Παράσιτα και Ασθένειες στην Καλλιέργεια Σιταριού

Τα μέτρα προστασίας των καλλιεργειών από παράσιτα και ασθένειες είναι απαραίτητα για την προστασία της υγείας, της απόδοσης και της ποιότητας του σιταριού. Το σιτάρι είναι ευαίσθητο σε περισσότερες από 30 ασθένειες που προκαλούνται από μύκητες, ιούς και βακτήρια. Η παρουσία ενός παθογόνου σε μια περιοχή, η σοβαρότητα των συμπτωμάτων και το επίπεδο διασποράς του παθογόνου μπορεί να διαφέρουν σημαντικά. Για όλους τους τύπους σιταριού (χειμωνιάτικο, ανοιξιάτικο και σκληρό), η άνοιξη είναι η εποχή κατά την οποία εμφανίζονται τα περισσότερα προβλήματα ασθενειών, ενώ υπάρχει επίσης κάποιος κίνδυνος μόλυνσης κατά το πρώτο μισό του φθινοπώρου.

Για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των προσβολών από παράσιτα και ασθένειες, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα εξής:

Τα μέτρα πρόληψης είναι υψίστης σημασίας, ειδικά για τα βακτήρια και τους ιούς.

  • Χρησιμοποιήστε ανθεκτικές ποικιλίες. Πλέον, πολλές ποικιλίες είναι ανθεκτικές σε μία ή περισσότερες σημαντικές ασθένειες του σιταριού και ανεκτικές σε πολλά παράσιτα. Προτιμήστε να χρησιμοποιείτε ποικιλίες με αντοχή και στις παραλλαγές του παθογόνου που είναι πιο διαδεδομένες στην περιοχή ενδιαφέροντός σας.
  • Χρησιμοποιήστε υγιείς (χωρίς ασθένειες και παράσιτα), καθαρούς και πιστοποιημένους σπόρους.
  • Η επεξεργασία των σπόρων (χρήση μυκητοκτόνων) μπορεί να είναι μια επιλογή σε ορισμένες περιπτώσεις – συμβουλευτείτε έναν γεωπόνο. 
  • Προσαρμόστε την ημερομηνία σποράς.
  • Εφαρμόστε αμειψισπορά, ιδανικά με είδη-καλλιέργειες που έχουν διαφορετικούς «εχθρούς» ή είναι ανθεκτικές στα σημαντικότερα παράσιτα και ασθένειες του σιταριού. Αυτό θα μειώσει τον πληθυσμό των παρασίτων και το αρχικό φορτίο του παθογόνου (εμβόλιο).
  • Διατηρήστε το χωράφι χωρίς ζιζάνια και διαχειριστείτε κατάλληλα τα υπολείμματα των καλλιεργειών. Τα ζιζάνια και τα υπολείμματα των καλλιεργειών μπορούν να χρησιμεύσουν ως ξενιστές ασθενειών και παρασίτων και να ευνοήσουν τη διαχείμαση ορισμένων σημαντικών παθογόνων και παρασίτων.
  • Διατηρήστε τα φυτά σας εύρωστα, φροντίζοντας να μην καταπονούνται (υδατικές καταπονήσεις, ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών).
  • Ελέγξτε το χωράφι σας τακτικά και ιδιαίτερα σε περιόδους που οι περιβαλλοντικές συνθήκες ευνοούν την μόλυνσή του και την διασπορά της προσβολής (υψηλή υγρασία, ήπια θερμοκρασία κ.λπ.).
  • Γνωρίστε τη φυσιολογία του «εχθρού» σας, τις ευνοϊκές περιβαλλοντικές συνθήκες για την ανάπτυξή του και τους τρόπους και το ρυθμό διασποράς του.

