Καλλιέργεια Δημητριακών μαζί με Όσπρια – Ένα πιο Ανθεκτικό Σύστημα

Το ερευνητικό έργο DiVicia αξιοποιεί τοπικούς πληθυσμούς-ποικιλίες βίκου και κουκιών με στόχο να ενισχύσει την ανθεκτικότητα (βιωσιμότητα) της καλλιέργειας δημητριακών ως προς την κλιματική αλλαγή, καθώς και για να προάγει την επισιτιστική ασφάλεια στην Μεσόγειο.

Η γεωργία βιώνει σοβαρές αλλαγές και οι αγρότες θα πρέπει να επιλέξουν με σύνεση τα συστήματα καλλιέργειας του αύριο. Είναι κοινή πραγματικότητα πως η κλιματική αλλαγή, η υποβάθμιση του εδάφους και η τρέχουσα οικονομική κρίση αποτελούν απειλή για τις αποδόσεις, την αγορά λιπασμάτων και το βιοτικό επίπεδο των αγροτών, ειδικά στη λεκάνη της Μεσογείου. Είναι επιτακτική ανάγκη τα συστήματα καλλιέργειας να προσαρμοστούν κατάλληλα για να διασφαλιστεί η παραγωγή τροφίμων και ζωοτροφών, καθώς και η ανθεκτικότητα και η βιωσιμότητα των γεωργικών συστημάτων.

Τα είδη ψυχανθών είναι γνωστά για την αζωτοδευσμευτική τους ικανότητα. Έχει αποδειχθεί ότι διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο σε συστήματα καλλιέργειας μειωμένων εισροών που στοχεύουν στην ενίσχυση των βιοτικών αλληλεπιδράσεων και ωφελούν την παραγωγικότητα και τη βιωσιμότητα των συστημάτων καλλιέργειας δημητριακών (CCS). Πριν από την ανάπτυξη της εντατικής γεωργίας, τα κουκιά και ο κοινός βίκος καλλιεργούνταν συνήθως μόνα τους ή σε μείγματα με σιτάρι, ρύζι, καλαμπόκι και βρώμη. Από την δεκαετία του ’60 και έπειτα και καθώς η χρήση ανόργανων λιπασμάτων N(αζώτου) αυξανόταν, η καλλιέργεια κουκιών μειωνόταν σταδιακά στην Νότια Ευρώπη. Από την άλλη μεριά, στην Βόρεια Αφρική παρέμεινε σταθερή (μεταξύ 350 και 550 Mha), όπως και στις χώρες της Δυτικής Ασίας (περίπου 50 Mha), αλλά είναι προφανές ότι πλέον υπάρχει κρίσιμη ανάγκη για ποικιλίες και πρακτικές που προσαρμόζονται στις αυξανόμενες θερμοκρασίες, στην ξηρασία και στις ασθένειες που βάλλουν όλο και περισσότερες αγροτικές περιοχές. Η καλλιέργεια του βίκου επίσης παραμελήθηκε κατά την αλλαγή χρήσης γης. Ωστόσο, ως φυτό μπορεί να προσαρμοστεί και να αναπτυχθεί σε περιοχές για τις οποίες τα όσπρια δεν θα ήταν κατάλληλη καλλιέργεια και θα προορίζονταν για ζωοτροφή, καθώς η ζωική πρωτεΐνη παράγεται σε πιό μικρές ποσότητες και είναι ακριβότερη.

Ως εκ τούτου, η εισαγωγή ψυχανθών στα συστήματα καλλιέργειας δημητριακών είναι μια λύση που προτείνεται να υιοθετηθεί και να εφαρμοστεί το συντομότερο δυνατόν. Για να γίνει αυτό, οι αγρότες χρειάζονται:  

(i) αναφορές σχετικά με τα δυνητικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της εφαρμογής της συγκεκριμένης πρακτικής στην περιοχή τους, 

(ii) εργαλεία χαμηλού κόστους που θα τους βοηθήσουν να αξιολογήσουν την βιωσιμότητα των συστημάτων καλλιέργειάς τους, ειδικά ως προς την ποιότητα του εδάφους, 

(iii) συμβουλές και εργαλεία για να μάθουν πώς να εισάγουν τα όσπρια στα συστήματα καλλιέργειάς τους, 

(iiii) ποικιλίες που είναι προσαρμοσμένες στις τρέχουσες περιβαλλοντικές προκλήσεις, ιδίως στην ξηρασία και τα παράσιτα.

Το έργο DiVicia θα αξιοποιήσει τις παραδοσιακές πρακτικές και την τοπική βιοποικιλότητα των κουκιών και του βίκου και θα προτείνει καινοτόμα προσαρμοσμένα συστήματα καλλιέργειας. Μια συμμετοχική προσέγγιση θα εξασφαλίσει:

• Συλλογή εμπειριών,
• Προσδιορισμό των παραδοσιακών και τρεχουσών βέλτιστων αγρονομικών πρακτικών για την διαφοροποίηση των καλλιεργειών με χρήση οσπρίων και
• Επιλογή συγκεκριμένων συστημάτων καλλιέργειας δημητριακών για αξιολόγηση βιωσιμότητας.

