Κίνδυνοι στη γεωργία: τι είδους προκλήσεις αντιμετωπίζουν οι αγρότες σήμερα

Οι αγρότες στις μέρες μας αντιμετωπίζουν πολλαπλούς κινδύνους. Προκειμένου λοιπόν να δείτε όλες τις πιθανές προκλήσεις με τις οποίες ενδέχεται να έρθει αντιμέτωπος ένας παραγωγός συνεχίστε να διαβάζετε το παρόν άρθρο. 

Κίνδυνοι λόγω (ακραίων) καιρικών φαινομένων:

Οι καιρικές συνθήκες μεταβάλλονται από περιοχή σε περιοχή και η κλιματική αλλαγή κάνει τις μεταβολές αυτές να συμβαίνουν όλο και πιο συχνά. Διάφορα καιρικά φαινόμενα, όπως τυφώνες, παγετός, χαλάζι, πλημμύρες και υπερβολική ζέστη, μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη γεωργική παραγωγή, οδηγώντας σε σημαντικές απώλειες αποδόσεων ή ακόμη και πλήρη αποτυχία της καλλιέργειας.

Κίνδυνοι που συμβαίνουν λόγω πλημμυρών, χαλαζιού και ισχυρών ανέμων:

Η έντονη (τόσο σε ποσότητα όσο και σε ένταση) βροχή μπορεί να εντείνει το πρόβλημα της διάβρωσης του εδάφους και της έκπλυσης βασικών θρεπτικών στοιχείων/συστατικών από το έδαφος. Ως εκ τούτου, οι διαθέσιμοι πόροι των φυτών θα μειωθούν και συνακόλουθα η ανάπτυξη και η απόδοση τους θα είναι χαμλότερη. Την ίδια στιγμή, το φαινόμενο της ρύπανσης των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων (π.χ. ευτροφισμός) ολοένα και αυξάνεται. 

Τα στάσιμα νερά στο χωράφι και η κακή αποστράγγιση (κορεσμός του εδάφους με μερό) μπορεί να δημιουργήσουν αναερόβιες συνθήκες στο ριζικό σύστημα των φυτών. Αυτό θα οδηγήσει σε μαρασμό και “πνιγμό της καλλιέργειας”. Εάν η καλλιέργεια (ή μέρος των φυτών) παραμείνει κάτω από το νερό για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο παραγωγός θα έρθει αντιμέτωπος με την πλήρη καταστροφή του φυτικού του κεφαλαίου, δηλαδή θα χάσει ολόκληρη την παραγωγή (ειδικά αν πρόκειται για μονοετείς καλλιέργειες). Επιπλέον, τέτοιες συνθήκες μπορεί να καταστρέψουν τα κανάλια άρδευσης και να μετακινήσουν τον εξοπλισμό (σωλήνες άρδευσης και άλλα), κάνοντας την κατάσταση ακόμη πιο δύσκολη. 

Το χαλάζι από την άλλη μπορεί να προκαλέσει εκτεταμένες ζημιές στην καλλιέργεια, εκτεταμένες ζημιές στα φύλλα (και φυλλώπτωση), τους βλαστούς, τα στελέχει και κλάδους. Αν τα φυτά βρίσκονται σε στάδιο καρποφορίας (λίγο πριν την συγκομιδή) η υποβάθμιση των καρπών ή πτώση τους μπορεί να καταστήσουν την παραγωγή μη βιώσιμη (οι καρποί θα χάσουν την αγοραστική τους αξία). Οι ζημιές μπορεί να είναι εκτεταμένες σε νεαρά (σε ηλικία) φυτά και καλλιέργειες που βρίσκονται λίγο πριν το στάδιο της συγκομιδής αλλά και κατά την ανθοφορία. 

Οι ισχυροί άνεμοι δύνανται να προκαλέσουν πλάγιασμα των καλλιεργειών (για παράδειγμα στο σιτάρι και στον αραβόσιτο) και το σπάσιμο των στελεχών και των κλαδιών, προκαλώντας ζημιές στα φυτά και μειώνοντας την παραγωγή τους.

Κίνδυνοι λόγω υψηλών θερμοκρασιών(καύσωνας και ηψυλή ηλιακή ακτινοβολία):

Οι υψηλές (ακραίες) θερμοκρασίες μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση της φωτοσυνθετικής ικανότητας, μάρανση, κάψιμο των φύλλων, ξήρανση των ανθέων (αποτυχία επικονίασης) και ηλιακά εγκαύματα (στα φύλλα, τους καρπούς, τους μίσχους, τα κλαδιά, ακόμη και στον κορμό). Σε μερικές περιπτώσεις, πέρα από το έγκαυμα μπορεί να επέλθει και θάνατος του φυτού ή φυτικού μέρους/οργάνου.  

Οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί επίσης να επηρεάσουν την κινητικότητα των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος και να μειώσουν την αποτελεσματικότητα τόσο της λίπανσης όσο και της φυτοπροστασίας.

Ορισμένα παράσιτα και εχθροί της καλλιέργειας ευνοούνται από τις ξηρικές συνθήκες και υψηλότερες θερμοκρασίες.

 Αρχίζουν λοιπόν να πολλαπλασιάζονται με γρηγορότερο ρυθμό και μπορούν να εξαπλωθούν σε μεγαλύτερες εκτάσεις ταχύτερα, προκαλώντας προσβολές μεγάλης κλίμακας ακόμη και επιδημίες.

Επίδραση της υψηλής ατμοσφαιρικής υγρασίας και της εξατμισοδιαπνοής

Υγρασία: Τα υψηλά επίπεδα υγρασίας μπορούν να επηρεάσουν τα φυτά με διάφορους τρόπους.

Εξατμισοδιαπνοή: Τα φυτά χάνουν νερό μέσω της διαπνοής. Η υψηλή υγρασία επιβραδύνει το ρυθμό διαπνοής, επειδή ο ατμοσφαιρικός αέρας έχει ήδη υψηλό ποσοστό υγρασίας. Αντίθετα, όταν το ποσοστό υγρασίας είναι χαμηλό τότε επιταχύνεται η διαπνοή, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αφυδάτωση και υδατική καταπόνηση (stress) των φυτών.

Φανταστείτε πως τα φυτά μοιάζουν με μικρές μηχανές που εργάζονται σκληρά και βρίσκονται εκετεθειμένα στον ήλιο. Όπως κάθε σκληρά εργαζόμενος, έτσι και τα φυτά, όταν ζεσταίνονται, χρειάζονται δροσιά. Εδώ είναι που η διαδικασία της εξατμισοδιαπνοής είναι απαραίτητη! Μπορούμε να το παρομοιάσουμε με το κλιματιστικό που έχει εγκαταστήσει η φύση από μόνης της στα φυτά. Για να το καταλάβετε καλύτερα, σχηματίστε νοερά την εικόνα στο μυαλό σας: να ανοίγουν μικροσκοπικοί πόροι στα φύλλα (στομάτια) του κάθε φυτού και να απελευθερώνουν υδρατμούς στην ατμόσφαιρα, ακριβώς όπως εκκρίνει ιδρώτα ο ανθρώπινος οργανισμός μέσω των πόρων του δέρματος μας. 

Όμως, η εξατμισοδιαπνοή δεν αφορά μόνο τη δροσιά των φυτών. Τα βοηθά επίσης να παράγουν/πάρουν την τροφή τους! Σκεφτείτε το νερό ως το μέσο μεταφοράς των θρεπτικών συστατικών στο έδαφος. Όταν υπάρχει αρκετό νερό (χάρη στην εξατμισοδιαπνοή που διατηρεί το εξωτερικό περιβάλλον υγρό), τα φυτά μπορούν εύκολα να απορροφήσουν αυτά τα θρεπτικά συστατικά μέσω των ριζών τους. Αλλά αν υπάρχει υδατικό έλλειμα, το νερό δεν κυκλοφορεί τόσο και έτσι τα φυτά δεν λαμβάνουν τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται για να αναπτυχθούν και να αναπαραχθούν.