Στην περίπτωση αγρού με γνωστό ιστορικό όσον αφορά ένα συγκεκριμένο παράσιτο ή παθογόνο, ενδέχεται να υπάρχει ανάγκη για μέτρα πρόληψης ή/και καταπολέμησης. Αυτό είναι κυρίως απαραίτητο όταν πρόκειται για μυκητιακές ασθένειες και έντομα που μεταφέρονται μέσω του εδάφους. Οι μύκητες και τα έντομα των φυτών έχουν συνήθως υψηλή ικανότητα διασποράς. Ως αποτέλεσμα, ένας αγρότης καλό είναι να λάβει μέτρα όταν παρατηρήσει ύποπτα συμπτώματα ή μεγάλους πληθυσμούς εντόμων σε γειτονικά χωράφια (με καλλιέργεια σιταριού). Συμβουλευτείτε έναν πιστοποιημένο γεωπόνο της περιοχής σας.

  • Ενεργήστε γρήγορα και με ακρίβεια. Η αναγνώριση των ασθενειών (παθογόνο) σε πρώιμο στάδιο μπορεί να σας βοηθήσει να επιλέξετε το κατάλληλο προϊόν (μέτρο ελέγχου) και να περιορίσετε την διασπορά και την μείωση της απόδοσης της καλλιέργειας με ελάχιστη χρήση χημικών. Εάν χρειάζεται, στείλτε δείγματα για ανάλυση.
  • Διατηρήστε ένα πρόγραμμα μυκητοκτονίας εντός της καλλιέργειας. Γενικά, τα μυκητοκτόνα είναι πιο αποτελεσματικά ως προστατευτικά. Επαναλάβετε τον ψεκασμό όταν και για όσο χρόνο χρειάζεται.
  • Μάθετε ποια παθογόνα ή παράσιτα στην περιοχή σας έχουν αναπτύξει αντοχή σε συγκεκριμένες δραστικές ενώσεις.

Οι πιο συχνές και σημαντικές ασθένειες στο σιτάρι

Οι περισσότεροι παραγωγοί σιταριού επενδύουν στην προστασία των καλλιεργειών τους κατά την άνοιξη (Μάιος), όταν τα φυτά εισέρχονται στα αναπαραγωγικά στάδια. Μία από τις πιο σημαντικές απειλές για την απόδοση του σιταριού είναι οι ασθένειες των φύλλων. Μεταξύ των πιο κοινών ασθενειών που εμφανίζονται νωρίς είναι το ωίδιο και η σεπτορίωση.

Ωίδιο

Προκαλείται από τον μύκητα Blumeria graminis f. sp. tritici και μπορεί να μειώσει την απόδοση του σιταριού έως και 25%. Η ανάπτυξη του παθογόνου ευνοείται από τον δροσερό (10-20 oC/ 59-72 oF) και τον υγρό καιρό (πάνω από 85% υγρασία) (1).

Στα αρχικά στάδια, τα συμπτώματα εμφανίζονται ως κίτρινες κηλίδες στα φύλλα που αργότερα καλύπτονται με λευκή σκόνη. Τα συμπτώματα συνήθως ξεκινούν από τα κάτω φύλλα και προχωρούν προς τα πάνω (μερικές φορές σε μίσχους και κεφάλια).

Η ασθένεια είναι αρκετά δύσκολο να ελεγχθεί από τη στιγμή που έχει εγκατασταθεί στην καλλιέργεια. Οι στρατηγικές διαχείρισης περιλαμβάνουν:

  • Την χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.
  • Εξάλειψη φυτών εθελοντών και άλλων φυτικών ξενιστών.
  • Την αμειψισπορά.
  • Την συνετή χρήση Ν-λιπασμάτων.
  • Την χρήση κατάλληλα επεξεργασμένων σπόρων και την εφαρμογή διαφυλλικών μυκητοκτόνων (2).

Συνήθως, ο ψεκασμός με μυκητοκτόνα εφαρμόζεται κατά την εμφάνιση του ωτιδίου ή κατά την εμφάνιση της ασθένειας στο φύλλο σημαία (3). Συμβουλευτείτε έναν πιστοποιημένο γεωπόνο.

Σεπτορίωση

Η Σεπτόρια αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για τις καλλιέργειες σιταριού σε πολλές περιοχές. Σε σοβαρή μόλυνση από το παθογόνο Septoria tritici (Mycosphaerella graminicola), μπορεί να σημειωθεί μείωση απόδοσης κατά 50%.

