Τι είναι τα PFAS (παντοτινά χημικά) και πως μπορείτε να τα αποφύγετε
Το άρθρο αυτό είναι επίσης διαθέσιμο στις ακόλουθες γλώσσες:
Το άρθρο αυτό είναι επίσης διαθέσιμο στις ακόλουθες γλώσσες:
English (Αγγλικα)
Τι είναι τα PFAS;
PFAS σημαίνει πε- και πολυφθοροαλκυλικές ουσίες. Πρόκειται για μια ομάδα περισσότερων από 12.000 ενώσεων (τύπων) χημικών ουσιών που παρασκευάζονται από τον άνθρωπο (USGS, 2023). Χρησιμοποιούνται ευρέως σε διάφορα προϊόντα. Αποκαλούνται επίσης “παντοτινά χημικά” λόγω των μοναδικών ιδιοτήτων τους, όπως η αντοχή στη θερμότητα, το νερό και τα έλαια. Τα PFAS είναι ανθεκτικά στο περιβάλλον, δεν διασπώνται και συσσωρεύονται στον ανθρώπινο οργανισμό με την πάροδο του χρόνου.
Η κατηγορία των PFAS περιλαμβάνει χιλιάδες μεμονωμένες χημικές ενώσεις, αλλά οι πιο γνωστές και μελετημένες είναι το υπερφθοροοκτανοϊκό οξύ (PFOA) και το σουλφονικό υπερφθοροοκτάνιο (PFOS).
Σύμφωνα με το USGS, εκτιμούν ότι τουλάχιστον το 45% του νερού της βρύσης των Ηνωμένων Πολιτειών, έχει έναν ή περισσότερους τύπους PFAS. Σε αυτή τη μελέτη, η μελέτη του USGS εξέτασε μόνο 32 τύπους από τους 12.000- επομένως, ο πραγματικός αριθμός μπορεί να είναι ακόμη υψηλότερος.
Επιπλέον, σε μια πρόσφατη αξιολόγηση κινδύνου των PFAS σε καλαμάκια που διατίθενται στο εμπόριο (39 διαφορετικές μάρκες) από χαρτί, μπαμπού, γυαλί, μέταλλο και πλαστικό, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα PFAS βρέθηκαν στο 69% των προϊόντων. Οι δοκιμές εντόπισαν 18 διαφορετικά PFAS σε χαμηλές συγκεντρώσεις. Βρέθηκαν σε ποσοστό 90% στα χάρτινα καλαμάκια, 80% σε καλαμάκια απο μπαμπού, 75% σε πλαστικά και 40% σε γυάλινα καλαμάκια. Τα μεταλλικά καλαμάκια δεν βρέθηκαν να έχουν PFAS (Boisacq, 2023)
Που συναντάμε τα PFAS;
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, χρησιμοποιούνται ευρέως σε διάφορα προϊόντα. Για τον γενικό πληθυσμό, οι πηγές PFAS περιλαμβάνουν το πόσιμο νερό, τα τρόφιμα, διαφορα προϊόντα απο βιομηχανίες ή προϊόντα που απευθύνονται σε καταναλωτές αλλά και τη σκόνη (EFSA, 2018). Όσον αφορά τα προϊόντα, οι ενώσεις αυτές έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως στην παραγωγή αντικολλητικών επικαλύψεων (π.χ. Teflon), αφρών πυρόσβεσης, υφασμάτων ανθεκτικών στους λεκέδες, συσκευασιών τροφίμων και καλλυντικών, διαφόρων υφασμάτων για έπιπλα και ρούχα εξωτερικού χώρου, φυτοφαρμάκων ή άλλων φαρμακευτικών προϊόντων, χρωμάτων και άλλων. Με βάση τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, προς το παρόν, δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες σχετικά με το ποια PFAS χρησιμοποιούνται, σε ποιες εφαρμογές και σε ποια επίπεδα.
Πιο συγκεκριμένα, οι πληροφορίες που υπάρχουν είναι οτι τα τρόφιμα, τα είδη ψαριών και τα οστρακοειδή αποτελούν σημαντικές πηγές έκθεσης σε PFAS. Τα ζώα που εκτρέφονται σε μολυσμένα εδάφη μπορούν να συσσωρεύουν PFAS στο κρέας, το γάλα και τα αυγά τους. Η άμεση έκθεση μπορεί επίσης να προέλθει μέσω δερμοκαλλυντικών (Ingelido et al., 2018, Danish EPA, 2018) ή μέσω του αέρα από ψεκασμούς και σκόνη από υφάσματα με επικάλυψη PFAS. Η έκθεση των καταναλωτών μπορεί επίσης να συμβεί μέσω άλλων οδών, όπως τα προϊόντα στίλβωσης και καθαρισμού δαπέδων, ξύλου, πέτρας και αυτοκινήτων. Στις ομάδες που ενδέχεται να εκτεθούν σε υψηλές συγκεντρώσεις PFAS περιλαμβάνονται οι εργαζόμενοι και οι άνθρωποι που τρώνε ή πίνουν νερό και τρόφιμα που έχουν μολυνθεί μέσω υλικών επαφής με τρόφιμα που έχουν υποστεί επεξεργασία με PFAS (Susmann et al., 2019).
