Πρακτικές για την ενίσχυση της βιοποικιλότητας στα αγρο-οικοσυστήματα

Στην συγγραφή αυτού του άρθρου συνέβαλαν οι Clara Bosch,  Yanniek Schoonhoven και Milan Teunissen van Manen (που έκανε της εικόνες) . 

Τις τελευταίες δεκαετίες, απλοποιήσαμε τα αγροοικοσυστήματα για να επιδιώξουμε υψηλότερη παραγωγή. Παρόλα αυτά, σήμερα, συνειδητοποιούμε πόσο ζωτικής σημασίας είναι η σωστή λειτουργία των οικοσυστημάτων για την επιβίωσή μας. Για παράδειγμα, οι πρακτικές μονοκαλλιέργειας μειώνουν την ποσότητα των ενδιαιτημάτων και τη βιοποικιλότητα. Ταυτόχρονα, αυτό αυξάνει την ευαισθησία των καλλιεργειών σε παράσιτα και ασθένειες. Επιπλέον, πολλές καλλιέργειες θα αποτύγχαναν αν εξαφανίζονταν οι επικονιαστές. Πώς μπορείτε όμως να αξιοποιήσετε τα οφέλη της πλούσιας βιοποικιλότητας στη φάρμα σας; Πώς μπορείτε να την προωθήσετε; Ανακαλύψτε το μέσα από αυτό το άρθρο.

Η διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ της παραγωγικότητας, της βιοποικιλότητας και της ομορφιάς του τοπίου είναι δυνατή και αναγκαία. Ορισμένα είδη και στοιχεία του τοπίου μας βοηθούν παρέχοντας βασικές υπηρεσίες οικοσυστήματος, όπως ο σχηματισμός του εδάφους, η παροχή τροφής και ινών, και η διαχείριση του νερού. Η υγεία του εδάφους είναι ζωτικής σημασίας για την ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών και την ανάπτυξη των φυτών. Τα φυτά, τα δέντρα και τα φύκια απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα και δημιουργούν οξυγόνο μέσω της φωτοσύνθεσης.

Πρακτικές που μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της βιοποικιλότητας, γραφικά σχεδιασμένα από τον Milan Teunissen van Manen

Μπορούν να συμπεριληφθούν διαφορετικά είδη και στοιχεία τοπίου για την προώθηση της βιοποικιλότητας σε διαφορετικές κλίμακες. Μπορείτε να εξετάσετε τα επίπεδα του εδάφους, του αγρού, του αγροκτήματος και του τοπίου για να ενθαρρύνετε τη ζωή στο έδαφος, τα αρθρόποδα (έντομα), τη χλωρίδα γενικότερα ή συγκεκριμένα είδη φυτών. Κάτι που πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη κατά την προώθηση (ζωικών) ειδών είναι οι ανάγκες τους σε τροφή, νερό και καταφύγιο κατά τα διαφορετικά στάδια ζωής τους αλλά και τις εποχές.

Πρακτικές για προώθηση-εξασφάλιση της βιοποικιλότητας στα αγρο-οικοσυστήματα

1.Λίμνες

Εικονογράφηση λίμνης από τον Milan Teunissen van Manen

Η πρόσβαση στο νερό είναι ζωτικής σημασίας για τα ζώα και θα δημιουργήσει ένα μικροκλίμα για διαφορετικά είδη φυτών. Θα επηρεάσουν σημαντικά τους πληθυσμούς εντόμων, πουλιών και ζώων. Μπορείτε να έχετε περιορισμένη πρόσβαση σε νερό, για παράδειγμα, με έναν κουβά που γεμίζετε τακτικά, ή αν θέλετε να σκεφτείτε μεγαλεπήβολα, μπορείτε να δημιουργήσετε μια φυσική λίμνη που γεμίζει με νερό της βροχής.

Οι επικονιαστές και οι μέλισσες χρειάζονται αυτές τις πηγές νερού για να επιβιώσουν, να δροσίσουν τις κυψέλες. Όσο μικρότερη είναι η απόσταση που διανύουν για να βρουν νερό, τόσο περισσότερο χρόνο μπορούν να αφιερώσουν στην επικονίαση (γονιμοποίηση) των καλλιεργειών.

Η αύξηση των ενδιαιτημάτων για όλη αυτή τη βιοποικιλότητα καθιστά δυνατή τη βελτίωση της φυσικής καταπολέμησης των παρασίτων. (Περισσότερα πουλιά που κυνηγούν έντομα, ή περισσότερες πασχαλίτσες που τρώνε αφίδες).