Το πιο κοινό σύμπτωμα που εμφανίζεται νωρίς το χειμώνα είναι οι επιμήκεις χλωρωτικές λωρίδες-κηλίδες στα φύλλα. Στην περιοχή της προσβολής εμφανίζονται μικρές μαύρες κουκίδες (πυκνίδια) και, καθώς εξελίσσεται η μόλυνση, ο ιστός των φύλλων νεκρώνεται, ενώ μπορεί να επηρεαστούν και οι σπάδικες.

Οι ανθεκτικές ποικιλίες είναι το πιο σημαντικό προληπτικό μέτρο κατά της Septoria, ενώ η όψιμη σπορά μπορεί επίσης να φανεί χρήσιμη. Η εφαρμογή μυκητοκτόνου είναι αποτελεσματική συνήθως στα αρχικά στάδια της προσβολής και μπορεί να περιορίσει την εξάπλωση της ασθένειας στα κάτω φύλλα των φυτών. Αποφύγετε τη χρήση μεγάλων ποσοτήτων χημικών προϊόντων, καθώς το παθογόνο μπορεί να αναπτύξει ανθεκτικότητα γρήγορα. Η αντοχή της Septoria στη στροβιλουρίνη συναντάται συχνά σε παγκόσμιο επίπεδο (4).

Σκωρίαση

Υπάρχουν 3 κύρια είδη Puccinia που μπορούν να επηρεάσουν τα φυτά σιταριού:

  • Καφέ χρώμα (φύλλα)?Puccinia recondite
  • Μαύρο χρώμα (στελέχη)?Puccinia graminis f. sp. tritici
  • Κίτρινες ρίγες (φύλλα, λαιμοί και γλωσσίδια) ? Puccinia striiformis

Τα παθογόνα μπορούν να επιβιώσουν κατά την διάρκεια ήπιων χειμώνων. Η εμφάνιση των συμπτωμάτων είναι πιο έντονη στα τέλη του φθινοπώρου ή στις αρχές της άνοιξης ή μετά την εμφάνιση των φύλλων σημαίας (P. striiformis). Σοβαρές μολύνσεις μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντική μείωση της απόδοσης, υποβάθμιση της ποιότητας, ακόμη και πλήρη αποτυχία της καλλιέργειας.

Η νόσος εκφράζεται με την εμφάνιση χλωρωτικών-νεκρωτικών φλύκταινων στο προσβεβλημένο μέρος του φυτού με κίτρινες-πορτοκαλί ή σκούρες κόκκινες-καφέ κουκκίδες (ουρεδοσπόρια).

Ως μέτρο πρόληψης, οι γεωπόνοι προτείνουν τη χρήση ανθεκτικών ποικιλιών σιταριού σε ένα ή περισσότερα είδη Puccinia. Επιπλέον, ο έλεγχος των φυτών εθελοντών το φθινόπωρο, η χρήση επεξεργασμένων σπόρων, η έγκαιρη σπορά και ο διαφυλλικός ψεκασμός με μυκητοκτόνα είναι επίσης αποτελεσματικά μέτρα (συμβουλευτείτε έναν γεωπόνο της περιοχής σας). Η καλύτερη προστασία επιτυγχάνεται με το συνδυασμό όλων των παραπάνω μέτρων (5, 1 ).

Φουζαρίωση

Προκαλείται από τον μύκητα Fusarium graminearum (Gibberella zeae) και είναι η πιο καταστροφική ασθένεια του σιταριού παγκοσμίως, με μείωση της απόδοσης άνω του 50%.

Ο μύκητας προσβάλλει τις κεφαλές των φυτών σιταριού κατά το στάδιο της ανθοφορίας και παράγει επικίνδυνες μυκοτοξίνες (βομιτοξίνη). Οι προσβεβλημένες κεφαλές γίνονται υπόλευκες και οι κόκκοι αποχρωματίζονται, συρρικνώνονται, ζαρώνουν και μειώνεται η μάζα τους. Οι κόκκοι που προορίζονται για παραγωγή αλεύρου (κατανάλωση από τον άνθρωπο) πρέπει να περιέχουν λιγότερο από 2 ppm βομιτοξίνης (6).

