Επισήμανση τροφίμων με βάση την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία- Διατροφικοί Ισχυρισμοί

 Τι είναι οι ισχυρισμοί διατροφής? Τι πρέπει να αναγράφεται στην ετικέτα ενός τροφίμου?

Ο διατροφικός πίνακας σε όλη την Ε.Ε. έγινε υποχρεωτικός (σχεδόν) σε όλα τα τρόφιμα στις 13 Δεκεμβρίου 2016. Μέχρι εκείνη την ημέρα, ο διατροφικός πίνακας εμφανιζόταν στην ετικέτα ενός τροφίμου μόνο εάν υπήρχε διατροφικός ισχυρισμός (π.χ. “πηγή πρωτεΐνης”, “χαμηλό σε λιπαρά” κ.λπ.) στην ίδια την ετικέτα.

Ο πίνακας διατροφικής δήλωσης αποτελεί το ορόσημο της ορθής επικοινωνίας με τους καταναλωτές, παρέχοντας έναν σχεδόν ομοιόμορφο τρόπο παρουσίασης των διατροφικών στοιχείων ενός συγκεκριμένου τροφίμου. Από αυτή την άποψη, είναι υποχρεωτικό να αναγράφονται όλα τα θρεπτικά συστατικά με την ίδια σειρά, ώστε να μπορούν οι καταναλωτές να βρίσκουν τις σχετικές πληροφορίες εύκολα. 

Το ίδιο ισχύει και όταν η βιομηχανία τροφίμων χρησιμοποιεί έναν ισχυρισμό διατροφής. Ο παρασκευαστής τροφίμων μπορεί να χρησιμοποιήσει έναν ισχυρισμό για οποιοδήποτε θρεπτικό συστατικό μόνο εάν αυτό εμφανίζεται σε μια συγκεκριμένη ποσότητα (ή δεν ξεπερνά μια συγκεκριμένη ποσότητα).

Κατάλογος υποχρεωτικών πληροφοριών

Σε κάθε ετικέτα, είναι υποχρεωτικό να αναφέρονται τα παρακάτω στοιχεία με τις μονάδες μέτρησης.:

• Ενέργεια (τόσο σε kJ όσο και σε kcal)
• Λιπαρά (g)
• Κορεσμένα (g)
• Υδατάνθρακες (g)
• Σάκχαρα (g)
• Πρωτεΐνες (g)
• Αλάτι (g)

 Κατάλογος προαιρετικών πληροφοριών

Σε κάθε πίνακα μπορούν να αναγράφονται οι ακόλουθες προαιρετικές πληροφορίες λειτουργούν συμπληρωματικά με τις υποχρεωτικές:

• μονοακόρεστα (g)
• πολυακόρεστα (g)
• πολυόλες (g) 
• άμυλο (g)
• φυτικές ίνες (g)
• κάθε βιταμίνη ή μέταλλο που υπάρχει σε σημαντική ποσότητα* και επιτρέπεται η διάθεση της/του (mg ή μg)

Παρουσίαση και τοποθέτηση 

Αν εξαιρέσουμε την αναγνωσιμότητα, την οποία πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους οι βιομηχανίες τροφίμων, δεν υπάρχουν περιορισμοί όσον αφορά τη θέση τοποθέτησης του πίνακα διατροφικής δήλωσης. Ο παρασκευαστής τροφίμων δεν πρέπει να αποκρύπτει, να υποβαθμίζει ή να αλλάζει τις πληροφορίες των διατροφικών στοιχείων με οποιοδήποτε άλλο γραπτό, εικονογραφικό ή άλλο τρόπο.

 Σε περίπτωση που  χρειάζεται περισσότερος χώρος στη συσκευασία, η βιομηχανία τροφίμων μπορεί να τις παρουσιάζει εναλλάξ (συνήθως γραμμικά). 