Είναι τα PFAS επιβλαβή για τον άνθρωπο;
Οι άνθρωποι που είναι πιο επιρρεπείς σε αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία είναι εκείνοι με εκτεταμένη έκθεση στα PFAS, ιδιαίτερα οι ευάλωτες ομάδες όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι. Με την πάροδο του χρόνου, τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα συσσωρεύουν PFAS στον οργανισμό τους. Το 2018, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) επανεκτίμησε τις τοξικότητες των PFOA και PFOS, με αποτέλεσμα να καθοριστούν σημαντικά χαμηλότερα όρια ασφαλείας (EFSA, 2018). Η εν λόγω αξιολόγηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού της Ευρώπης αναμένεται να υπερβεί το TWI λόγω της κατανάλωσης PFAS από τα τρόφιμα και το νερό.
Πρόσφατη έρευνα υπολόγισε ετήσιες δαπάνες που σχετίζονται με την υγεία ύψους 52-84 δισεκατομμυρίων ευρώ σε ολόκληρη την Ευρώπη (Nordic Council of Ministers, 2019). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι δαπάνες αυτές μπορεί να είναι υποεκτιμημένες, καθώς οι εκτιμήσεις περιλαμβάνουν μόνο ένα περιορισμένο φάσμα προβλημάτων υγείας (όπως υψηλή χοληστερόλη, εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα και καρκίνος) που συνδέονται με την έκθεση σε συγκεκριμένες παραλλαγές PFAS. Επιπλέον, η μόλυνση με PFAS επηρεάζει αρνητικά τα οικοσυστήματα, οδηγώντας σε δαπάνες για την αποκατάσταση του εδάφους και των υδάτων. Επί του παρόντος, η εκτίμηση του εν λόγω κόστους αποδεικνύεται δύσκολη λόγω της απουσίας ολοκληρωμένων πληροφοριών σχετικά με την έκταση των μολυσμένων με PFAS περιοχών στην Ευρώπη και τις οικολογικές επιπτώσεις των PFAS.
Πολλές εργαστηριακές μελέτες σε ζώα δείχνουν ότι οι υψηλές συγκεντρώσεις PFOA και PFOS μπορούν να προκαλέσουν αναπαραγωγικά και αναπτυξιακά, ηπατικά και νεφρικά και ανοσολογικά προβλήματα. Επιπλέον, μπορούν να προκαλέσουν κακοήθειες. Τα πιο σταθερά ευρήματα που βασίζονται σε μελέτες σε ανθρώπους είναι τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης. Άλλες μελέτες δείχνουν επιδράσεις στο βάρος γέννησης των βρεφών, δυσμενείς επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα, καρκίνο (για το PFOA) και επιδράσεις στις θυρεοειδικές ορμόνες (για το PFOS).
Πώς μπορείτε να αποφύγετε τα PFAS;
Γενικά, είναι δύσκολο για τους καταναλωτές να αποφύγουν την έκθεση σε PFAS. Μια λύση είναι η χρήση προϊόντων και υλικών μαγειρέματος που δεν περιέχουν PFAS. Μια άλλη είναι η αποφυγή της άμεσης επαφής με προϊόντα που περιέχουν PFAS, η οποία συμβάλλει στη μείωση της έκθεσης. Μια άλλη λύση είναι να χρησιμοποιείτε φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα από και να αγοράζετε απο εταιρείες που δεν περιέχουν PFAS. Σύμφωνα με το IDPH, όσον αφορά το πόσιμο νερό, τα PFAS μπορούν να απομακρυνθούν με φιλτράρισμα με άνθρακα ή με σύστημα αντίστροφης όσμωσης.
Πηγές
National Institute of Environmental Health Sciences
IDPH, Illinois Department of Public Health.
EFSA, 2018, Risk to human health related to the presence of perfluorooctane sulfonic acid and perfluorooctanoic acid in food, accessed 2 December 2019.
Nordic Council of Ministers, 2019, The cost of inaction – A socioeconomic analysis of environmental and health impacts linked to exposure to PFAS, TemaNord No 516.
Ingelido, A. M., et al., 2018, ‘Biomonitoring of perfluorinated compounds in adults exposed to contaminated drinking water in the Veneto Region, Italy’, Environment International 110(October 2017), pp. 149-159 (DOI: 10.1016/j.envint.2017.10.026).
Danish EPA, 2018, Risk assessment of fluorinated substances in cosmetic products, Survey of chemical substances in consumer products No 169, accessed 2 December 2019.
Susmann, H. P., et al., 2019, ‘Dietary Habits Related to Food Packaging and Population Exposure to PFASs’, Environmental Health Perspectives 127(10), p. 107003 (DOI: 10.1289/EHP4092).
Boisacq Pauline , Maarten De Keuster, Els Prinsen, Yunsun Jeong, Lieven Bervoets, Marcel Eens, Adrian Covaci, Tim Willems & Thimo Groffen (2023) Assessment of poly- and perfluoroalkyl substances (PFAS) in commercially available drinking straws using targeted and suspect screening approaches, Food Additives & Contaminants: Part A, DOI: 10.1080/19440049.2023.2240908