Ενώ η πρώιμη συγκομιδή μπορεί να μειώσει τον αριθμό των προσβεβλημένων κόκκων, τα επίπεδα τοξινών είναι χαμηλότερα όταν οι κόκκοι συλλέγονται σε υγρασία 13-15% (Simón et al., 2021). Ενώ πολλά μυκητοκτόνα ελέγχουν αποτελεσματικά την φουζαρίωση, ο χημικός έλεγχος συνήθως είναι ανεπαρκής. Η έγκαιρη εφαρμογή μυκητοκτόνων σε συνδυασμό με τη χρήση ανθεκτικών ποικιλιών, την κατάλληλη διαχείριση των υπολειμμάτων και την αμειψισπορά αναμένεται να αποφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα (7).

Γυμνός άνθρακας

Είναι μια ασθένεια που μεταδίδεται μέσω των σπόρων και είναι πιο συχνή σε περιοχές όπου υπάρχει οριζόντια  διανομή τους μεταξύ των αγροτών. Οι απώλειες απόδοσης είναι γενικά χαμηλές, αλλά μπορεί να φτάσουν έως και το 30% σε σοβαρές προσβολές.

Στην μολυσμένη ταξιανθία, τα άνθη και οι σπόροι αντικαθίστανται από μαύρες μάζες σπορίων του μύκητα που τελικά διαλύονται και απομακρύνονται μέσω του αέρα, αφήνοντας μόνο την ράχη.

Τα καλύτερα μέτρα πρόληψης είναι η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και υγιούς καθαρού σπόρου που έχει υποστεί κατάλληλη επεξεργασία (κάλυψη με μυκητοκτόνο) σε συνδυασμό με την χρήση Trichoderma viride (4 gm/kg σπόρου). Ο T.viride μπορεί επίσης να βελτιώσει την ευρωστία της καλλιέργειας και η επεξεργασία των σπόρων με αυτόν πρέπει να γίνεται 72 ώρες πριν από τη σπορά. Ακολουθεί επεξεργασία των σπόρων με μυκητοκτόνο 24 ώρες πριν από τη σπορά. Τα προαναφερθέντα μέτρα ελέγχουν επίσης αποτελεσματικά την ασθένεια του γραμμωτού άνθρακα του σιταριού (3). Θα πρέπει πάντα να συμβουλεύεστε έναν πιστοποιημένο γεωπόνο της περιοχής σας.

Crown rot

Αποτελεί σημαντικό πρόβλημα σε πολλές καλλιέργειες χειμερινού σιταριού, ιδιαίτερα στις βόρειες περιοχές, και πιο συχνά σε αργιλώδη εδάφη. Η ασθένεια προκαλείται συνήθως από τον μύκητα Fusarium pseudograminearum.

Ο αγρότης θα πρέπει να ελέγξει για το χαρακτηριστικό καφέ χρώμα στη βάση των μολυσμένων αδελφιών (μέχρι 2-4 κόμβους). Επίσης, μπορεί να παρατηρηθεί πρόωρος θάνατος ταξιανθιών (whitehead). Τα φυτά πλαγιάζουν και αποκολλώνται εύκολα απο το έδαφος.

Ως μεθόδους διαχείρισης, οι γεωπόνοι προτείνουν συχνά την πρώιμη σπορά (χειμερινό σιτάρι), την αμειψισπορά, την κατάλληλη διαχείριση των υπολειμμάτων, την επαρκή λίπανση με ψευδάργυρο και τη χρήση ανθεκτικών ποικιλιών σίτου (8).

Bacterial leaf streak (black chaff)

Η ασθένεια προκαλείται από τον Xanthomonas campestris pv. translucens (Xanthomonas translucens pv. undulosa) και είναι πιο διαδεδομένη σε ζεστά και υγρά περιβάλλοντα και σε φυτά, όπου ο ιστός των φύλλων έχει καταστραφεί. Η μείωση της απόδοσης συνήθως δεν είναι μεγάλη αλλά, σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να φτάσει το 40%. Το παθογόνο αναπτύσσεται βέλτιστα σε θερμοκρασίες πάνω από 25 oC (78 oF) (9).