Κίνδυνοι λόγω παρασίτων και ασθενειών:

Εξαιτίας της συνεχούς εφαρμογής φυτοφαρμάκων, τα παράσιτα που προσβάλλουν καλλιέργειες μπορεί να γίνουν πιο ανθεκτικά, με αποτέλεσμα να μειωθεί η αποτελεσματικότητα των μέτρων καταπολέμησης τους (φυτοπροστασία). Έτσι, οι ζημιές στις καλλιέργειες ολοένα και αυξάνονται με τον παραγωγό να μετρά πολυάριθμες απώλειες οικονομικών (και όχι μόνο) πόρων.  Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή έχει αυξήσει τη συχνότητα των φαινομένων (η ξηρασία ή οι πλημμύρες) που ευνοούν την ανάπτυξη και δράση των παθογόνων μικροοργανισμών. Γεγονός που με τη σειρά του προκαλεί επιδημίες.

Καταστροφή κατά την καρποφορία: Ορισμένα έντομα, όπως οι μύγες των φρούτων (δίπτερα έντομα της οικογένειας Drosophilidae) εναποθέτουν τα αυγά τους στο εσωτερικό των φρούτων, καθιστώντας τα μη βρώσιμα και μειώνοντας την αγοραστική τους αξία.

Εξάπλωση ασθενειών: Τα έντομα στην προκειμένη περίπτωση λειτουργούν ως φορείς ασθνειών, μεταδίδοντάς τες από φυτό σε φυτό.

Μασητικά και μυζητικά έντομα: Στην συγκεκριμένη κατηγορία εντοπίζουμε έντομα που απομυζούν χυμούς από τα φύλλα, τους μίσχους, τους καρπούς και τις ρίζες του φυτού. Παίρνοντας όλες τις θρεπτικές ουσίες από το εκάστοτε μέρος του φυτού, αφήνουν στο πέρασμά τους και εφανείς ζημιές πράγμα που μειώνει τον αριθμό των φυτών που μπορούν να συγκομιστούν και την αγοραστική αξία του προϊόντος.

Επίσης, οι επιθέσεις των ακριδών προκαλούν τεράστια προβλήματα. Οι ακρίδες δύνανται να καταστρέψουν σχεδόν ολόκληρη τη σοδειά. Σε ορισμένες περιοχές, πρόκειται για μια αρκετά σημαντική απειλή ικανή να οδηγήσει σε απώλεια έως και 90% της σοδειάς μέσα σε λίγες ώρες.

Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι λόγω της ρύπανσης: Λόγω της αυξημένης ανθρωπογενούς δραστηριότητας παρατηρούμε μεγάλο μέρος του περιβάλλοντος να ρυπαίνεται. Όταν μιλάμε για  ρύπανση δεν περιοριζόμαστε σε ένα μόνο είδος, αλλά εννοούμε κάθε δυνατή μορφή της όπως θαλάσσια, ατμοσφαιρική, εδαφική και πλήθος άλλων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαρροή βιομηχανικών λυμάτων απευθείας στον υδροφόρο ορίζοντα (ποτάμια, λίμνες) που επιβαρύνει όχι μόνο το έδαφος, αλλά και το νερό καθώς αυτό περνάει σε βαθύτερα στρώματα του εδάφους (υπέδαφος, υδροφόρος ορίζοντας). Το νερό λοιπόν θα μεταφέρει εκτός των άλλων και ρύπους υψηλής τοξικότητας προερχόμενους από τα λήμματα.

Κίνδυνοι που συνδέονται με την αγορά

Οι μεταβολές στις τιμές των γεωργικών προϊόντων ενδέχεται να επηρεάσουν την κερδοφορία των παραγωγών. Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες, οι νόμοι από τους οποίους διέπεται η διεθνής αγορά, οι αλλαγές στις προτιμήσεις των καταναλωτών και οι διακυμάνσεις στη δυναμική του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης αποτελούν μερικούς μόνο από τους παράγοντες που επηρεάζουν την αγορά τωνμ αγριτκών προϊόντων. Εκτός από αυτό, στην αλυσίδα αξίας (value chain) των τροφίμων εμπλέκονται πολυάριθμοι μεσάζοντες. Αυτό μειώνει το κέρδος των αγροτών, αυξάνει το βαθμό εξάρτησης από τους μεσάζοντες και την τελική τιμή του προϊόντος.

