Στρατηγική push-pull – Έλεγχος του σκουληκιού του καλαμποκιού και της στρίγκας για αύξηση αποδόσεων

Μειώνεται η απόδοση του καλαμποκιού σας λόγω σκουληκιού (Stemborers) και στρίγκας (Striga spp);

Μάθετε πώς η στρατηγική Push-Pull οδηγεί σε υψηλότερες αποδόσεις στην καλλιέργεια καλαμποκιού

Το σκουλήκι του καλαμποκιού και η στρίγκα προκαλούν σημαντικές απώλειες στην παραγωγή της καλλιέργειας σε ολόκληρη την Αφρική, αλλά και σε πάραπολλές άλλες περιοχές παγκοσμίως. Η μείωση των αποδόσεων του καλαμποκιού λόγω του σκουληκιού κυμαίνονται μεταξύ 20-40%. Ταυτόχρονα, η στρίγκα προσβάλλει το 40% της καλλιεργήσιμης γης στην υποσαχάρια Αφρική, προκαλώντας ετησίως απώλειες 7 έως 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Γύρω από τη λεκάνη της λίμνης Βικτόρια, η στρίγκα προκαλεί απώλειες μεταξύ 30 και 100% στην απόδοση του καλαμποκιού. Το βοτάνισμα ως μέτρο ελέγχου της στρίγκας είναι χρονοβόρο και απαιτεί αρκετές εργατοώρες. Η εφαρμογή εντομοκτόνων για τον έλεγχο των σκουληκιών εκτός από μη βιώσιμη οικονομικά και περιβαλλοντικά, έχει αποδειχθεί και αναποτελεσματική επιλογή.

Η προσέγγιση push-pull ως μέτρο ελέγχου των δύο αυτών εχθρών του καλαμποκιού αναπτύχθηκε από το ICIPE σε συνεργασία με διάφορους άλλους φορείς (KARl, Υπουργείο Γεωργίας της Κένυας, Υπουργείο Ζωικής Ανάπτυξης και Ανάπτυξης της Αλιείας της Κένυας, Rothamsted Research UK). Η στρατηγική Push-pull περιορίζει τις απώλειες των καλλιεργειών λόγω σκουληκιού και στρίγκας. Ταυτόχρονα, προστατεύει το έδαφος και τα ύδατα, διατηρώντας παράλληλα τη βιοποικιλότητα.

Η συγκεκριμένη προσέγγιση περιλαμβάνει την παγίδευση των προνυμφών (του σκουληκιού του καλαμποκιού) (pull) και την απομάκρυνσή τους από την καλλιέργεια (push) χρησιμοποιώντας κατάλληλες συγκαλλιέργειες. Έχει βρεθεί ότι συγκεκριμένα φυτά απωθούν τα σκουλήκια, ενώ ταυτόχρονα αναστέλλουν την ανάπτυξη της στρίγκας. Παράλληλα, αυτά τα φυτά, όταν καταναλώνονται από ζώα, αποτελούν ζωοτροφές υψηλής ποιότητας, αυξάνοντας την απόδοση σε γάλα και κρέας. Περισσότεροι από 2000 αγρότες στην Κένυα έχουν επιβεβαιώσει έπειτα από δοκιμές στα χωράφια τους ότι η στρατηγική push-pull οδήγησε σε σημαντική μείωση του σκουληκιού και της στρίγκας, και κατ’επέκταση σε αύξηση των αποδόσεων του καλαμποκιού.

Σκουλίκι του καλαμποκιού: Γνωρίστε των πιο καταστροφικό εχθρό των δημητριακών

Τα σκουλήκια είναι ένα από τα πιο καταστροφικά παράσιτα των δημητριακών και μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις αποδόσεις αραβοσίτου και σόργου στις μικρές εκμεταλλεύσεις. Αυτά τα παράσιτα μπορεί να προκαλέσουν μείωση απόδοσης από 20 έως 40% (ή ακόμη και 80% σε ορισμένες περιπτώσεις), εάν δεν καταπολεμηθούν εγκαίρως. Ο έλεγχός τους με εντομοκτόνα είναι οικονομικά μη συμφέρων για τους αγρότες, ενώ ταυτόχρονα δεν είναι μια φιλική προς το περιβάλλον επιλογή.