Λίμνες στο Camp Altiplano, αγρόκτημα La Junquera.

     2. Τάφροι      

Απεικόνιση των βάλτων-τάφρων από τον Milan Teunissen van Manen Τάφροι στο αγρόκτημα La Junquera

Σε επικλινείς περιοχές, η δημιουργία τάφρων μπορεί να σας βοηθήσει να ελέγξετε τη διάβρωση και να συγκρατήσετε το νερό στο αγρόκτημά σας. Οποιαδήποτε πρακτική που μειώνει τη διάβρωση και βελτιώνει τη συγκράτηση νερού στα εδάφη σας θα συμβάλει στην προώθηση της υγιούς ζωής του εδάφους, δεδομένου ότι οι περισσότεροι μικροοργανισμοί και μύκητες ζουν στα ανώτερα 10 εκατοστά του εδάφους, τα οποία είναι επιρρεπή στο να χάνονται σε διαβρωτικά γεγονότα όταν δεν προστατεύονται.

Οι τάφροι μπορούν επίσης να συνδυαστούν με λωρίδες βλάστησης και φράχτες στην κορυφή τους, γεγονός που θα πολλαπλασιάσει τις ευεργετικές επιδράσεις στη βιοποικιλότητα ενισχύοντας το βιότοπο.

Τάφρος στο αγρόκτημα la Junquera

3. Λωρίδες λουλουδιών, φράκτες, νησίδες βιοποικιλότητας.

Αναπαράσταση λωρίδων ανθοφόρων φυτών από τον Milan Teunissen van Manen

Οι λωρίδες βλάστησης μπορεί να είναι πολυετείς (σκεφτείτε αρωματικά φυτά και θάμνους) ή σποροφυτεμένες (ετήσια λουλούδια και άλλα συναρπαστικά είδη, όπως αζωτοδεσμευτικά φυτικά είδη, σιτηρά κ.λπ.). Μπορούν να τοποθετηθούν γύρω από το χωράφι, σε καθορισμένες περιοχές (δημιουργώντας νησίδες) ή ως ενδιάμεση καλλιέργεια μέσα στο χωράφι.

Λωρίδα ανθοφόρων φυτών ανάμεσα σε φιστίκια – Νησίδα βιοποικιλότητας  La Junquera στο αγρόκτημα, του Martin Moreno, συνεταιρισμός Oleai

Εάν ενδιαφέρεστε για την αύξηση της επικονίασης, εξετάστε το ενδεχόμενο να προσθέσετε ανθοφόρα φυτά που είναι ελκυστικά για τους επικονιαστές. Παραδείγματα ειδών είναι η λεβάντα, η γλυκιά μαντζουράνα, ο μάραθος, οι ηλίανθοι κ.λπ. Για να βελτιώσετε αυτό το αποτέλεσμα, προσπαθήστε να έχετε μια ποικιλία ανθισμένων λουλουδιών διαθέσιμη καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους στην καθορισμένη περιοχή του αγροκτήματος, ώστε να εξασφαλίζετε συνεχή παρουσία επικονιαστών. Παρακάτω παρατίθεται ένα παράδειγμα για τη φύτευση ενός φράχτη για τη βιοποικιλότητα.

Τα πολυετή είδη μπορούν να παρέχουν ενδιαίτημα για πολλά διαφορετικά είδη. Στο εσωτερικό του φυτικού φράχτη, μπορείτε να επιλέξετε είδη με άλλες λειτουργίες που ωφελούν την καλλιέργεια ή συγκεκριμένα είδη ενδιαφέροντος. Στο δικό μας πλαίσιο, οι αγριοτριανταφυλλιές, οι άρκευθοι και το ιπποφαές, για παράδειγμα, προσφέρουν τροφή στα πουλιά και τις αλεπούδες. Ταυτόχρονα, θα παρέχουν επίσης καταφύγιο σε πολλά έντομα. Τα είδη στους φυτικούς φράχτες μπορεί να διαφέρουν ανά περιοχή, οπότε αναζητήστε ποια ταιριάζουν στο πλαίσιο και τους στόχους σας.

4. Εδαφοκάλυψη και χλωρή λίπανση

Φυτικά εδαφοκάλυψη στο αγρόκτημα La Junquera, οπωρώνας μήλων, αριστερά, και οπωρώνας φιστικιών, δεξιά.

