕ) 2017/1555.

Παράγεται στην Κρήτη, αποτελεί φυσική ανάμιξη θυμαρίσιου μελιού με πευκόμελο και προκύπτει από την ιδιαίτερη διαχείριση των μελισσιών ή και τη συνύπαρξη όψιμα ανθισμένων θυμαριών με τις μελιτοεκκρίσεις που προέρχονται από το έντομο Marchalina hellenica, το οποίο παρασιτεί κυρίως στην τραχεία (Pinus brutia) και χαλέπιο πεύκη (Pinus halepensis).

Το κύριο και καθοριστικό είδος γυρεοκόκκου είναι το θυμάρι (Thymus capitatus), το οποίο απαντάται σε όλα τα δείγματα μελιού με οργανοληπτικά χαρακτηριστικά Πευκοθυμαρόμελου σε ποσοστό μεγαλύτερο ή ίσο από 10%. Σε κάποια δείγματα εμφανίζονται γυρεόκοκκοι θυμαριού σε ποσοστά ακόμα και πάνω από το 18% του αμιγούς θυμαρίσιου μελιού. Παράλληλα με τους γυρεόκοκκους θυμαριού, χαρακτηρίζεται και από μεγάλο αριθμό γυρεοκόκκων από 15 έως 20 διαφορετικά είδη στο κάθε δείγμα. 

Αποδεικτικά στοιχεία ότι το γεωργικό προϊόν ή το τρόφιμο κατάγεται από την οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή είναι η ιχνηλασιμότητα, η μέθοδος παραγωγής, η διατροφή και φροντίδα των μελισσοσμηνών, η συσκευασία-συντήρηση αλλά και οι ειδικοί κανόνες επισήμανσης.

*Η ηλεκτρική αγωγιμότητα εκφράζει την ευκολία με την οποία το ηλεκτρικό ρεύμα περνάει μέσα από κάποιο υλικό σώμα και αποτελεί το δυαδικό μέγεθος της ηλεκτρικής αντίστασης.

Παραπομπές

Andreas Thrasyvoulou, Chrysoula Tananaki, Georgios Goras, Emmanuel Karazafiris, Maria Dimou, Vasilis Liolios, Dimitris Kanelis & Sofia Gounari (2018) Legislation of honey criteria and standards, Journal of Apicultural Research, 57:1, 88-96, DOI: 10.1080/00218839.2017.1411181

Fakhlaei R, Selamat J, Khatib A, Razis AFA, Sukor R, Ahmad S, Babadi AA. The Toxic Impact of Honey Adulteration: A Review. Foods. 2020; 9(11):1538. https://doi.org/10.3390/foods9111538

http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/MeliMelissokomia/KYA_Taytopoiisi_.pdf

https://www.moh.gov.cy/moh/mphs/phs.nsf/202018.pdf

https://pasiaslab.gr/blog-articles/289-analyseis-melioy-ti-provlepei-i-nomothesia

EC. (2001). Council directive 2001/110/EC of 20 December 2001 relating honey. Official Journal of the European Communities 12.1.2002 L10/47-52.

EU. (2005). Explanatory note on the implementation of council directive 2001/110/EC relating to honey. Brussels, D (2005) 9538 Note expl.61913.Oct.2005.

http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/POP-PGE/prod_pefkothimaromelo_kriti.pdf

Μέλι: ενδιαφέροντα στοιχεία και διατροφική αξία

Ποιότητα μελιού: από ποιους παράγοντες επηρεάζεται

Τύποι μελιού και χαρακτηριστικά

Θυμαρίσιο μέλι

Μέλι Μανούκα

Μέλι που παράγεται σε δάση και λιβάδια

Μέλι πορτοκαλιάς (Citrus)

Νομοθεσία για το μέλι: Παράμετροι, Κριτήρια ποιότητας & Όρια