Η βιομηχανία τροφίμων πρέπει να παρουσιάζει όλες τις τιμές “ανά 100 g ή 100 ml”. Ανάλογα με την κάθε περίπτωση, μπορούν να παρουσιάσουν:

• την ποιοτική ή χημική ανάλυση του τροφίμου απο τον κατασκευαστή, 
• έναν υπολογισμό με βάση τις γνωστές ή τις πραγματικές μέσες τιμές των συστατικών που χρησιμοποιήθηκαν ή 
• μια εκτίμηση από καθιερωμένα δεδομένα, όπως η ημερήσια πρόσληψη με βάση γενικώς καθορισμένα και αποδεκτά δεδομένα.

 Για τις βιταμίνες και τα ανόργανα άλατα, εκτός από την παρουσίαση ανά 100 g, είναι υποχρεωτική και η παρουσίαση ως ποσοστό των προσλήψεων αναφοράς που καθορίζονται παρακάτω:

 *Κατά κανόνα, η βιομηχανία τροφίμων πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ακόλουθες τιμές όταν αποφασίζει ποια ποσότητα είναι σημαντική 

• Το 15 % των τιμών των θρεπτικών συστατικών που καθορίζονται στον παραπάνω πίνακα παρέχεται ανά 100 g ή 100 ml (για όλα τα προϊόντα εκτός των ποτών), 
• το 7,5 % των τιμών των θρεπτικών συστατικών που καθορίζονται στον παραπάνω πίνακα παρέχονται ανά 100 ml στην περίπτωση ποτών ή, 
• το 15 % των τιμών των θρεπτικών συστατικών του παραπάνω πίνακα ανά μερίδα, εάν η συσκευασία περιέχει μόνο ένα κομμάτι,

Εκτός από τη μορφή παρουσίασης ανά 100 γραμμάρια, τα θρεπτικά συστατικά μπορούν να αναγράφονται και “ανά μερίδα” που καθορίζεται από τον κατασκευαστή, υπό την προϋπόθεση ότι η ακριβής μερίδα είναι κοντά στον πίνακα διατροφικής δήλωσης. Μπορεί να αναγράφεται επίσης και ο αριθμός των τεμαχίων.

Η βιομηχανία τροφίμων μπορεί να χρησιμοποιήσει το παραπάνω ποσοστό μόνο για τα θρεπτικά συστατικά για τα οποία υπάρχει πρόσληψη αναφοράς. Επομένως, για παράδειγμα, δεν πρέπει ποτέ να αναγράφεται ποσοστό % για τις φυτικές ίνες (ένα απο τα πιο συνηθισμένα λάθη).

Ισχυρισμοί διατροφής

Οι ισχυρισμοί διατροφής ρυθμίζονται από τον Κανονισμό (ΕΚ) 1924/06, ο οποίος εξετάζει πότε μπορεί να υπάρξει ένας ισχυρισμός διατροφής και υπό ποιες προϋποθέσεις. Ο κανονισμός εφαρμόζεται στις ετικέτες των τροφίμων και σε κάθε μέσο που χρησιμοποιείται για την παρουσίαση του τροφίμου στον καταναλωτή. Για παράδειγμα – ένα διαφημιστικό φυλλάδιο, ένα περιοδικό, μια διαφήμιση στην τηλεόραση, ή  κωδικοί QR, πωλήσεις στο διαδίκτυο κ.λπ.).

Σύμφωνα με τον Κανονισμό, πέντε είναι τα κύρια χαρακτηριστικά ενός ισχυρισμού διατροφής. Ο ισχυρισμός διατροφής δεν πρέπει:

• Να είναι ψευδής, διφορούμενος ή παραπλανητικός, 
• Να δημιουργεί αμφιβολίες για την ασφάλεια ή/και τη διατροφική επάρκεια άλλων τροφίμων, 
• Να ενθαρρύνει ή να επιδοκιμάζει την υπερβολική κατανάλωση τροφίμων,
• Να δηλώνει, να υποδηλώνει ή να υπονοει ότι μια ισορροπημένη και ποικίλη διατροφή δεν μπορεί να παρέχει κατάλληλες ποσότητες θρεπτικών συστατικών γενικά. 
• Αναφέρεται σε αλλαγές στις σωματικές λειτουργίες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ή να εκμεταλλευτούν φόβο στον καταναλωτή, είτε με κείμενο είτε με εικονογραφικές, γραφικές ή συμβολικές αναπαραστάσεις.