Τα φυτά εδαφοκάλυψης μπορούν να σπαρθούν, που μερικές φορές ονομάζονται πράσινες κοπριές, ή μπορούν να είναι αυτοφυή, και να αναπτυχθούν μόνα τους. Συνήθως περιέχουν ένα μείγμα ψυχανθών (για δέσμευση αζώτου) και δημητριακών (βαθιά ριζοβολία και δέσμευση άνθρακα). Μπορούμε να τα διατηρούμε όλο το χρόνο ή για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στα χωράφια.

Τα φυτά εδαφοκάλυψης προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση και από τον ήλιο (εξάτμιση, κλπ). Μπορούν να λειτουργήσουν ως ζωντανό εδαφοκάλυμμα και να δημιουργήσουν ένα ενδιαίτημα για πολλούς οργανισμούς του εδάφους και αρθρόποδα.

Εάν η εδαφοκάλυψη ανταγωνίζεται την κύρια καλλιέργειά σας, μπορείτε επίσης να τη σπείρετε σε λωρίδες. Για παράδειγμα, αν έχετε δενδρώδη καλλιέργεια, μπορείτε να φυτέψετε μια λωρίδα 1 έως 3 μέτρων μεταξύ δύο σειρών.

Εδαφοκάλυψη με άχυρο στον λαχανόκηπο του αγροκτήματος La Junquera

Η κάλυψη του εδάφους με ένα στρώμα φύλλων ή άλλον φυτικών μερών παρέχει τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται οι αποικοδομητές. Επίσης, συγκρατεί την υγρασία στο έδαφος, προστατεύει τη γη από την ηλιακή ακτινοβολία και παρέχει ένα ευνοϊκότερο περιβάλλον για τους γαιοσκώληκες και άλλες μορφές ζωής στο έδαφος.

5. Κομπόστ και Μικροοργανισμοί εδάφους

Αναπαράσταση κομπόστ από τον Milan Teunissen van Manen

Έλεγχος κομπόστ στο αγρόκτημα La Junquera –Έργο βερμοκομποστοποίησης στο La Junquera

Υποδομή κομπόστ στο Altiplano 

Το κομπόστ είναι υλικό που μοιάζει με χούμο και παράγεται από αποσυντεθειμένη οργανική ύλη μέσω της δραστηριότητας των μικροοργανισμών του εδάφους. Περιέχει πολλούς ωφέλιμους εδαφικούς μικροοργανισμούς και παρέχει τα θρεπτικά συστατικά και το περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν άλλοι όταν προστίθεται στο έδαφος. Το φτιάχνουμε από τα υπολείμματα καλλιεργειών, κοπριά, άχυρο και στάχτες. Για να ολοκληρωθεί η διαδικασία, πρέπει να το διατηρούμε υγρό και οξυγονωμένο. Υπάρχουν πολλοί τύποι κομπόστ, όπως η βερμικοκομποστοποίηση ή το μποκάσι (Bokashi).

Υπάρχουν και άλλοι τρόποι προώθησης των μικροοργανισμών. Υπάρχουν διαφορετικά παρασκευάσματα από τη βιοδυναμική γεωργία, για παράδειγμα. Δεν θα επεκταθούμε σε βάθος σε αυτό το άρθρο.

6. Αμειψισπορά και Συγκαλλιέργεια

Η αμειψισπορά περιλαμβάνει την καλλιέργεια διαφορετικών φυτικών καλλιεργούμενων ειδών σε ένα συγκεκριμένο χωράφι με συγκεκριμένη σειρά 9χρονική εναλλαγή). Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να μειώσουμε τα προβλήματα εντομολογικών εχθρών και ασθενειών, να βελτιώσουμε την υγεία και τη γονιμότητα του εδάφους και να αυξήσουμε την ποικιλία των ενδιαιτημάτων. Η συγκαλλιέργεια, ή η ταυτόχρονη καλλιέργεια δύο ή περισσότερων καλλιεργειών στον ίδιο αγρό, μπορεί επίσης να αυξήσει τη βιοποικιλότητα.

