Αστική Γεωργία – Εφαρμογές και Οφέλη

Μια κρίσιμη πρόκληση για το εγγύς μέλλον είναι η παραγωγή επαρκών τροφίμων για έναν πληθυσμό που υπολογίζεται ότι θα φτάσει τα εννέα δισεκατομμύρια. Μια άλλη πρόκληση είναι η ταυτόχρονη ανάγκη μείωσης του αποτυπώματος της γεωργίας στο περιβάλλον (1). Σε αυτό το πλαίσιο, οι ερευνητές εστιάζουν στην εύρεση εναλλακτικών τρόπων για να εξασφαλιστεί μια επαρκής παραγωγή τροφίμων, αποφεύγοντας την εντατικοποίηση της συμβατικής γεωργίας ή την αποψίλωση (2, 3). Η αστική γεωργία, που ορίζεται ως η δραστηριότητα παραγωγής τροφίμων εντός ή γύρω από τα όρια μιας αστικής περιοχής, θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος αύξησης της παραγωγής τροφίμων, αξιοποιώντας γη που είναι ήδη διαθέσιμη (4).

Η αστική γεωργία έχει πολλαπλά θετικά αποτελέσματα τόσο για κάθε άτομο μεμονωμένα όσο και για ολόκληρη την κοινωνία. Βασικός στόχος της αστικής γεωργίας είναι η αύξηση των ποσοτήτων των παραγόμενων τροφίμων, ενισχύοντας την επισιτιστική ασφάλεια. Η παραγωγή τροφίμων που προορίζονται για ιδιοκατανάλωση αυξάνει την επισιτιστική ασφάλεια και την διαθεσιμότητα τροφής που, όμως, δεν συνδέεται με οικονομικούς παράγοντες. Ακριβά είδη διατροφής, όπως φρούτα και λαχανικά, μπορούν να εξασφαλιστούn μέσω της παραγωγής σε επίπεδο νοικοκυριού. Ταυτόχρονα, η ποιότητα των τροφίμων βελτιώνεται, καθώς η αστική γεωργία παρέχει πιο φρέσκα τρόφιμα με ενισχυμένη θρεπτική αξία, προάγοντας έτσι την υγεία των καταναλωτών (5).

Η αστική γεωργία είναι επίσης ένας τρόπος τροφοδότησης των αγορών των πόλεων με φρέσκα τρόφιμα, έχοντας ελάχιστες έως καθόλου αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι ανάγκες αποθήκευσης και μεταφοράς συνήθως ελαχιστοποιούνται όταν πρόκειται για αστική γεωργία, καθώς τα παραγόμενα τρόφιμα καταναλώνονται αμέσως μετά την παραγωγή, σε κοντινή απόσταση. Επιπλέον, παρατηρείται ότι η ποιότητα του αέρα και η βιοποικιλότητα βελτιώνονται, ενώ τα απόβλητα των πόλεων μειώνονται γύρω από τοποθεσίες όπου ασκείται η αστική γεωργία (5).

Επιπλέον, η αστική γεωργία προάγει την κοινωνική ένταξη και υποστηρίζει την ισότητα των φύλων, καθώς μπορεί να εφαρμοστεί από οποιονδήποτε πολίτη ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης ή φύλου. Οι μειονότητες μπορούν να βελτιώσουν αποτελεσματικά τις συνθήκες διαβίωσής τους, καθώς και την κοινωνική τους ένταξη συμμετέχοντας στην αστική γεωργία ομαδικά (5).

Μελέτες δείχνουν επίσης ότι οι αγροτικές δραστηριότητες συνδέονται με βελτίωση της διάθεσης, αποτέλεσμα που εν μέρει αποδίδεται στην έκθεση στο φως, καθώς και στη σωματική δραστηριότητα. Αυτή η θετική επίδραση της γεωργίας στους ανθρώπους είναι αισθητή, ακόμη και όταν την ασκούν για μικρή διάρκεια (6). Η κηπουρική επίσης συνδέεται με οφέλη για την ψυχική και σωματική υγεία, μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης και άγχους και βελτιώνοντας τον δείκτη μάζας σώματος. Εκτός από την ενασχόληση με την φύση, την σωματική δραστηριότητα και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, η κηπουρική ωθεί επίσης τους ανθρώπους σε πιο υγιεινές διατροφικές επιλογές (7).

Η αστική γεωργία μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορους χώρους εντός ή γύρω από τα όρια μιας πόλης. Οι Smit et al. στο βιβλίο τους «Urban Agriculture: Food, Jobs, and Sustainable Cities (Έκδοση 2001)» παρέχουν μια διεξοδική ανάλυση των χώρων που είναι κατάλληλοι για αστική γεωργία. Στο παρόν άρθρο θα γίνει μια πιο περιληπτική αναφορά. Η καταλληλότητα ενός χώρου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον επικρατέστερο τρόπο ζωής σε κάθε πόλη, από το έδαφος, από την διάταξη της πόλης, καθώς και από το νομικό πλαίσιο και τους φορείς χάραξης πολιτικής. Όταν αναφερόμαστε στην πολιτική στο συγκεκριμένο άρθρο εννοούμε αυτή που αφορά τον τρόπο με τον οποίο η γη που είναι κατάλληλη για καλλιέργεια μπορεί να γίνει διαθέσιμη για χρήση από τους πολίτες.

