Η σημασία της δικτύωσης και της συνεργασίας μεταξύ των αγροτών

Η συνεργασία και η δικτύωση είναι απαραίτητες για τους αγρότες, είτε μικρής είτε μεγάλης κλιμακας στην Αφρική. Οι κύριες κατηγορίες που καθορίζουν το επίπεδο και το είδος της συνεργασίας βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στα επίπεδα παραγωγικότητας. Αυτά μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής – Μικρής κλίμακας, αναδυόμενοι (μεσαίας κλίμακας) και επαγγελματίες ή μεγάλης κλίμακας αγρότες. 

Το παράδειγμα των αγροτών στη Ζάμπια και την υποσαχάρια Αφρική

Οι ενώσεις αγροτών και οι συνεταιρισμοί διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην προσπάθεια επίτευξης αυτής της ενιαίας προσέγγισης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι αγρότες. Με βάση την κατηγορία ενός αγρότη, οι πρωταρχικές του ανάγκες τείνουν να διαφέρουν. Για παράδειγμα, ένας αγρότης μικρής κλίμακας δεν θα ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας υψηλής τάσης, εφόσον αυτή επηρεάζει τις καλλιέργειές του που καλλιεργούνται με βροχή. Αντίθετα, ένας επαγγελματίας αγρότης που καλλιεργεί χειμερινό σιτάρι θα το θεωρούσε ζωτικής σημασίας προαπαιτούμενο για την καλλιέργεια σιταριού. Επιπλέον, ένας αγρότης μικρής κλίμακας θα ήταν λιγότερο ενημερωμένος για τις προβλέψεις των τιμών πριν από την έναρξη της περιόδου φύτευσης. Αντίθετα, ακόμη και πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειάς του, ένας επαγγελματίας αγρότης θα είχε συνάψει συμβόλαια με τους υποψήφιους αγοραστές, όπως επιχειρήσεις επεξεργασίας σιτηρών. Παρόμοια είναι όλα όσα ισχύουν και για τη δραστηριότητα του κτηνοτρόφου- ένας μικρής κλίμακας κτηνοτρόφος δεν θα ήταν τόσο ενημερωμένος για να εντοπίσει τη διαφορά στα συμπτώματα της μεταδοτικής πνευμονίας του υπεζωκότα των βοοειδών (CBPP) σε σχέση με τη βακτηριακή ή ιογενή πνευμονία, σε σύγκριση με έναν πιο έμπειρο, κτηνοτρόφο με φάρμα μεγάλης κλίμακας.

Κινητήριος μοχλός του γεωργικού τομέα της Αφρικής είναι οι μικροκαλλιεργητές, οι οποίοι, σύμφωνα με διάφορες πηγές όπως η Mckinsey, αποτελούν το 60% του συνολικού πληθυσμού της ηπείρου- ενώ σύμφωνα με την IFAD, το ποσοστό ανέρχεται στο 70%. Πρόκειται για ένα υψίστης σημασίας οικονομικό δημογραφικό στοιχείο που δεν θα ληφθεί υπόψην για χάρη αυτής της σύντομης συζήτησης. 

Ποιο είναι λοιπόν το επίπεδο συνεργασίας μεταξύ των μικροκαλλιεργητών; 

Είναι η συνεργασία και η δικτύωση σε επίπεδο να αξιοποιηθούν ώστε να γίνουν οι αγρότες πιο παραγωγικοί και την ίδια στιγμή να ξεπεράσουν τις πάρα πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν; 

Μέχρι πολύ πρόσφατα, εκτός από τα προγράμματα που συχνά είναι κυβερνητικά και από ΜΚΟ που στοχεύουν στην ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τις βέλτιστες γεωργικές πρακτικές και άλλα φλέγοντα και ουσιώδη θέματα για τους αγρότες με τη μορφή της κατάρτισης σε θέματα συμβουλευτικής, υπήρχε πολύ λίγη συνεργασία μεταξύ των μικροκαλλιεργητών εκτός των αγροτικών περιοχών όπου οι περισσότεροι εργάζονται και ζουν.