Κάθε ισχυρισμός διατροφής πρέπει να είναι ακριβής και να υποστηρίζεται από επιστημονικά στοιχεία, εάν χρειαστεί. Το σημαντικότερο είναι ότι στοχεύει στη χορήγηση του θρεπτικού συστατικού-στόχου στο τελικό προϊόν σε τέτοια ποσότητα ώστε να παρέχει την ισχυριζόμενη ευεργετική επίδραση. 

Τέλος, η συνήθως καταναλισκόμενη ποσότητα τροφίμου παρέχει σημαντική ποσότητα του θρεπτικού συστατικού ή άλλης ουσίας στην οποία αναφέρεται ο ισχυρισμός.

Για έναν πλήρη κατάλογο όλων των επιτρεπόμενων ισχυρισμών διατροφής, καθώς και των προϋποθέσεων εκπλήρωσης, δείτε το Παράρτημα του Κανονισμού 1924/06 της Ε.Ε.

Ακολουθεί ένας σύντομος κατάλογος με τους ισχυρισμούς που επιτρέπονται σήμερα και οι οποίοι μπορούν επομένως να χρησιμοποιηθούν σε μια ετικέτα τροφίμου:

• Χαμηλή ενέργειακή αξία
• Μειωμένη ενέργειακή αξία 
• Χωρίς ενέργειακή αξία
• Χαμηλά λιπαρά
• Χωρίς λιπαρά
• Χαμηλά κορεσμένα λιπαρά
• Χωρίς κορεσμένα λιπαρά
• Χαμηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα
• Χωρίς σάκχαρα 
• Χωρίς πρόσθετα σάκχαρα
• Χαμηλή περιεκτικότητα σε  νάτριο/αλάτι
• Πολύ χαμηλή περιεκτικότητα σε  νάτριο/αλάτι
• Χωρίς νάτριο ή αλάτι
• Χωρίς προσθήκη νατρίου/αλατιού
• Πηγή εδώδιμων ινών
• Υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες
• Πηγή πρωτεϊνών
• Υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη
• Πηγή [όνομα βιταμίνης(ών)] ή/και [όνομα ανόργανου(ων) άλατος(ών)] 
• Υψηλή περιεκτικότητα σε [όνομα βιταμίνης(ών)] ή/και [όνομα ανόργανου(ων) άλατος(ών)]
• Περιέχει [όνομα της θρεπτικής ή άλλης ουσίας] 
• Αυξημένη περιεκτικότητα [όνομα της θρεπτικής ουσίας] 
• Μειωμένη περιεκτικότητα [όνομα του θρεπτικού συστατικού] 
• Μειωμένων θερμίδων (light/lite)
• Εκ φύσεως/Φυσικό 
• Πηγή ωμέγα-3 λιπαρών οξέων
• Υψηλή περιεκτικότητα σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα
• Υψηλή περιεκτικότητα σε μονοακόρεστα λιπαρά 
• Υψηλή περιεκτικότητα σε πολυακόρεστα λιπαρά
• Υψηλή περιεκτικότητα σε ακόρεστα λιπαρά

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη γενική “δομή” τους ας δούμε κάποια παραδείγματα.

ΧΩΡΙΣ ΖΑΧΑΡΗ  

 Ο ισχυρισμός ότι ένα τρόφιμο δεν περιέχει σάκχαρα, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει την ίδια σημασία για τον καταναλωτή, μπορεί να διατυπώνεται μόνο όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 0,5 g σακχάρων ανά 100 g ή 100 ml.

Ο παραπάνω ισχυρισμός είναι ένας αρκετά απλός χωρίς ιδιαίτερες προϋποθέσεις. Ωστόσο, το πιο σημαντικό μέρος είναι αυτό με την έντονη γραφή. Ως αποτέλεσμα, ο κατασκευαστής έχει ένα καλό φάσμα επιλογών, που του επιτρέπει να διαφοροποιηθεί από τον χρησιμοποιούμενο ισχυρισμό. Έτσι, ο καταναλωτής δεν θα πρέπει να περιμένει να βρει την ακριβή διατύπωση που αναφέρεται παραπάνω. 