Το χαρακτηριστικό της νόσου είναι η σποραδική εμφάνισή της σε ένα χωράφι. Στα φύλλα εμφανίζονται υδαρείς λωρίδες, ενώ σε προχωρημένες μολύνσεις τα συμπτώματα ανιχνεύονται στα γλωσσίδια.

Όλα τα δημητριακά και τα γρασίδια είναι ξενιστές παθογόνων και θα πρέπει να αποφεύγονται σε ένα σύστημα αμειψισποράς. Πολύ λίγα βακτηριοκτόνα είναι διαθέσιμα (με βάση τον χαλκό) στην αγορά. Τα πιο αποτελεσματικά μέτρα είναι η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και υγιών σπόρων και η κατάλληλη διαχείριση των υπολειμμάτων των καλλιεργειών και των ζιζανίων.

Τέλος, δεν υπάρχουν μέτρα αντιμετώπισης για τις ιογενείς ασθένειες. Ως αποτέλεσμα, η πρόληψη είναι η μόνη επιλογή του αγρότη. Το πιο αποτελεσματικό μέτρο είναι η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και ο έλεγχος εθελοντών φυτών σιταριού και εντόμων που μπορούν να μεταφέρουν και να μεταδώσουν τον ιό. Ενώ αρκετές ιογενείς ασθένειες επηρεάζουν το σιτάρι, ο κίτρινος νάνος του κριθαριού και το ραβδωτό μωσαϊκό θεωρούνται οι πιο σημαντικές.

Τα πιο κοινά και σημαντικά παράσιτα του σιταριού

Τα έντομα δεν αποτελούν συνήθως σημαντικό πρόβλημα για τις καλλιέργειες σιταριού. Η σοβαρότητα μιας προσβολής μπορεί να ποικίλλει από χρόνο σε χρόνο και μεταξύ διαφορετικών γεωγραφικών περιοχών, ενώ μπορεί να επηρεαστεί και από το είδος της καλλιέργειας. Η μονοκαλλιέργεια σιταριού ή μικρόκοκκων σιτηρών θα μπορούσε να ευνοήσει την ανάπτυξη ενός μεγαλύτερου και πιο επικίνδυνου πληθυσμού εντόμων. Μεταξύ αυτών είναι οι κηκιδόμυγες σιταριού, η μύγα Hessian, το πριονίδι μίσχου σιταριού, οι θρίπες, οι αφίδες, οι αγρότιδες, η λάφυγμα φυλλοροούσα, τα κολεόπτερα Oulema melanopus, τα είδη Helicoverpa και τα ακάρεα. Όταν έχουν δημιουργήσει έναν μεγάλο πληθυσμό, τα φυτοπαρασιτικά νηματώδη του γένους Meloidogyne (κομβονηματώδη) μπορούν επίσης να προκαλέσουν σημαντικά προβλήματα σε όλους τους τύπους σιταριού.

Μύγα Hessian, Mayetiola destructor

Θεωρείται ένα από τα πιο καταστροφικά παράσιτα του σιταριού και η ύπαρξή του έχει αναφερθεί στις περισσότερες περιοχές όπου καλλιεργείται το σιτάρι (χειμωνιάτικο, ανοιξιάτικο και σκληρό). Σοβαρές προσβολές έχουν αναφερθεί στη Βόρεια Αφρική και στις ΗΠΑ (Μεσοδυτικές πολιτείες). Οι απώλειες λόγω της δραστηριότητας των εντόμων είναι πιο εκτεταμένες κατά την έναρξη του φθινοπώρου (10). Τα ενήλικα έντομα μοιάζουν με μικρά κουνούπια.

Η ζημιά στα φυτά προκαλείται λόγω του ότι οι προνύμφες τρέφονται απο τα φύλλα κοντά στους κόμβους. Αν προσβληθεί το σπορόφυτο, μπορεί να προκληθεί ακόμη και θάνατος του φυτού. Εάν συμβεί μετά το αδέλφωμα, τα φυτά εξασθενούν, επηρεάζεται η ανάπτυξη των στελεχών τους και “σπάνε” κοντά στη συγκομιδή (11).