Η αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου και των εφαρμογών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είχε σημαντική επίδραση στο να γίνουν διαθέσιμες πληροφορίες που αφορούν τις ανάγκες των μικροκαλλιεργητών και να τους επιτραπεί να μοιραστούν τις προκλήσεις τους και να βρουν λύσεις μεταξύ τους. Ωστόσο, η χρήση του διαδικτύου συνοδεύεται από πολλές προκλήσεις και ελλείψεις. 

Πάρτε για παράδειγμα το Facebook και το WhatsApp: υπάρχουν πολυάριθμες ομάδες αγροτών στο Facebook (οι περισσότερες προορίζονται για αγρότες μικρής κλίμακας) από διάφορες χώρες της Αφρικής, με πολλές από αυτές να έχουν αριθμό μελών κοντά ή και πάνω από ένα εκατομμύριο. Αυτές οι ομάδες ανταλλάσσουν πληροφορίες για διάφορα θέματα, όπως οι βέλτιστες καλλιεργητικές πρακτικές, οι επικρατούσες τιμές στην αγορά των καλλιεργειών, το κόστος των εισροών, το πού να αγοράσουν και να πουλήσουν σε ανταγωνιστικές τιμές, και πού και πώς να επεξεργαστούν τα αγροτικά προϊόντα, καθώς επίσης ανταλλάσσουν απόψεις για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αγρότες. Ωστόσο, ορισμένες από τις αδυναμίες αυτών των ομάδων στο Facebook είναι η συχνή διάδοση μη έγκυρων πληροφοριών, η αύξηση του αριθμού των ατόμων που σκοπεύουν να εξαπατήσουν αφελείς χρήστες, οι ψεύτικοι (bot) χρήστες που διαφημίζουν εμπορεύματα κ.λπ. Την ίδια στιγμή πρόβλημα είναι η έλλειψη προσβασιμότητας για να κάνουν περισσότεροι άνθρωποι χρήση αυτών των εργαλείων, κυρίως όσοι δεν έχουν την οικονομική άνεση ώστε να αγοράσουν ένα smartphone ή όσοι δεν μπορούν να διαβάσουν ή δεν έχουν επαρκή κάλυψη δικτύου διαδικτύου. Έτσι, στην ουσία, η χρήση των εργαλείων Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) γίνεται εφεδρεία για όσους έχουν αποκτήσει ένα ορισμένο επίπεδο εκπαίδευσης, είναι τουλάχιστον εγγράμματοι ή μπορούν να διαβάσουν, έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν ένα smartphone (έστω και μεταχειρισμένο), συν το ότι δεν ζουν στις πολύ βαθιές αγροτικές περιοχές της αγροτικής ενδοχώρας, αλλά ζουν στις ημιαστικές περιοχές κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής, περιοχές που υποστηρίζει το δικτυο κινητής τηλεφωνίας. Επομένως, αυτοί εξακολουθούν να αποτελούν μειοψηφία μεταξύ των εκατομμυρίων μικροκαλλιεργητών στην Αφρική, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν μπορούν να διαβάσουν, να γράψουν, να αγοράσουν και να χρησιμοποιήσουν ένα smartphone με τις πολλές εφαρμογές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Παρά τις προαναφερθείσες προκλήσεις, οι μικροκαλλιεργητές συνεχίζουν να δυκτυώνονται και να συνεργάζονται. Όσοι μπορούν να έχουν πρόσβαση και να χρησιμοποιούν τις εφαρμογές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συχνά μοιράζονται τις πληροφορίες από στόμα σε στόμα σε άλλους. Το ραδιόφωνο παραμένει επίσης ένα πολύ σημαντικό μέσο επικοινωνίας της πληροφορίας για τα περισσότερα αγροτικά νοικοκυριά. Τέλος, οι προφορικές ανακοινώσεις από τους επικεφαλής των χωριών ή των αγροτικών συνεταιρισμών και τους κυβερνητικούς υπαλλήλους-γεωργικούς συμβούλους διευκολύνουν τη διάδοση της γνώσης. 