 Και σε αυτό το σημείο ο κανονισμός μπορεί να αποδειχθεί λανθασμένος. Κανείς δεν μπορεί να ορίσει τι είναι ικανός να κατανοήσει ο μέσος καταναλωτής- ως εκ τούτου, η συμβουλή θα πρέπει να είναι η χρήση της προβλεπόμενης διατύπωσης για να αποφευχθεί κάθε πιθανό ζήτημα.

 Δεδομένου ότι κάθε ορισμός περιέχει την προαναφερθείσα πρόταση, το ίδιο πρόβλημα υπάρχει για (σχεδόν) όλους τους ισχυρισμούς του καταλόγου.

 «ΕΚ ΦΥΣΕΩΣ/ΦΥΣΙΚΟ»

Όταν ένα τρόφιμο πληροί με φυσικό τρόπο τους όρους που καθορίζονται στο παρόν παράρτημα για τη χρήση ισχυρισμού διατροφής, ο όρος «εκ φύσεως/φυσικό» μπορεί να χρησιμοποιείται ως πρόθεμα στον ισχυρισμό.

 Αυτός ο δεύτερος ισχυρισμός, αντί να αποσαφηνίζει τα πράγματα, τα μπερδεύει. Τόσο ο κατασκευαστής όσο και ο καταναλωτής μπορούν να προσδιορίσουν κάτι που πρέπει να διευκρινιστεί. Είναι πολύ δύσκολο να ορίσει κάποιος πότε ένα τρόφιμο πληροί οποιαδήποτε προϋπόθεση “φυσικά”. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο όρος «εκ φύσεως/φυσικό» θα αποτελέσει αντικείμενο κάποιας μελλοντικής συζήτησης στο κανονιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. Και πάλι, το κείμενο με έντονα γράμματα είναι το σημείο στο οποίο εστιάζουμε.

Επί του παρόντος, η χρήση αυτός ο ισχυρισμός μπορεί να γίνει επικίνδυνος και παραπλανητικός.

 Συγκριτικοί ισχυρισμοί

Οι συγκριτικοί ισχυρισμοί επιτρέπονται αλλά υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Φυσικά, η σύγκριση πρέπει να αναφέρεται σε ένα ή περισσότερα θρεπτικά συστατικά. Επομένως, ένας πιθανός ισχυρισμός θα μπορούσε να είναι “20% περισσότερη πρωτεΐνη σε σύγκριση με…” ή κάτι παρόμοιο.

Ο ισχυρισμός πρέπει να αναφέρεται σε τρόφιμα που ανήκουν στην ίδια κατηγορία. 

Ένα βασικό χαρακτηριστικό του ισχυρισμού είναι ότι θα πρέπει να δηλώνεται η διαφορά στην ποσότητα ενός θρεπτικού συστατικού και η σύγκριση πρέπει να αφορά την ίδια ποσότητα τροφίμου.

Θα ήταν δυνατόν να συγκριθούν δύο προϊόντα της ίδιας μάρκας, όπως “νέα συνταγή, τώρα με 20% λιγότερα λιπαρά”, όπως θα ήταν δυνατόν να συγκριθεί ή συνταγή αύτη με άλλες μάρκες.

Μέγεθος γραμματοσειράς

Ο μόνος περιορισμός σχετικά με το μέγεθος της γραμματοσειράς ισχύει για όλες τις υποχρεωτικές πληροφορίες στην ετικέτα. Το μέγεθος της γραμματοσειράς πρέπει να είναι τουλάχιστον 1,2 mm, χρησιμοποιώντας ως αναφορά το πεζό γράμμα “x”. Στην περίπτωση δοχείων ή συσκευασιών, η μέγιστη επιφάνεια πρέπει να έχει εμβαδόν μικρότερο από 80 cm2. Το μεγεθος της γραμματοσειράς πρέπει να είναι ίσο ή μεγαλύτερο από 0,9 mm.

Παραπομπές 

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1924/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ής Δεκεμβρίου 2006 σχετικά με τους ισχυρισμούς επί θεμάτων διατροφής και υγείας που διατυπώνονται για τα τρόφιμα

Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1169/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2011 σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές.