Σπατάλη τροφίμων – ένας πολύτιμος πόρος στην κυκλική οικονομία

Η σπατάλη τροφίμων, μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα όπως η επισιτιστική κρίση,ι ο υποσιτισμός, η εξάντήση φυσικών πόρων, καθώς και η διεύρυνση/επέκταση των χώρων υγειονομικής ταφής και η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου. Ως αποτέλεσμα, η μείωση αυτού του φαινομένου έχει καταστεί προτεραιότητα για τις περισσότερες κυβερνήσεις παγκοσμίως. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειές μας, κάποιο μέρος των τροφίμων θα καταλήγει πάντα ως απορρίματα λόγω ανησυχιών για την ασφάλεια τους, απρόβλεπτων καιρικών συνθηκών και προσβολών από έντομα και άλλους εχθρούς. Ως εκ τούτου, παράλληλα με στις στρατηγικές μείωσης των αποβλήτων τροφίμων, είναι σημαντικό να σχεδιάσουμε και αποτελεσματικές οδούς αξιοποίησης τους. Μέσω της αξιοποίησης τους, δηλαδή της διαδικασίας δημιουργίας αξίας από τα απόβλητα τροφίμων, μπορούμε να εκμεταλλευτούμε καλύτερα τα πλεονάσματα και τα υποπροϊόντα αγροδιατροφής. 

Τι είναι η κυκλική οικονομία;

Η κυκλική οικονομία είναι ένα σύστημα που έχει σχεδιαστεί για την μείωση/εξάλειψη της σπατάλης τροφίμων και την επαναλαμβανόμενη χρήση πόρων και υλικών. Βασίζεται στη διατήρηση και επαναχρησιμοποίηση αυτών των πόρων για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, στην εξαγωγή της μέγιστης αξίας τους και, στη συνέχεια, στην ανάκτηση υλικών και δημιουργία νέων προϊόντων στο τέλος της ζωής τους.

Οι αρχές της κυκλικής οικονομίας για την καλύτερη αξιοποίηση των υλικών και των πόρων είναι εξαιρετικά σημαντικές για το σύστημα τροφίμων, καθώς προσπαθούμε να καλύψουμε τις διατροφικές ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού, ενώ ταυτόχρονα αντιμετωπίζουμε μια απότομη μείωση της διαθεσιμότητας καλλιεργήσιμης γης και γεωργικών πόρων. Τα επόμενα χρόνια, πολλές χώρες θα ζητήσουν από τους παραγωγούς, τους παρασκευαστές και τους πωλητές λιανικής να αρχίσουν να ανακυκλώνουν περισσότερο και να δομήσουν τις δραστηριότητές τους στα προτυπα της κυκλικής οικονομίας. Έτσι, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε και να ευαισθητοποιηθούμε με το πώς τα τρόφιμα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πολύτιμοι πόροι όταν απομακρύνονται από την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.

Πώς μπορούν να αξιοποιηθούν τα τρόφιμα στην κυκλική οικονομία;

• Επαναδιανομή ή επανεπεξεργασία για ανθρώπινη κατανάλωση

Ορισμένες φορές, τα τρόφιμα απομακρύνονται από τις συμβατικές αλυσίδες εφοδιασμού για αισθητικούς λόγους, όπως για παράδειγμα επειδή δεν πληρούν ορισμένες προδιαγραφές σχήματος, μεγέθους ή χρώματος ή λόγω ελαττωμάτων στη συσκευασία ή την ετικέτα. Παρόλα αυτά τα τρόφιμα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια για ανθρώπινη κατανάλωση. Εάν οι συνήθεις αγορές ή τα καταστήματα λιανικής πώλησης δεν αποτελούν επιλογή για την διάθεση αυτώ των προϊόντων, τα τρόφιμα αυτά μπορούν να κατευθυνθούν σε άλλες οδούς, όπως τα εκπτωτικά σούπερ μάρκετ και οι συνεταιρισμοί. Εναλλακτικά, μπορούν να δωριστούν σε συσσίτια και τράπεζες τροφίμων. Υποπροϊόντα όπως φλούδες φρούτων και υπολείμματα λαχανικών που είναι ακατάλληλα για άμεση κατανάλωση μπορούν να επανεπεξεργαστούν και να μετατραπούν σε προϊόντα προστιθέμενης αξίας, όπως χυμοί, σούπες και σνακ. Επίσης, πολύτιμες βιολογικές ενώσεις μπορούν να εξαχθούν από αυτά τα υλικά για την παραγωγή διαφόρων συστατικών παραγωγής τροφίμων και διατροφικών φαρμάκων.

• Επαναχρησιμοποίηση στην παραγωγή ζωοτροφών

Η επόμενη πιο βιώσιμη επιλογή για την αξιοποίηση της σπατάλης τροφίμων είναι η χρήση τους για την παραγωγή ζωοτροφών. Όταν χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ζωοτροφών, το υλικό αυτό εισέρχεται εκ νέου στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων μέσω των διαφόρων προϊόντων που λαμβάνουν τα ζώα. Ειδικευμένοι διατροφολόγοι ζώων και τεχνολόγοι ζωοτροφών μπορούν να εξασφαλίσουν την κατάλληλη επεξεργασία και συνδυασμό αυτών των υλικών, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα ζώα που εκτρέφονται λαμβάνουν κατάλληλη και επαρκώς θρεπτική τροφή. Αυτό μειώνει επίσης την εξάρτηση του τομέα από τη γεωργική γη και τις καλλιέργειες τροφίμων, αφήνοντας περισσότερους πόρους για την παραγωγή τροφίμων φυτικής προέλευσης για ανθρώπινη κατανάλωση.

• Ανακύκλωση για χρήση σε μη διατροφικές εφαρμογές

Όταν η χρήση για ανθρώπινη κατανάλωση ή παραγωγή ζωοτροφών δεν είναι εφικτή, τα απόβλητα τροφίμων μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν και να ανακυκλωθούν για μη διατροφικές εφαρμογές στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας. Διεργασίες όπως η αναερόβια χώνευση ή η κομποστοποίηση μπορούν να μετατρέψουν τα οργανικά απόβλητα τροφίμων σε πολύτιμους πόρους, όπως βιοαέριο για την παραγωγή ενέργειας ή κομπόστ για γεωργικούς σκοπούς. Για παράδειγμα, τα οργανικά απόβλητα μπορούν να υποστούν επεξεργασία για τη δημιουργία βιοδιασπώμενων υλικών συσκευασίας και πλαστικών ή ακόμη και να χρησιμοποιηθούν στην παραγωγή βιοχημικών. Τα απόβλητα τροφίμων μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή ενζύμων και αντιοξειδωτικών ή φυσικών χρωστικών που χρησιμοποιούνται σε καλλυντικά, φαρμακευτικά προϊόντα ή άλλες βιομηχανικές εφαρμογές.

Ποια είναι τα εμπόδια που αντιμετωπίζουμε στη χρήση των αποβλήτων τροφίμων;

Πολλοί καινοτόμοι επιχειρηματίες και φορείς χάραξης πολιτικής με γνώμονα τη βιωσιμότητα εργάζονται ήδη για να διασφαλίσουν ότι μπορούμε να κάνουμε κατάλληλη χρήση των αποβλήτων τροφίμων αντί να τα στέλνουμε σε χωματερές. Ωστόσο, για να αξιοποιήσουμε τα τρόφιμα αποτελεσματικά και σε μεγάλη κλίμακα, πρέπει να ξεπεράσουμε διάφορα εμπόδια. Μερικά από αυτά περιλαμβάνουν (1):

1. Περίπλοκες μεταφορές: Η διαχείριση και η συλλογή αποβλήτων τροφίμων από διάφορες πηγές μπορεί να είναι πολύπλοκη από υλικοτεχνικής άποψης. Ο συντονισμός της συλλογής, της μεταφοράς και της επεξεργασίας τους απαιτεί υποδομές και συστήματα που συχνά λείπουν ή δεν είναι αναπτυγμένα σε πολλές περιοχές.
2. Προβλήματα νομοθετικών ρυθμίσεων και ασφάλειας: Υπάρχουν αυστηροί κανονισμοί και πρότυπα ασφαλείας όσον αφορά την επαναχρησιμοποίηση των αποβλήτων τροφίμων για ανθρώπινη ή ζωική κατανάλωση. Η διασφάλιση ότι αυτό το είδος αξιοποίησης παράγει τρόφιμα ή ζωοτροφές που είναι ασφαλή, υγιεινά και πληρούν τα ρυθμιστικά πρότυπα απαιτεί την επένδυση χρόνου και πόρων.
3. Αντίληψη των καταναλωτών: Η αλλαγή των αντιλήψεων των καταναλωτών γύρω από τα σπατάλη των τροφίμων μπορεί να αποτελέσει πρόκληση. Η ενθάρρυνση της αποδοχής και της αξιοποίησης των προϊόντων που προέρχονται από τα απορρίμματα τροφίμων μπορεί να αντιμετωπίσει αντίσταση λόγω παρανοήσεων.
4. Οικονομική βιωσιμότητα: Η οικονομική βιωσιμότητα της επαναχρησιμοποίησης των αποβλήτων τροφίμων μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο καθώς, το κόστος που συνδέεται με τη συλλογή, την επεξεργασία και τη διανομή μπορεί να υπερτερεί των αντιληπτών οφελών, καθιστώντας την οικονομικά ανέφικτη για τις επιχειρήσεις.

Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε καλύτερα τα απορρίματα των τροφίμων στο μέλλον;

Η υπέρβαση των προαναφερθέντων εμποδίων απαιτεί μια συστημική και πολυδιάστατη προσέγγιση που περιλαμβάνει τεχνολογική καινοτομία στην αλυσίδα εφοδιασμού, πολιτικές παρεμβάσεις, και εκπαίδευση των καταναλωτών. Λαμβάνοντας υπόψη τη φύση του προβλήματος της σπατάλης τροφίμων, η αξιοποίηση θα απαιτήσει τη συνεργασία διαφόρων φορέων. Πρωτα βήματα είναι οι εκστρατείες εκπαίδευσης των καταναλωτών, οι επιδοτήσεις για σχετικά επιχειρηματικά εγχειρήματα, η προβολή επιτυχημένων παραδειγμάτων και η προσαρμογή των νομοθετικών κανονισμών ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια των καταναλωτών και ταυτόχρονα να επιτυγχάνονται και οι ανάγκες μιας επιχείρησης. Επιπλέον, η ανταλλαγή γνώσεων και απόψεων, οι μακροχρόνιες συνεργασίες και η δημιουργική σκέψη αποτελούν το κλειδί, αν θέλουμε να απομακρυνθούμε από την τρέχουσα προσέγγιση “business as usual” και να διασφαλίσουμε ότι θα αξιοποιήσουμε την προοπτική των αποβλήτων τροφίμων ως ένα υλικό πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά και αξία που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διάφορους σκοπούς.

Πηγές:

1. Rao, M., Bast, A., & De Boer, A. (2021). Valorized food processing by-products in the EU: Finding the balance between safety, nutrition, and sustainability. Sustainability, 13(8), 4428. https://doi.org/10.3390/su13084428
2. Liaros, S. (2021). Circular food futures: what will they look like? Circular Economy and Sustainability, 1(4), 1193-1206. https://doi.org/10.1007/s43615-021-00082-5
3. Papargyropoulou, E., Lozano, R., Steinberger, J. K., Wright, N., & bin Ujang, Z. (2014). The food waste hierarchy as a framework for the management of food surplus and food waste. Journal of cleaner production, 76, 106-115. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2014.04.020
4. Bhatt, S., Lee, J., Deutsch, J., Ayaz, H., Fulton, B., & Suri, R. (2018). From food waste to value‐added surplus products (VASP): Consumer acceptance of a novel food product category. Journal of Consumer Behaviour, 17(1), 57-63. https://doi.org/10.1002/cb.1689
5. Cecilia, J. A., García-Sancho, C., Maireles-Torres, P. J., & Luque, R. (2019). Industrial food waste valorization: a general overview. Biorefinery: Integrated Sustainable Processes for Biomass Conversion to Biomaterials, Biofuels, and Fertilizers, 253-277. https://doi.org/10.1007/978-3-030-10961-5_11