7. Συνδυασμός με κτηνοτροφία

Πρόβατα ως παράδειγμα για την ενσωμάτωση του ζωικού κεφαλαίου, εικονογράφηση του Milan Teunissen van Manen

Η εισαγωγή ζώων σε μια γεωργική εκμετάλλευση μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη βιοποικιλότητα με τη δημιουργία νέων ενδιαιτημάτων και την αύξηση της γονιμότητας του εδάφους. Στην περίπτωση αυτή, εννοούμε τα ζώα που εκτρέφονται εκτατικά, με ολιστική διαχείριση και σε συμβίωση με άλλα στοιχεία της εκμετάλλευσης.

Εκτροφή προβάτων κάτω από αμυγδαλιές στην Ένωση AlVelAl

Ολιστική βόσκηση στο αγρόκτημα La Junquera –  Μελισσοκομία από την Guatazales

Μπορούν να εισαχθούν πολλοί διαφορετικοί τύποι ζώων, όπως αγελάδες και πρόβατα για βόσκηση, μέλισσες για επικονίαση, πάπιες και κοτόπουλα για έλεγχο εντόμων-εχθρών και άλλα. Κάθε ζώο έχει τη μοναδική του λειτουργία και μπορεί να συμβάλει στη συνολική υγεία και παραγωγικότητα του οικοσυστήματος του αγρού. Για παράδειγμα, τα ζώα που βόσκουν μπορούν να βοηθήσουν στον έλεγχο των ζιζανίων, να αποτρέψουν τη διάβρωση διατηρώντας την εδαφοκάλυψη και να χρησιμεύσουν ακόμη και ως μέτρο πρόληψης πυρκαγιών σε φυσικές περιοχές. Επιπλέον, τα ζώα μπορούν να συμβάλουν στη δέσμευση του άνθρακα και να παράγουν κοπριά που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση της γονιμότητας του εδάφους.

8. Παροχή θέσεων για «στέγαση» εντόμων, ερπετών, και νυχτερίδων και αρπακτικών πουλιών

Κατασκευή για στέγαση εντόμων στο Camp Altiplano

Ένας σωρός από πέτρες μπορεί να δημιουργήσει έναν βιότοπο για ερπετά και αμφίβια

Τα ζώα αυτά μπορούν να παρέχουν βασικές υπηρεσίες οικοσυστήματος, όπως η επικονίαση και ο έλεγχος παρασίτων, οι οποίες μπορούν να ωφελήσουν τις καλλιέργειες και τη συνολική υγεία του αγροοικοσυστήματος.

Ένας τρόπος για την παροχή ενδιαιτημάτων ή θέσεων για δημιουργία φωλιών για αυτά τα ζώα είναι η κατασκευή “κατοικιών”. Η κατασκευή αυτή μπορεί να είναι τόσο απλή όσο ένας σωρός από πέτρες, για τα ερπετά, ή ξύλινοι κορμοί. Οι στύλοι για αρπακτικά πουλιά μπορούν να παρέχουν μια οπτική γωνία πάνω από τα χωράφια για τον έλεγχο των παρασίτων, όπως τα έντομα ή τα κουνέλια, από πουλιά, όπως οι γερακίνες και οι κουκουβάγιες. Μπορείτε επίσης να δημιουργήσετε τα χαριτωμένα σπιτάκια εντόμων που φτιάχνουν πολλοί άνθρωποι.

9. Μειωμένη/μηδενική χρήση χημικών φυτοφαρμάκων, μυκητοκτόνων και λιπασμάτων.

Η μειωμένη/μηδενική χρήση χημικών φυτοφαρμάκων, μυκητοκτόνων και λιπασμάτων μπορεί να επηρεάσει θετικά τη βιοποικιλότητα. Όταν αυτές οι χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται υπερβολικά, μπορούν να βλάψουν ή να σκοτώσουν ωφέλιμα έντομα, πουλιά και άλλα ζώα που παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση ενός υγιούς οικοσυστήματος. Επιπλέον, τα χημικά αυτά μπορούν επίσης να μολύνουν το έδαφος και το νερό, γεγονός που μπορεί να βλάψει άλλες μορφές ζωής. Μειώνοντας τη χρήση αυτών των αγροχημικών, μπορούμε να συμβάλουμε στην προστασία και τη διατήρηση ενός ευρέος φάσματος φυτικών και ζωικών ειδών, τα οποία μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση ενός υγιούς και ισορροπημένου οικοσυστήματος, καθώς και στη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης ανθεκτικότητας στα παράσιτα και μπορεί να συμβάλει στη μείωση του οικονομικού κόστους που συνδέεται με την υπερβολική χρήση τους.