Το συγκεκριμένο έντομο είναι το πιο σημαντικό παράσιτο του αραβοσίτου στην Αφρική, αλλά προσβάλλει και άλλες καλλιέργειες δημητριακών, όπως το σόργο, το κεχρί και το ζαχαροκάλαμο. Στην ανατολική Αφρική, δύο είδη σκουλικιών προκαλούν μεγάλη ζημιά στις καλλιέργειες δημητριακών: Busseola fusca (Εικόνα α) και Chilo partellus (Εικόνα β). Το Busseola fusca είναι ιθαγενές της Αφρικής και υπάρχει σε περιοχές μεγάλου και μεσαίου  υψομέτρου (1.077 m ή 3.500 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας ή και ακόμη ψηλότερα). Το Chilo partellus υπάρχει σε περιοχές χαμηλού και μεσαίου υψομέτρου (0 έως 1230 m ή 4.000 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας). Το Chilo partellus βρέθηκε τυχαία στην Αφρική από την Ασία κατά την δεκαετία του 1930.

Ενήλικοι σκώροι του Busseo/a fusca (α) και του Chilo panel/us (β)

Τα ενήλικα τoy ent;omoy σπάνια συναντώνται στα χωράφια, καθώς δεν είναι ενεργά κατά την διάρκεια της ημέρας. Δραστηριοποιούνται και γεννούν τα αυγά τους μετά την δύση του ηλίου και κατά την διάρκεια της νύχτας. Τα ενήλικα γεννούν τα αυγά τους στα φυτά του αραβοσίτου. Μετά την εκκόλαψη, οι προνύμφες, τρέφονται με τα φύλλα του φυτού για δύο έως τρεις ημέρες και έπειτα εισέρχονται στο στέλεχος του καλαμποκιού. Το Busseola fusca γεννά τα αυγά του μεταξύ του μίσχου και του φύλλου, ενώ το Chilo partellus γεννά τα αυγά του στην επιφάνεια του φύλλου ανά παρτίδες. Αφού οι προνύμφες τρυπήσουν στους μίσχους του αραβοσίτου, τρέφονται απο αυτούς και αναπτύσσονται μέσα τους για 2-3 εβδομάδες.

Φυτό αραβοσίτου κατεστραμμένο από προνύμφες στελεχών

Μια προνύμφη που τρέφεται μέσα σε στέλεχος αραβοσίτου (Φωτογραφία: Sue Parrott)

Η ζημιά προκαλείται από τις προνύμφες που μοιάζουν με σκουλήκια, οι οποίες πρώτα τρέφονται απο τα νεαρά φύλλα, αλλά σύντομα εισέρχονται στους μίσχους. Κατά την διάρκεια του πρώιμου σταδίου ανάπτυξης των καλλιεργειών, οι προνύμφες μπορεί να σκοτώσουν αναπτυσσόμενα μέρη του φυτού, με αποτέλεσμα να οδηγούν πολλές φορές και στην ολική του καταστροφή. Σε μεταγενέστερο στάδιο ανάπτυξης, οι προνύμφες ανοίγουν εκτεταμένες “σήραγγες” μέσα στο στέλεχος. Αυτό αποδυναμώνει το κοτσάνι, το οποίο έπειτα σπάει και πλαγιάζει/πέφτει. Η ζημιά που προκαλείται είναι κατά μέσο όρο της τάξεως του 20-40%, που σημαίνει ότι χάνονται περίπου 2-4 σακιά αραβοσίτου γα κάθε 10 που θα μπορούσαν να συγκομιστούν. Όταν οι προνύμφες αναπτυχθούν πλήρως παραμένουν μέσα στο στέλεχος του καλαμποκιού. Μετά από 7-14 ημέρες, οι προνύμφες έχουν μετατραπεί σε ενήλικα, τα οποία και βγαίνουν από το στέλεχος. Με την σειρά τους αναπαράγονται ξανά και γεννούν ωα στα φυτά, συνεχίζοντας να βλάπτουν την καλλιέργεια.

Μάρανση των νεαρών φύλλων που προκαλείται από προνύμφες που τρέφονται στο εσωτερικό των φυτών αραβοσίτου

Στρίγκα: Γνωρίστε τον δεύτερο πιο σημαντικό εχθρό στις καλλιέργειες δημητριακών

Η στρίγκα (Striga spp) μπορεί να προκαλέσει μείωση στην απόδοση του αραβοσίτου της τάξεως του 30 έως 100%, εάν δεν ληφούν εγκαίρως κατάλληλα μέτρα ελέγχου.

Η στρίγκα είναι ένα παρασιτικό ζιζάνιο που επηρεάζει τις καλλιέργειες δημητριακών σε πολλά μέρη της Αφρικής, μειώνοντας την παραγωγή ή προκαλώντας ακόμη και πλήρη αποτυχία της καλλιέργειας. Οι καλλιέργειες που επηρεάζονται περισσότερο είναι ο αραβόσιτος, το σόργο, το ρύζι και το ζαχαροκάλαμο.

Το φυτό-ζιζάνιο, χαρασκτηρίζεται ως υποχρεωτικό παράσιτο και αναπτύσσεται και προσκολλάται στο φυτό καλαμποκιού. Οι ρίζες του διεισδύουν στις ρίζες της κύριας καλλιέργειας και αρχίζουν να αντλούν θρεπτικά συστατικά. Ως αποτέλεσμα, η καλλιέργεια του καλαμποκιού καθυστερεί να αναπτυχθεί, ενώ σημειώνονται και απώλειες απόδοσης, οι οποίες μπορούν να περιοριστούν εάν εφαρμοστεί η στρατηγική Push-Pull.

Εάν τόσο οι προνύμφες όσο και η στρίγκα επιτεθούν στα φυτά αραβοσίτου, η απώλεια απόδοσης είναι συχνά 100%. Στην Ανατολική Αφρική, υπάρχουν δύο κοινά είδη στρίγκας, το Striga hermonthica και το Striga asiatica. Το Striga hermonthica είναι συνηθισμένο στις περιοχές γύρω από τη λεκάνη της λίμνης Βικτόρια, ενώ το Striga asiatica βρίσκεται κυρίως στις παράκτιες περιοχές.

Ένα χωράφι αραβοσίτου μολυσμένο με Striga hermonthlca

Ζιζάνιο Striga προσκολλημένο στις ρίζες του αραβόσιτου

Όταν ένα χωράφι έχει προσβληθεί από στρίγκα, τα προσβεβλημένα φυτά σπάνια μεγαλώνουν περισσότερο από 30 cm (1 πόδι). Το ζιζάνιο δεν εκτείνει τις ρίζες του στο έδαφος για να αναπτυχθεί μόνο του, αλλά αναπτύσσεται προσκολλημένο στο φυτό ξενιστή (π.χ. καλαμπόκι). Κάθε φυτό στρίγκας μπορεί να παράγει έως και 20.000 – 50.000 σπόρους, οι οποίοι παραμένουν αδρανείς στο έδαφος μέχρι να φυτευτεί ξανά μια νέα καλλιέργεια δημητριακών. Αυτός ο λήθαργος μπορεί να διαρκέσει για περισσότερα από 15 χρόνια. Καθώς η στρίγκα βλασταίνει, οι ρίζες της αναπτύσσονται προς την καλλιέργεια του ξενιστή. Διεισδύουν στις ρίζες του και αρχίζουν να αντλούν θρεπτικά συστατικά από αυτόν. Συνεπώς, η ανάπτυξη του ξενιστή καθυστερείται σημαντικά, ενώ σημειώνεται και μείωση απόδοσης.

Ζιζάνιο Striga προσκολλημένο στις ρίζες του αραβόσιτου

Λαμβάνοντας υπόψη την ιδιόμορφη φύση των σπόρων του συγκεκριμένου ζιζανίου, συνίσταταται η καταπολέμησή του να γίνεται πριν αυτό αναδυθεί από το έδαφος. Αυτό οφείλεται στο ότι, εάν έχει αναδυθεί, θα έχει προκληθεί ήδη μεγάλο μέρος της ζημιάς στον αραβόσιτο.

Αν και έχουν προταθεί διάφορες μέθοδοι ελέγχου, αυτές συνήθως δεν είναι επιτυχείς. Για παράδειγμα, η αφαίρεση της στρίγκας με τα χέρια μειώνει την εκ νέου προσβολή, αλλά θεωρείται μη βιώσιμη οικονομικά, αφού το μεγαλύτερο μέρος της ζημιάς έχει ήδη γίνει πριν αυτό αναδυθεί. Επομένως, οποιαδήποτε στρατηγική ελέγχου πρέπει να ξεκινά πριν ακόμη το ζιζάνιο αναδυθεί από το έδαφος.

