Κλάδεμα οπωροφόρων δέντρων – Βασικές αρχές

Αφού καθοριστεί το σχήμα του νεαρού δέντρου με το κλάδεμα διαμόρφωσης, ο παραγωγός θα πρέπει να το κλαδέψει για να διατηρήσει το επιθυμητό αυτό σχήμα, να εξισορροπήσει τη βλαστική ανάπτυξη (ανανέωση των κλάδων και βλαστών) και να βελτιώσει την απόδοση (καρποφορία). Προτού να ξεκινήσετε το κλάδεμα, είναι σημαντικό να γνωρίζετε από ποια σημεία εντός του οπωρώνα σας θα εξασφαλίσετε το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής σας (με άλλα λόγια ποια σημεία του οπωρώνα σας είναι τα πιο παραγωγικά).

Το κλάδεμα αποσκοπεί στη βελτίωση της ευρωστίας/υγείας και της παραγωγικότητας ενός δέντρου ή ενός φυτού, ενώ επιταχύνει τη διαδικασία συγκομιδής. Αν το κλάδεμα πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα (συμπίπτει με την περίοδο που το δέντρο είναι σε λήθαργο), συνήθως ονομάζεται χειμερινό κλάδεμα. Το χειμερινό κλάδεμα επηρεάζει κυρίως τις ισσοροπές για την επόμενη καλλιεργητική περίοδο. 

Υπάρχουν επίσης θερινά κλαδέματα, στα οποία ο παραγωγός πραγματοποιεί διορθωτικές κυρίως επεμβάσεις, με σκοπό, να επαναφέρει ισορροπίες μεταξύ της βλάστησης και την καρποφορίας, να αφαιρέσει μη παραγωγικούς ή/και προσβεβλημένα βλαστικά μέρη και να ελένξει την καρποφορία. Η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη προσέγγιση κλαδέματος, είναι ένας συνδυασμός αραίωσης βλαστών και κλάδων, με την ένταση και την περίοδο του κλαδέματος να εξαρτώνται από το έδαφος, το κλίμα και τις συνθήκες σύμφωνα με τις οποίες ο παραγωγός διαχειρίζεται την καλλιέργεια.

Χειμερινό κλάδεμα 

Κατά τη διάρκεια της φύτευσης, ιδίως στα οπωροφόρα και τα ακρόδρυαδέντρα, είναι απαραίτητο το κλάδεμα προκειμένου να εξισορροπηθούν τα υπέργεια (κόμη του φυτού) με τα κατώτερα μέρη του φυτού (ριζικό σύστημα) και η βλαστική ανάπτυξη με την αναπαραγωγή/αύξηση (ανάπτυξη ανθέων και καρπών). Επιπλέον, το κλάδεμα θα βοηθήσει τον αγρότη να διατηρήσει το ύψος και το σχήμα των δέντρων σύμφωνα με το σύστημα κλαδέματος που έχει επιλέξει να εφαρμόζει. Την ίδια στιγμή η συγκομιδή γίνεται ευκολότερη για να συλλεχθούν αποτελεσματικά οι καρποί (εμπορικά μέρη του φυτού/δένδρου). Στα οπωροφόρα δέντρα που δεν εμφανίζουν συχνά το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας, οι παραγωγοί μπορούν να αξιοποιήσουν το κλάδεμα για να εξισσοροπήσουν το φορτίο παραγωγής μεταξύ των ετών, εφαρμόζοντας ελαφρύ κλάδεμα κατά τα έτη μεγάλης παραγωγής και βαρύτερο κλάδεμα κατά τα έτη με χαμηλότερες αποδόσεις. Είναι προτιμότερο να πραγματοποιείται κλάδεμα όταν έχει παρέλθει κάθε κίνδυνος, παγετού στα τέλη του χειμώνα ή στις αρχές της άνοιξης, αλλά σε κάθε περίπτωση πριν από την περίοδο ανθοφορίας του δέντρου. Επιπλέον, δεν πρέπει να γίνεται κανένα κλάδεμα όταν ο καιρός είναι βροχερός και υπάρχει υψηλό ποσοστό υγρασίας στην ατμόσφαιρα. Ιδανική περίοδος θεωρείται το στάδιο πριν από την έκπτυξη των οφθαλμών και δύο εβδομάδες μετά τον τελευταίο παγετό. Λάβετε υπόψη ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί να προσαρμόσετε τη συχνότητα και την ένταση του κλαδέματος ανάλογα με το είδος του δέντρου, την ηλικία του, την απόδοση, το φορτίο παραγωγής, τις απαιτήσεις της αγοράς και άλλους παράγοντες.

Τα ώριμα σε ηλικία δέντρα μειωμένης παραγωγικότητας ή αυτά που έχουν υποστεί ζημιές μπορεί να χρειάζονται έντονο κλάδεμα εάν έχουν εμφανίσει μικρή ή μειωμένη ανάπτυξη ή έχουν υποστεί τη φθορά από φυσικά φαινόμενα ή έχουν προσβληθεί από παράσιτα και παθογόνα. Το αυστηρό κλάδεμα στις παραπάνω περιπτώσεις θα μειώσει το πρόβλημα και θα βοηθήσει το δένδρο να αναζωογονηθεί. Φυσικά, ορισμένα είδη δέντρων επιδέχονται περισσότερο κλάδεμα σε σύγκριση με άλλα. Σε κάθε περίπτωση σας προτρέπουμε να συμβουλευτείτε έναν γεωπόνο πριν προβείτε σε οποιαδήποτε ενέργεια. 

Θερινά κλαδέματα

Ανάλογα με το είδος του δέντρου, το έτος και τις απαιτήσεις της αγοράς υπάρχουν διάφοροι τύποι θερινών κλαδεμάτων που μπορεί να εφαρμόσει ένας παραγωγός. Γενικά, το θερινό κλάδεμα πρέπει να περιορίζεται στην αφαίρεση των νεαρών βλαστών αμέσως μετά την έκπτυξη (βλαστολόγημα). Οι βλαστοί που αφαιρούνται είναι εκείνοι που αναπτύσσονται σε ανεπιθύμητες θέσεις ή εκείνοι που αναπτύσσονται από λανθάνοντες οφθαλμούς  Έτσι, για να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα ζημιών το χειμώνα λόγω πρώιμων βλαστών, το θερινό κλάδεμα θα πρέπει να αποφεύγεται μετά το τέλος Ιουλίου (στο βόρειο ημισφαίριο). Ωστόσο, οι γλυκοκερασιές, για παράδειγμα, μπορούν να κλαδευτούν τον Αύγουστο, όταν ο κίνδυνος βακτηριακής μόλυνσης είναι μικρότερος. Σε πολλές περιπτώσεις, οι αγρότες μπορεί να χρειαστεί να κλαδέψουν ελαφρά τα δέντρα τους για να απομακρύνουν σπασμένους, κατεστραμμένους, νεκρούς ή μολυσμένους βλαστούς την περιόδο μεταξύ άνοιξης και καλοκαιριού.

Μια άλλη σημαντική ενέργεια είναι το αραίωμα. Από το αραίωμα προκύπτουν εύκαμπτα και μακριά κλαδιά που λυγίζουν όταν φορτώνονται με καρπούς, ενώ το κορυφολόγημα αφορά το κλάδεμα ενός βλαστικού τμήματος από την κορυφή. Στόχος της τεχνικής αυτής είναι να αναγκάσουμε το φυτό να διακόψει προσωρινά την ανάπτυξη των βλαστών του και να μεταφέρει περισσότερα θρεπτικά συστατικά στα αναπαραγωγικά του μέρη, τις ταξιανθίες.

Σε ένα ώριμο δέντρο, θα πρέπει να επικεντρωθείτε στην αραίωση περισσότερων βλαστών που αναπτύσσονται προς το τέλος ενός καλά κλαδεμένου κλαδιού. Ως αποτέλεσμα, θα υπάρξει ανάπτυξη του μεγέθους και της ποιότητας των καρπών στους εναπομείναντες βλαστούς. Αν θέλετε να αλλάξετε το ύψος ενός δέντρου, μπορείτε να κόψετε τα πλευρικά κλαδιά που βρίσκονται στην κορυφή του δένδρου. Κατά τη διαδικασάι του κλαδέματος θα πρέπει να προσέχουμε ούτως ώστε να μην αφήσουμε ‘’τακούνι’ το οποίο μπορεί να προκαλέσει σήψη στον κορμό του δέντρου. Μια άλλη σημαντική συμβουλή είναι ότι πρέπει να λυγίζετε τα κλαδιά στην επιθυμητή γωνία, επειδή η κάμψη θα βοηθήσει το φυτό να διοχετεύσει/κατευθύνει τους πόρους του στην παραγωγή καρπών αντί για την ανάπτυξη βλαστών. Στη συνέχεια, σας συμβουλεύουμε να στερεώσετε τα κλαδιά στη θέση τους χρησιμοποιώντας βαρίδια ή δένοντάς τα με σπάγκο. Διατηρήστε το κλαδί με την κλίση που εσείς επιθυμείτε καθόλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου ώστε το κλαδί να σκληρύνει και να παραμείνει σε αυτή τη γωνία. Να είστε προσεκτικοί για να μην σπάσετε το κλαδί. Τα οφέλη είναι πολλά περισσότερα αν το κλαδί έχει μεγάλη διάμετρο (είναι παχύ) και βρίσκεται σε όρθια θέση (χωρίς να έχει κλίση).

Σε ορισμένες καλλιέργειες, όπως τα αμπέλια, μπορεί να χρειαστεί να εφαρμοστεί ξεφύλλισμα. Η πρακτική αυτή περιλαμβάνει την αφαίρεση αρκετών φύλλων με το χέρι για να βελτιωθεί ο αερισμός και η διείσδυση του ηλιακού φωτός στο κέντρο της κόμης (φύλλωμα) και να διευκολυνθεί η διείσδυση των φυτοχημικών ουσιών που εντάσσει ο παραγωγός μέσω του προγράμματος φυτοπροστασίας. 