Για να μειώσετε τον κίνδυνο προσβολής απο την μύγα Hessian, μπορείτε να σπείρετε μετά τις αρχές Οκτωβρίου (για το βόρειο ημισφαίριο). Συστήνονται αντίστοιχες ημερομηνίες ανά χώρα (12). Σε περιοχές όπου η μύγα Hessian προκαλεί σημαντικά προβλήματα στο σιτάρι, θα πρέπει να αποφεύγονται τα συστήματα ακαλλιέργειας και να ελέγχονται τα φυτά εθελοντές. Κατά τη διάρκεια της άνοιξης, ο αγρότης πρέπει να ελέγξει το χωράφι του για την διαχειμάζουσα μορφή του εντόμου (=puparium), να εκτιμήσει τον πληθυσμό του και να αποφασίσει εάν υπάρχει ανάγκη για άμεση χημική καταπολέμηση. Υπάρχουν συγκεκριμένες επεξεργασίες σπόρων και διαφυλλικά εντομοκτόνα που συστήνονται για κάθε έντομο. Ωστόσο, λόγω της όχι τόσο υψηλής αποτελεσματικότητας κάθε μέτρου, συνίσταται το καθένα απο αυτά να συνοδεύεται και από άλλες πρακτικές διαχείρισης. Η αμειψισπορά και η συνετή αζωτούχα λίπανση πιθανότατα να βοηθήσουν.

Πηγές

  1. https://www.canr.msu.edu/wheat/uploads/files/Wheat-101-report-2021-final%20-%20web.pdf
  2. https://www.agric.wa.gov.au/spring/managing-powdery-mildew-wheat
  3. https://iiwbr.icar.gov.in/wp-content/uploads/2018/02/EB-52-Wheat-Cultivation-in-India-Pocket-Guide.pdf
  4. https://ahdb.org.uk/knowledge-library/septoria-tritici-in-winter-wheat
  5. https://agriculture.vic.gov.au/biosecurity/plant-diseases/grain-pulses-and-cereal-diseases/leaf-rust-of-wheat
  6. https://www.canr.msu.edu/wheat/disease/
  7. https://www.udel.edu/academics/colleges/canr/cooperative-extension/fact-sheets/fusarium-head-blight-management-in-wheat/
  8. https://grdc.com.au/resources-and-publications/grownotes/crop-agronomy/northernwheatgrownotes/GrowNote-Wheat-North-09-Diseases.pdf
  9. https://wheat.pw.usda.gov/ggpages/wheatpests.html#common
  10. https://ipm.ca.uky.edu/content/hessian-fly-wheat
  11. https://extensionpublications.unl.edu/assets/pdf/g1923.pdf
  12. https://extension.psu.edu/hessian-fly-on-wheat

 

Simón, M. R., Börner, A., & Struik, P. C. (2021). Fungal Wheat Diseases: Etiology, Breeding, and Integrated Management. Frontiers in Plant Science12, 498.

Σιτάρι: Γενικές Πληροφορίες, Ιστορία, Θρεπτική αξία

Βασικές Αρχές για την Επιλογή της Καλύτερης Ποικιλίας Σιταριού

Προετοιμασία και Απαιτήσεις Εδάφους και Σποράς για την Καλλιέργεια Σιταριού

Απαιτήσεις και Μέθοδοι Άρδευσης στην Καλλιέργεια Σιταριού

Απαιτήσεις Λίπανσης στην Καλλιέργεια Σιταριού

Παράσιτα και Ασθένειες στην Καλλιέργεια Σιταριού

Απόδοση – Συγκομιδή – Αποθήκευση του Σιταριού

Διαχείριση Ζιζανίων στην Καλλιέργεια Σιταριού

 

Οι συνεργάτες μας

Ενώνουμε τις δυνάμεις μας με Μ.Κ.Ο., Πανεπιστήμια και άλλους οργανισμούς παγκοσμίως ώστε μαζί να μπορέσουμε να επιτύχουμε τους κοινούς μας στόχους για βιωσιμότητα και ευημερία των ανθρώπων.