Τι είναι το ενσίρωμα καλαμποκιού και πώς παράγεται

Καλαμπόκι (Αραβόσιτος)

Nikolaos Barkolias

MSc Γεωπόνος - Οινολόγος

Μοιράσου το:

Το άρθρο αυτό είναι επίσης διαθέσιμο στις ακόλουθες γλώσσες:

Το άρθρο αυτό είναι επίσης διαθέσιμο στις ακόλουθες γλώσσες: English (Αγγλικα) Español (Ισπανικα) Français (Γαλλικα) Deutsch (Γερμανικα) العربية (Αραβικα) Türkçe (Τουρκικα) 简体中文 (Κινεζικα (Απλοποιημένα)) Português (Πορτογαλικα)

Περισσότερες μεταφράσειςΛιγότερες μεταφράσεις

Το ενσίρωμα είναι ένας τύπος χορτονομής που παράγεται από τη ζύμωση φυτικής ύλης υπό αναερόβιες συνθήκες μέχρι την οξίνιση της. Χρησιμοποιείται για τη διατροφή οικόσιτων ζώων όπως πρόβατα, κατσίκες, χοίροι αλλά είναι κυρίως διαδεδομένη στην αγελαδοτροφία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια μεγάλη ποικιλία φυτών για την παραγωγή του ενσιρώματος. Μερικά από τα φυτά είναι ο σόργος, η μηδική, άλλα ψυχανθή, σιτηρά και το καλαμπόκι. Σε αντίθεση με τον καρπό καλαμποκιού (ο οποίος δίνεται ολόκληρος ή σε άλευρα και μείγματα) το ενσίρωμα παράγεται από ολόκληρο το φυτό. Το ενσίρωμα θεωρείται θρεπτική χονδροειδής ζωοτροφή για τα οικόσιτα ζώα και είναι ιδιαίτερα ελκυστική σε αυτά λόγω του ιδιαίτερου αρώματος που παράγεται κατά τη ζύμωση. Οι μελέτες δείχνουν ότι το ενσίρωμα σε σχέση με άλλες ζωοτροφές είτε είναι ανώτερο είτε δεν επηρεάζει αρνητικά το ύψος της παραγωγής (1, 2). Από την πλευρά των καλλιεργητών, η κατεύθυνση του ενσιρώματος παρουσιάζει κάποιες ευκαιρίες. Η παραγωγή ενσιρώματος σε μια καλή φυτεία ξεπερνά τους 6 τόνους/στρέμμα δίνοντας αναλογικά στον παραγωγό τιμή περίπου ίδια ή υψηλότερη σε κάποιες περιπτώσεις από την παραγωγή σπόρου. Επιπλέον, το αγροτεμάχιο καλύπτεται λιγότερο χρόνο δίνοντας την επιλογή στον παραγωγό για μια επίσπορη καλλιέργεια. Λιγότερος χρόνος για την καλλιέργεια σημαίνει λιγότερα ποτίσματα και μείωση του κόστους παραγωγής ενώ μειώνεται και η πιθανότητα ζημιών και απωλειών (πχ αγριογούρουνα, ανεμοθύελλες, χαλάζι) Σε αυτό το άρθρο θα εστιάσουμε στην παραγωγή του ενσιρώματος και όχι στην σύσταση σιτηρεσίου για ζώα βασισμένο στο ενσίρωμα.

Όπως είναι κατανοητό η παραγωγή αραβόσιτου με κατεύθυνση το ενσίρωμα απαιτεί αλλαγές στη καλλιέργεια από αυτή για την παραγωγή καρπού. Η πυκνότητα σποράς, το επιλεγμένο υβρίδιο-ποικιλία, η λίπανση, η άρδευση, ο χρόνος και ο τρόπος συγκομιδής είναι παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την καλλιέργεια για ενσίρωμα.

Επιλογή υβριδίου – ποικιλίας κατάλληλου για παραγωγή ενσιρώματος

Ιστορικά, οι βελτιωτές στο καλαμπόκι στόχευαν στην αύξηση της παραγωγής καρπού ανά μονάδα επιφάνειας. Συνίσταται η επιλογή σπόρου με υψηλή τελική περιεκτικότητα σε καρπό. Ωστόσο έρευνες αναφέρουν ότι η ποιότητα σχετίζεται περισσότερο με την πεπτικότητα των κυτταρικών τοιχωμάτων του στελέχους παρά στην αναλογία καρπού στην χορτονομή (8). Σήμερα, αν κοιτάξουμε στους καταλόγους μεγάλων εταιρειών σποροπαραγωγής, θα δούμε την ύπαρξη πολλών σπόρων με ένδειξη για καλλιέργεια ενσίρωσης χωρίς ωστόσο να προορίζονται αποκλειστικά για αυτήν.