Επιπλέον, οι αγρότες μπορούν να χρησιμοποιούν στρατηγικές ολοκληρωμένης διαχείρισης. Η ολοκληρωμένη καταπολέμηση των εντόμων είναι μια μέθοδος διαχείρισης των παρασίτων που χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές, συμπεριλαμβανομένης της βιολογικής καταπολέμησης, της καταπολέμησης με καλλιεργητικά μέτρα και της φυσικής καταπολέμησης. Περιλαμβάνει τις πρακτικές που εξηγήθηκαν παραπάνω. Μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική στον έλεγχο των παρασίτων μακροπρόθεσμα. Η χρήση διαφόρων τεχνικών και η ολοκληρωμένη καταπολέμηση παρασίτων μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της ισορροπίας του οικοσυστήματος και στην προώθηση της βιοποικιλότητας.

Συμπέρασμα:

Συμπερασματικά, η προώθηση της βιοποικιλότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων μπορεί να ωφελήσει τους γεωργούς, το περιβάλλον και την ευρύτερη κοινότητα. Μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της υγείας του εδάφους, να αυξήσει την ανθεκτικότητα των καλλιεργειών και να υποστηρίξει ένα ευρύ φάσμα ειδών. Η ποικιλομορφία είναι το κλειδί όταν πρόκειται για την προώθηση της βιοποικιλότητας στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Ένα μωσαϊκό (ετερογενές) τοπίο με διάφορα ενδιαιτήματα μπορεί να υποστηρίξει τα είδη και να παρέχει βασικές υπηρεσίες οικοσυστήματος. Είναι σημαντικό να σκέφτεστε ολόκληρο το αγρόκτημά σας ως σύστημα και όχι μόνο ως μεμονωμένα χωράφια. Λαμβάνοντας υπόψη τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων τμημάτων του αγροκτήματος και τον τρόπο με τον οποίο συμβάλλουν στη συνολική υγεία του οικοσυστήματος, μπορείτε να λαμβάνετε αποφάσεις με αντίκτυπο.

Συνοψίζοντας, η προώθηση της βιοποικιλότητας στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία ενός πλούσιου-ετερογενούς τοπίου που υποστηρίζει ένα ευρύ φάσμα ειδών, με τη θεώρηση της γεωργικής εκμετάλλευσης ως συστήματος παρέχοντας μια ποικιλία ενδιαιτημάτων, πηγών τροφής και θέσεων φωλιάσματος και με τη χρήση τεχνικών όπως η αμειψισπορά, η συγκαλλιέργεια ή η κομποστοποίηση. Μπορείτε να αποφασίσετε εσείς ποιες έχουν νόημα στο δικό σας συγκεκριμένο πλαίσιο.

Επιπλέον ανάγνωση:

• What is regenerative agriculture? From Wikifarmer platform: https://wikifarmer.com/regenerative-agriculture-what-is-it-who-is-it-for-common-practices-principles-and-resources/
• EIT food manuals on regenerative agriculture, they explain the pratices more in detail for different mediterranean crops, behind the registration form you can find them all for free: https://www.eitfood.eu/reports/regenag-manual
• Soil carbon sequestration – An interplay between soil microbial community and soil organic matter dynamics: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0048969722000171

• Why do we need to protect biodiversity? https://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/intro/index_en.htm

• Plants for a hedge in La Junquera, handbook by Laetitia Boels: https://drive.google.com/file/d/1izN9r1dyLO07M7k4TDJpb4VHlephnb0M/view?usp=sharing
• Why does biodiversity matter for agriculture? https://www.thesciencebreaker.org/breaks/earth-space/why-does-biodiversity-matter-for-agriculture

• FUNCTIONAL BIODIVERSITY: https://dicoagroecologie.fr/en/dictionnaire/functional-biodiversity/#:~:text=Functional%20biodiversity%20refers%20to%20the,the%20farmer%20through%20environmental%20management.
• Biodiversity and Ecosystem Services: Is It the Same Below Ground?: https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/biodiversity-and-ecosystem-services-is-it-the-96677163/
• The power of pollinators: why more bees means better food, from FAO:
  https://www.fao.org/zhc/detail-events/en/c/428504/

• Biodynamic preparations explained by Demeter: https://demeter.net/wp-content/uploads/2021/05/Demeter-Biodynamic-Preparations-Manual_2020.pdf