Κίνδυνοι από την αύξηση του κόστους των εισροών και την κερδοσκοπία: Καθώς η τεχνολογία αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς, το κόστος των σπόρων, των λιπασμάτων, των φυτοφαρμάκων, του μηχανολογικού εξοπλισμού αυξάνεται. Πέρα όμως από τις επιβαρύνσεις λόγω της επίδρασης εξωτερικών παραγόντων (π.χ. πανδημία Covid ή Ρωσοουκρανικός πόλεμος), είναι σύνηθες το φαινόμενο οι πωλητές γεωργικών προϊόντων να επωφελούνται από τις κρίσεις αυτές και να εμπορεύονται τα προϊόντα σε ακόμη υψηλότερη τιμή, αυξάνοντας το περιθώριο κέρδους τους. Τέλος, η δανειοδότηση έχει γίνει πιο δύσκολη λόγω της αύξησης των επιτοκίων. 

Τεχνολογικοί κίνδυνοι: Η εξάρτηση από την τεχνολογία, ενέχει πολυάριθμους κινδύνους. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός μπορεί να μην λειτουργεί σωστά, ή να μην είναι συμβατός με τον τύπο της καλλιέργειας που χρησιμοποιείται. Ακόμη, για να ακολουθήσουν οι αγρότες τις τεχνολογικές εξελίξεις του κλάδου τους θα πρέπει να δαπανήσουν/επενδύσουν σημαντικά χρηματικά ποσά. 

Κίνδυνοι που σχετίζονται με τις πολιτικές και τους κανονισμούς:

Οι τροποποιήσεις των πολιτικών πλαισίων, των νόμων, των κανόνων και των επιδοτήσεων ενδέχεται να επηρεάσουν την είσοδο ενός προϊόντος (προσβασιμότητα) στην αγορά, τις τιμές των εισροών και τις γεωργικές πρακτικές που εφαρμόζονται. Ενώ η αβεβαιότητα που διέπει την πολιτική σφαίρα σε επίπεδο χώρας αλλά και ηπείρων δυσχεραίνει την κατάσταση.

Έλλειψη εργατικού δυναμικού: Η εύρεση και η πληρωμή εργαζομένων για διάφορες γεωργικές εργασίες, όπως η φύτευση, ο έλεγχος των ζιζανίων και η συγκομιδή, μπορεί να είναι δύσκολες, ιδίως σε περιοχές όπου παρατηρούνται εποχιακές ελλείψεις εργατικού δυναμικού ή οι μεταναστευτικές πολιτικές είναι ακόμη υπό διαμόρφωση. 

Έλλειψη κατάλληλων υποδομών: Οι ανεπαρκείς υποδομές κατά την μεταφορά, την αποθήκευση και την είσοδο των αγροτικών προϊόντων στην αγορά μπορεί να δυσκολέψουν την ομαλή ροή, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αλλοιώσεις, καθυστερήσεις και μείωση των κερδών.

Κίνδυνοι νομικής φύσεως:

Αυστηρά πλαίσια: Οι αγρότες πρέπει να τηρούν κανονισμούς σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων, την ορθή μεταχείριση ζώων και τη χρήση φυτοφαρμάκων. Τα πρότυπα αυτά μπορεί να είναι πολύπλοκα και να αλλάζουν συχνά.

Κίνδυνοι μη συμμόρφωσης: Η μη συμμόρφωση με τους κανονισμούς μπορεί να οδηγήσει σε πρόστιμα, ανακλήσεις προϊόντων, ακόμη και σε ποινικές διώξεις αν πρόκειται για σοβαρές περιπτώσεις. Κάτι τέτοιο μπορεί να βλάψει σοβαρά την φήμη (υπόληψη/εικόνα) μιας γεωργικής εκμετάλλευσης και την πρόσβαση των προϊόντων της στην αγορά. Οι αγρότες είναι αβέβαιοι για το μέλλον και φοβούνται για τυχόν νομικά ζητήματα που μπορεί να ανακύψουν όπως συγκρούσεις τίτλων ιδιοκτησίας γης, ευθύνη για περιβαλλοντική ζημία και άλλα.