Πυκνότητα σποράς – φυτών

Η σωστή πυκνότητα στη σπορά, και κατ’ επέκταση η πυκνότητα των φυτών, είναι ο παράγοντας που θα επηρεάσει κατά βάση τον όγκο παραγωγής αλλά και την απαιτούμενη ποσότητα και το μέγεθος σπάδικα (ρόκα). Γενικά η πυκνότητα σποράς συνηθίζεται να είναι αυξημένη κατά 7,5-20% σε σχέση με την καλλιέργεια για καρπό. Μια πυκνότητα μέχρι 8-9 φυτά / m2 θεωρείται ιδανική, μεγαλύτερες πυκνότητες οδηγούν σε μείωση ποιότητας της ζωοτροφής μειώνοντας τις πρωτεΐνες και αυξάνοντας τις ίνες (9)(10). Σε πολλές περιπτώσεις το καλαμπόκι σπέρνεται σε αποστάσεις γραμμών 60-76 cm και 15-19 cm επί της γραμμής. Ταυτόχρονα, υπάρχει και η επιλογή των διπλών γραμμών με απόσταση περίπου 30 cm εντός της γραμμής και 96 cm μεταξύ των γραμμών η οποία φαίνεται επίσης αποδοτική (10).

Περιβαλλοντικές συνθήκες

Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες επιδρούν στο τονάζ της παραγωγής, στην διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου καθώς και στην ποιότητα του τελικού προϊόντος. Το καλαμπόκι μπορεί να καλλιεργηθεί τόσο ως αρδευόμενο όσο και ξερικό. Για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων, και την παραγωγή ποιοτικού ενσιρώματος στις περισσότερες περιοχές θα πρέπει να ακολουθηθεί η άρδευση. Τέλος, η θερμοκρασία φαίνεται να είναι σημαντικός περιβαλλοντικός παράγοντας, με ιδανική θερμοκρασία για την ανάπτυξη του αραβόσιτου να είναι οι 35 οC (4).

Λίπανση του καλαμποκιού για ενσίρωση

Μια φυτεία για ενσίρωμα θεωρείται ότι αφαιρεί περισσότερα θρεπτικά στοιχεία καθώς συγκομίζεται ολόκληρο το φυτό και δεν υπάρχει κάποια επιστροφή αυτών στο έδαφος από τα φυτικά υπολείμματα της καλλιέργειας, όπως τα στελέχη. Σε γενικές γραμμές απαιτούνται 20-30 κιλά αζώτου ανά στρέμμα (N / στρέμμα) (7, 10). Η ποσότητα αυτή βέβαια μπορεί να ποικίλει και επηρεάζεται από την εντατικότητα καλλιέργειας του αγροτεμαχίου (πυκνότητα σποράς), την προηγούμενη καλλιέργεια και τη γονιμότητα του. Επιπλέον, η καλλιέργεια χρειάζεται φώσφορο (P) σε ποσότητα 3-4 κιλών ανά στρέμμα και έως 16 κιλά κάλιο (Κ) (10). Γενικώς θα πρέπει να αποφεύγεται η υπερβολική λίπανση καθώς μπορεί να οδηγήσει σε περίσσεια νιτρικών στο ενσίρωμα καθώς και σε υψηλές συγκεντρώσεις καλίου που μπορεί να οδηγήσουν σε διατροφικές διαταραχές στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής κατά την ξηρά περίοδο (7).

Στάδιο κοπής

Το στάδιο της κοπής των στελεχών είναι σημαντικό καθώς επηρεάζει τόσο το ύψος της παραγωγής (απόδοση) όσο και την ποιότητα-πεπτικότητα (quality and quantity) του προϊόντος. Έρευνες έχουν δείξει ότι όψιμες κοπές δίνουν λιγότερους μη δομικούς υδατάνθρακες (Nonstructural carbohydrates) και αυξημένες ίνες (3). Ιδανική περιεκτικότητα σε Ξηρά Ουσία (DM) είναι αυτή που κυμαίνεται μεταξύ 33-36% (5,6). Εκτιμώντας την ωριμότητα από παρατηρήσεις του κόκκου, κάποιοι προτείνουν την συγκομιδή όταν η γραμμή γάλακτος του κόκκου είναι μεταξύ 1/3 και ½ ενώ κάποιοι μεταξύ ½ και 2/3. Γραμμή γάλακτος είναι η «διαχωριστική γραμμή» στον σπόρο ανάμεσα στο αμυλώδες εξωτερικό τμήμα και πιο μαλακού γαλακτώδους στο κέντρο.