Πώς η στρατηγική push-pull μειώνει τις απώλειες στο καλαμπόκι;

Η στρατηγική αυτή είναι απλή και σύμφωνα με τις αρχές της οι αγρότες χρησιμοποιούν το γρασίδι Napier και τα φυτά Desmodium ως ενδιάμεσες καλλιέργειες. Τα φυτά Desmodium εγκαθίστανται ανάμεσα στις σειρές του καλαμποκιού και παράγουν μια μυρωδιά που απωθεί τις προνύμφες. Γύρω από την καλλιέργεια του καλαμποκιού φυτεύεται σαν παγίδα το χόρτο Napier (Pennisetum purpureum). Αυτό είναι πιο ελκυστικό για τους προνύμφες σε σχέση με τον αραβόσιτο και τις έλκει προς αυτό, ώστε να γεννήσουν τα αυγά τους πάνω του. Ωστόσο, το γρασίδι Napier δεν επιτρέπει στις προνύμφες να αναπτυχθούν-επιβιώσουν. Όταν τα αυγά εκκολάπτονται και οι μικρές προνύμφες τρυπούν στους μίσχους του γρασιδιού Napier, το φυτό παράγει μια κολλώδη ουσία στην οποία αυτές παγιδεύονται και τελικά πεθαίνουν. Έτσι, πολύ λίγες προνύμφες επιβιώνουν τελικά και, ως αποτέλεσμα, σώζεται η καλλιέργεια.

Επιπλέον, η εδαφοκάλυψη με φυτά Desmodium, ανάμεσα στα φυτά του αραβόσιτου, μειώνει την εμφάνιση της στρίγκας. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι χημικές ουσίες που παράγονται από τις ρίζες των φυτών Desmodium είναι υπεύθυνες για την καταστολή της στρίγκας. Ως όσπρια, τα φυτά Desmodium σταθεροποιούν, επίσης  το άζωτο που υπάρχει στο έδαφος.

Πώς λειτουργεί η στρατηγική push-pull και πώς ένας αγρότης μπορεί να την εφαρμόσει;

Σε πιο ξηρές περιοχές, τα πιο κατάλληλα φυτά για εγκατάσταση ανάμεσα στις σειρές της καλλιέργειας είναι τα Desmodium.

Η έκταση ενός χωραφιού στο οποίο μπορεί να εφαρμοστεί πρακτική Push-Pull μπορεί να ξεκινάει από 50 x 50 m. Η πρακτική αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε χωράφι οποιουδήποτε μεγέθους, υπό τον όρο ότι υπάρχουν διακριτά τμήματα 50 x 50 m, των οποίων τα όρια ξεχωρίζουν με φύτευση γρασιδιού Napier. Το ελάχιστο πλάτος χωραφιού στο οποίο εφαρμόζεται πρακτική push-pull δεν πρέπει να είναι μικρότερο από 10 μέτρα (32 πόδια).

1. Καθαρίστε την γη σας κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου και προετοιμάστε το χώμα κατάλληλα. Οριοθετήστε την έκταση στην οποία θα εφαρμόσετε πρακτικές push-pull, φυτεύοντας τρεις σειρές γρασίδι Napier γύρω από τα όρια, όπως στην εικόνα.
2. Φυτέψτε εναλλάξ σειρές από Desmodium και κάποια άλλη καλλιέργεια που προορίζεται για τρόφιμο. Οι σειρές πρέπει να απέχουν 75 cm μεταξύ τους. Βεβαιωθείτε ότι πάντα ξεκινάτε και τελειώνετε με μια σειρά φυτών Desmodium. Η φύτευση τους είναι καλύτερο να γίνεται μετά από βροχές, με σκοπό να επιτυγχάνεται η μέγιστη βλάστηση. Για κάθε 1 στρέμμα γης θα χρειαστείτε 1 κιλό σπόρους Desmodium.

Ένα πραγματικό παράδειγμα

Μέσες αποδόσεις αραβοσίτου σε εκτάσεις με πρακτική push-pull σε 12 περιοχές της Δυτικής Κένυας το 2009.

Οι περισσότεροι αγρότες που υιοθετούν πρακτικές push-pull έχουν αυξήσει τις αποδόσεις αραβοσίτου πάνω από 100%. Η οικογένεια Were συγκομίζει πλέον δύο σάκους καλαμποκιού (180 κιλά) από κάθε χωράφι 20 x 30 m, ενώ πριν θα συγκόμιζαν μόνο μισό σάκο (45 κιλά).

Βιβλιογραφία

International Centre of Insect Physiology and Ecology, Kenya

http://www.icipe.org/