Εν τω μεταξύ, έχουν ήδη συγκεντρωθεί 300 ντόπιες φυλές-ποικιλίες κουκιών και περισσότερες από 280 βίκου. Παράλληλα, αυτοί οι τοπικοί πληθυσμοί μελετώνται μέσω φαινοτυπικών και μοριακών τεστ με σκοπό να εντοπιστούν γονοτυποι-ποικιλίες που είναι καλύτερα προσαρμοσμένες σε συνθήκες έντονης ξηρασίας και ασθενειών. Τα αποτελέσματα θα δείξουν ποιες ποικιλίες είναι πιο κατάλληλες για καλλιέργεια σε όλη την λεκάνη της Μεσογείου. Τόσο η εμπειρική όσο και η επιστημονική γνώση θα βοηθήσουν στην επίτευξη υψηλότερης ανθεκτικότητας και κερδοφορίας.

Στα πλαίσια του έργου θα αναπτυχθούν βέλτιστες στρατηγικές για την εκμετάλλευση των διασταυρώσεων είτε μεταξύ γενετικά διαφορετικών με φαινοτυπικό ενδιαφέρον ντόπιων φυλών κουκιών και βίκου είτε μεταξύ τοπικών φυλών και πιο εξεζητημένων γονότυπων. Το έργο DiVicia στοχεύει στην παροχή εργαλείων που στοχεύουν στην διευκόλυνση επιλογής ποικιλιών προσαρμοσμένων στις ταχύτατες κλιματικές αλλαγές.

Θα κατασκευαστούν μοντέλα πρόβλεψης με σκοπό να ενθαρρύνουν τους αγρότες της λεκάνης της Μεσογείου να υιοθετήσουν τις προαναφερθείσες πρακτικές και καλλιεργούν με πιο βιώσιμο τρόπο. Αυτά τα μοντέλα θα βαθμονομηθούν βάσει δεδομένων από πειράματα πεδίου (από διάφορες χρονικές στιγμές) που συλλέχθηκαν σε διαφορετικές μεσογειακές χώρες με σκοπό την αξιολόγηση της παραγωγικότητας και της υγείας των καλλιεργειών, καθώς και του αντίκτυπου των παραπάνω πρακτικών στην ποιότητα του εδάφους και του νερού. Θα δοθεί έμφαση στην σχέση μεταξύ των πρακτικών, της σύνθεσης και της διαδοχής των καλλιεργειών με τις ιδιότητες του εδάφους. Επίσης, θα εξεταστεί η ικανότητα αποικοδόμησης της οργανικής ύλης στο πεδίο. Τα μοντέλα θα προβλέπουν την ποιότητα της οργανικής ύλης και τη διαθεσιμότητα θρεπτικών ουσιών και θα αναλύουν τους κύκλους C (άνθρακα) και N (αζώτου) ως συνάρτηση των πρακτικών και των περιβαλλοντικών συνθηκών. Τόσο οι αγρότες όσο και οι σύμβουλοί τους θα βοηθηθούν στο να εντοπίζουν πρακτικές κατάλληλες για την προστασία του εδάφους και την βελτίωση της γονιμότητας και της ικανότητας συγκράτησης νερού.

Το έργο DiVicia θα παρέχει επίσης ένα βιοοικονομικό μοντέλο σε κλίμακα αγροκτημάτων, βασισμένο σε περιβαλλοντικά και κοινωνικοοικονομικά δεδομένα από την Μεσόγειο. Θα αξιολογηθεί ο αντίκτυπος των συστημάτων καλλιέργειας δημητριακών που βασίζονται στην βιοποικιλότητα (κουκιά, βίκος) και σε επιλεγμένα μέτρα που ενισχύουν το περιθώριο κέρδους, μειώνοντας το κόστος της εκμετάλλευσης. Τα αποτελέσματα αυτού του μοντέλου θα αφορούν κυρίως έναν συγκεκριμένο τομέα πολιτικής, την χρήση εισροών, το γεωργικό εισόδημα και τις περιβαλλοντικές εξωτερικές επιδράσεις.

Τέλος, το έργο θα ενθαρρύνει τη συμμετοχή και την ενεργή συμμετοχή των γυναικών-αγροτών σε συναντήσεις, συνεντεύξεις, και έρευνες, δεδομένου ότι η ευαισθησία των γυναικών ως προς την βιωσιμότητα και την ποιότητα των τροφίμων θα διαδραματίσει ζωτικό ρόλο στην ανάπτυξη της διαφοροποίησης των συστημάτων καλλιέργειας δημητριακών με βάση τα όσπρια.