Η κοπή

Η κοπή για τη συγκομιδή των στελεχών γίνεται 10 cm από το έδαφος. Αύξηση του ύψους κοπής αυξάνει λίγο μόνο την ποιότητα του ενσιρώματος με αντίμετρη μείωση της ποσότητας. Στις περισσότερες εκμεταλλεύσεις η κοπή γίνεται αποκλειστικά με μηχανές (γεωργικοί ελκυστήρες και ενσιρωτικές μηχανές) ενώ σε περιπτώσεις αφθονίας εργατικού δυναμικού και μικρής κλίμακας εκμεταλλεύσεις η συγκομιδή γίνεται με τα χέρια και με τη χρήση μικρών μόνο μηχανών κυρίως για τον τεμαχισμό.

Η τελική ενσίρωση

Ο τεμαχισμένος αραβόσιτος μετά την κοπή οδηγείται στον σιρό όπου θα συμπιεστεί και θα καλυφθεί για να ξεκινήσει η διαδικασία της ενσίρωσης. Η ενσίρωση μπορεί να γίνει σε μεγάλους σωρούς όπου γεωργικοί ελκυστήρες πατούν επαναλαμβανόμενα τη χορτονομή, σε μεγάλους σάκους χωρητικότητας τόνων, σε πλαστικά δοχεία είτε ακόμα και σε μικρά σακιά. Σε όλες τις περιπτώσεις η ενσίρωση βασίζεται στην επίτευξη αναερόβιων συνθηκών. Μετά το κλείσιμο, τα αερόβια βακτήρια ξεκινούν να καταναλώνουν το λιγοστό οξυγόνο που υπάρχει και παράγεται διοξείδιο του άνθρακα και θερμότητα. Με την εξάντληση του οξυγόνου ξεκινά ο πολλαπλασιασμός αναερόβιων βακτηρίων του γένους Lactobacillus τα οποία παράγουν γαλακτικό οξύ το οποίο δρα ως συντηρητικό λόγου της πτώσης του pH και προσδίδει ευχάριστο άρωμα και γεύση στο προϊόν. Οι παραγωγοί πολλές φορές εμβολιάζουν το προϊόν με σκευάσματα εμβολιαστών για να το προστατέψουν από τη δράση μυκήτων και την ανάπτυξη μούχλας. Οι εμβολιαστές συνήθως περιέχουν στελέχη των ειδών L. buchneri, L. casei, L. plantarum, L. lactis, Enterococcus sp. και Pediococcus sp.. Εκτός των εμβολιαστών μπορεί να γίνει προσθήκη μελάσας (σάκχαρα), ουρίας ή αμμωνίας (αζωτούχες ενώσεις σε περιπτώσεις χαμηλής περιεκτικότητας πρωτεϊνών) και ασβεστίου. Το τελικό προϊόν είναι έτοιμο σε 4-6 εβδομάδες. Σε γενικές γραμμές το ενσίρωμα περιέχει 40-60 % νερό (μειώνεται όσο αργεί η κοπή), ινώδεις ουσίες (NDF) 41-52% ως προς την Ξηρά Ουσία και τις πλέον δύσπεπτες ADF σε ποσοστό 24-32 % ενώ οι πρωτεΐνες στο 6-8%. Οι ίνες αυτές μειώνονται όσο προχωράει η ανάπτυξη του σπόρου. Το pH κυμαίνεται μεταξύ 3,7-4,1 (9, 10, 11).

Βιβλιογραφία

1 https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1365-2494.1962.tb00284.x

2 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022030299755402

3 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0377840186900039

4 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0377840195008853

5 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022030265884089

6 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022030268872820

7 https://acsess.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.2134/agronmonogr42.c12

8 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0377840195008853

9 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/037784019290072E

10 https://www.tandfonline.com/doi/

11 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022030297762027

Οι συνεργάτες μας

Ενώνουμε τις δυνάμεις μας με Μ.Κ.Ο., Πανεπιστήμια και άλλους οργανισμούς παγκοσμίως ώστε μαζί να μπορέσουμε να επιτύχουμε τους κοινούς μας στόχους για βιωσιμότητα και ευημερία των ανθρώπων.