Το αραίωμα των καρπών είναι συνήθως απαραίτητο σε πολλά οπωροφόρα δέντρα για να παραλάβουμε καρπούς ανώτερης (καλύτερης) ποιότητας και μεγαλύτερου μεγέθους. Ταυτόχρονα, μειώνει τον κίνδυνο θραύσης των κλαδιών (λόγω υπερβολικού φορτίου καρπών) και εντείνει την ανθοφορία  του επόμενου έτους. Η πρακτική αυτή πρέπει να εφαρμόζεται κατά τα έτη κατά τα οποία οι περιβαλλοντικές συνθήκες έχουν ευνοήσει την υπερβολική καρπόδεση και απαιτείται συχνότερα σε συγκεκριμένα είδη δέντρων από ότι σε άλλα. Σε ορισμένα οπωροφόρα δέντρα, όπως τα ροδάκινα, οι αγρότες μπορούν να πραγματοποιήσουν αραίωση των καρπών με θερινό κλάδεμα, αφαιρώντας ορισμένους καρποφόρους πλευρικούς βλαστούς. Η τεχνική αυτή δεν συνιστάται σε μια περιοχή με όψιμους ανοιξιάτικους παγετούς. Το αραίωμα των καρπών μπορεί επίσης να πραγματοποιηθεί όταν αρχίζουν να σχηματίζονται οι καρποί, αφαιρώντας μέρος τους, ώστε να επιτραπεί στο φυτό να ανακατευθύνει τους πόρους του στους υπόλοιπους, άλλωστε λιγότεροι καρποί επιτυγχάνουν καλύτερη ποιότητα. Η πρακτική αυτή είναι πολύ διαδεδομένη στις επιτραπέζιες ελιές, τα γλυκά κεράσια, τα βερίκοκα κ.λπ.

Εργαλεία κλαδέματος

Ο κατάλληλος εξοπλισμός για το κλάδεμα αποτελεί σημαντικό μέρος της διαδικασίας. Θα πρέπει να διασφαλίσετε ότι τα εργαλεία είναι υψηλής ποιότητας και βρίσκονται σε καλή κατάσταση (είναι δηλαδή καθαρά, γυαλισμένα με ειδικό λιπαντικό και απολυμασμένα) προκειμένου να έχετε τα καλύτερα αποτελέσματα.

Μπορείτε να δείτε μερικά από αυτά τα εργαλεία παρακάτω, όπως το ψαλίδι κλαδέματος με μακριά λαβή (Εικόνα 1), το οποίο είναι από τα πιο χρήσιμα εργαλεία για το κλάδεμα και είναι σχεδιασμένο για ευθείες τομές. Επίσης, τα κλαδευτήρια χειρός μπορούν να διαχωριστούν σε αμβλύ και bypass pruner (Εικόνα 2) και χρησιμοποιούνται κυρίως για νεαρά δέντρα. Η ευθεία λεπίδα των κλαδευτηρίων αμονιού κλείνει πάνω σε ένα μικρό μπλοκ ή αμόνι καθώς συμπιέζονται οι λαβές, ενώ η σκαλιστή λεπίδα των κλαδευτηρίων by-pass γλιστρά πάνω από μια πλατύτερη. Τα κλαδευτήρια by-pass έχουν καμπυλωτή λεπίδα που περνάει από μια πλατύτερη. Τα κλαδευτήρια by-pass μειώνουν τις βλάβες των ιστών του φυτού, ενώ τα κλαδευτήρια με αμόνι δεν είναι και τόσο ασφαλή. Εάν θέλετε να κάνετε μια μεγάλη, βαθιά τομή, θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε πριόνια στύλου (Εικόνα 3), τα οποία μπορούν μερικές φορές να συνδυαστούν με αντίστοιχα κλαδευτήρια.

Εικόνα 1. Ψαλίδι κλαδέματος με μακριά λαβή

Εικόνα 2: Αμβλύ και bypass pruner ψαλίδι κλαδέματος

Εικόνα 3: Πριόνια στύλου

Πηγές:

https://treefruit.wsu.edu/orchard-management/pruning-and-training-systems/

https://www.uky.edu/Ag/Horticulture/QRLabels/Pruning.html

https://www.davuniversity.org/images/files/study-material/Training%20and%20pruning.pdf

https://extension.purdue.edu/county/vigo/_docs/Training-and-Pruning-Fruit-Trees.pdf

https://extension.okstate.edu/fact-sheets/training-young-shade-and-ornamental-trees.html

https://www.extension.purdue.edu/extmedia/ho/ho-4-w.pdf

http://ecoursesonline.iasri.res.in/mod/page/view.php?id=1588

https://extension.oregonstate.edu/pub/pnw-400

https://extension.psu.edu/pruning-flowering-shrubs

https://www.actahort.org/books/1084/1084_60.htm

https://www.actahort.org/books/322/322_26.htm

https://hortnews.extension.iastate.edu/guide-pruning-equipment

https://extension.umd.edu/resource/pruning-tools