Πώς η συνεργασία μεταξύ των αγροτών μπορεί να καταστήσει τη γεωργία οικονομικά βιώσιμη – Ένα παράδειγμα βγαλμένο από την πραγματική ζωή

Με σκοπό  να αναδείξουμε το πώς η συνεργασία και η δικτύωση είναι το κλειδί για να καταστεί η γεωργία οικονομικά βιώσιμη, μπορούμε να αναφέρουμε χαρακτηριστικά μια περίπτωση αγροτών από την Ζάμπια που πρόσθεσαν αξία στην καλλιέργειά τους. Η πλειονότητα των μικροκαλλιεργητών της Ζάμπια καλλιέργησε σόγια κατά την καλλιεργητική περίοδο 2022/23 με τις μεγάλες ελπίδες ότι η σοδειά κατά τη συγκομιδή θα απέφερε μια ανταγωνιστική εγχώρια τιμή με βάση την τιμή της προηγούμενης περιόδου εμπορίας, η οποία με 550 δολάρια ανά τόνο θεωρήθηκε από πολλούς ελκυστική και τους παρακίνησε να καλλιεργήσουν σόγια αντί άλλων καλλιεργειών όπως ο αραβόσιτος. Ωστόσο, η τιμή το 2023, λόγω της μεγάλης προσφοράς, ήταν μικρότερη από 300 δολάρια ανά τόνο, γεγονός που αποτέλεσε απογοήτευση για πολλούς μικροκαλλιεργητές. Ως αποτέλεσμα αυτού, πολλοί αγρότες, μέσω της δικτύωσης, άρχισαν να αναζητούν εγκαταστάσεις για την επεξεργασία της σόγιας για βρώσιμο μαγειρικό λάδι και κέικ σόγιας για ζωοτροφές. Αρκετά εργαστήρια έχουν δημιουργηθεί καθώς το ενδιαφέρον και η ζήτηση των μικρών αγροτών να προσθέσουν αξία στα προϊόντα τους αυξάνεται. Οι πρώτες ανακοινώσεις σχετικά με τη δημιουργία αυτών των χώρων επεξεργασίας σόγιας ξεκίνησαν σε εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, από όπου όσοι εκδήλωσαν ενδιαφέρον κλήθηκαν να υποβάλουν τους αριθμούς τηλεφώνου τους και στη συνέχεια προσκλήθηκαν σε μια ομάδα WhatsApp όπου υπήρχαν περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την ώρα, την ημερομηνία και τον τόπο διεξαγωγής των εργαστηρίων επεξεργασίας βρώσιμου ελαίου από σόγια. Οι πληροφορίες αυτές θα μεταδίδονταν στη συνέχεια από στόμα σε στόμα ή μέσω ανακοινώσεων στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης (κυρίως στο ραδιόφωνο) σε όσους, για οποιονδήποτε λόγο, δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε smartphones ή υπολογιστές. Ως αποτέλεσμα, όλο και περισσότεροι μικροκαλλιεργητές ενημερώνονται για αυτές τις εγκαταστάσεις και έτσι λιγότεροι αγρότες σπεύδουν να πουλήσουν τα προϊόντα τους κάτω από την τιμή του νεκρού σημείου. Αυτό οδηγεί σε περισσότερα μεταποιημένα προϊόντα σόγιας και, τελικά, σε υψηλότερες τιμές για τα φασόλια σόγιας των αγροτών, καθιστώντας την καλλιέργεια οικονομικά βιώσιμη.

Πηγές

1. https://www.ifad.org/thefieldreport/
2. https://www.mckinsey.com/industries/agriculture/our-insights/winning-in-africas-agricultural-market