Πρώτον, μπορούμε να καλλιεργήσουμε τρόφιμα γύρω από το σπίτι μας. Για παράδειγμα, η πίσω αυλή του σπιτιού είναι ένα κατάλληλο μέρος, σε περίπτωση που είναι ευρύχωρη και προστατευμένη. Η μπροστινή αυλή μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί. Σε περίπτωση, όμως, που είναι πιο κοντά στον δρόμο, έχει το μειονέκτημα ότι είναι περισσότερο εκτεθειμένη σε κλοπές, βανδαλισμούς, αλλά και εκπομπές καυσαερίων απο τα διερχόμενα οχήματα. Εκτός από τις αυλές, μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα αίθρια, τα μπαλκόνια και οι ταράτσες για την καλλιέργεια λαχανικών σε γλάστρες. Οι κάθετες διατάξεις μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν αξιοποιώντας τον συγκεκριμένο χώρο. Η γεωργία γύρω από το σπίτι παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με άλλες εναλλακτικές λύσεις αστικής γεωργίας. Όταν η καλλιέργεια γειτνιάζει με την κατοικία του καλλιεργητή, αυτός εξοικονομεί σημαντικό χρόνο, κόπο και χρήματα, καθώς δεν απαιτείται μετακίνηση ή μεταφορά. Η έλλειψη ανάγκης για μετακίνηση ή μεταφορά αγαθών είναι πολύ ωφέλιμη και για το περιβάλλον. Το νερό που χρησιμοποιείται για άρδευση είναι επίσης πιο εύκολα προσβάσιμο κοντά στο σπίτι παρά σε άλλες τοποθεσίες.

Οι κοινοτικοί κήποι είναι μια άλλη συνηθισμένη τοποθεσία όπου μπορεί να εφαρμοστεί η αστική γεωργία. Ένας κοινοτικός κήπος λειτουργεί ουσιαστικά όπως ένας συνεταιρισμός. Στον κοινοτικό κήπου ο κάθε συμμετέχων φροντίζει την καλλιέργειά του, ενώ όλοι οι συμμετέχοντες μοιράζονται την ευθύνη και το κόστος για κοινούς πόρους, όπως δρόμοι, φράκτες, νερό, αποθήκευση και ασφάλεια. Ο επιμερισμός της ευθύνης και του κόστους συνεπάγεται μικρότερη προσπάθεια και λιγότερα έξοδα, κατά μέσο όρο, ανά καλλιέργεια. Οι κοινοτικοί κήποι συμβάλλουν επίσης στην διαμόρφωση ενός ομαδικού πνεύματος, ωφελώντας τα μέλη σε πολλαπλά επίπεδα, πέραν της παραγωγής τροφίμων.

Μεγάλες εκτάσεις γης που ανήκουν σε δημόσιους, ημιδημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, όπως πανεπιστήμια, σχολεία και αεροδρόμια είναι επίσης κατάλληλες για αστική γεωργία. Με αυτόν τον τρόπο υπάρχει οικονομικό όφελος για τους φορείς από την μίσθωση της γης τους, ενώ ταυτόχρονα οι καλλιεργητές αστικών κέντρων απολαμβάνουν την διαθεσιμότητα σημαντικών αγροτεμαχίων. Η συντήρηση της γης από τον μισθωτή αποτελεί πρόσθετο όφελος για τους φορείς. Οι βιομηχανικές περιοχές, όπως εργοστάσια που δεν λειτουργούν πια, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για συγκεκριμένες καλλιέργειες, όπως τα μανιτάρια.

Άλλα σημεία που είναι κατάλληλα για αστική γεωργία είναι οι παρυφές δρόμων και άλλων δημόσιων χώρων, οι ρεματιές, οι απότομες πλαγιές κτλ. Κάθε τοποθεσία παρουσιάζει τις δυσκολίες της, όπως η δυσκολία πρόσβασης σε αυτή, η πρόσβαση στην άρδευση και η διάρκεια χρήσης. Το κοινό όφελος σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι ένα κομμάτι γης που δεν αξιοποιείται αλλιώς χρησιμοποιείται για παραγωγή τροφίμων. Η πιο συνηθισμένη παγίδα είναι το νομικό πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο οι χώροι αυτοί μπορούν να διατεθούν στους εν δυνάμει παραγωγούς.

Για να αυξήσουμε την ευαισθητοποίηση σχετικά με την αστική γεωργία και να προβάλλουμε τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη της, αναπτύξαμε την πλατφόρμα Urbana (8). Η πλατφόρμα Urbana προσφέρει μια εφαρμογή για κινητά, η οποία για τους αστικούς καλλιεργητές και γεωργικούς συμβούλους αποτελεί χώρο για ανταλλαγή γνώσεων και καλών πρακτικών. Οι αστικοί καλλιεργητές αποτελούν την πλειοψηφία των χρηστών και έχουν διαφορετικά επίπεδα σχετικής εμπειρίας, ενώ οι γεωργικοί σύμβουλοι είναι επαγγελματίες που μπορούν να παρέχουν επιστημονική καθοδήγηση σχετικά με τις γεωργικές πρακτικές. Στην εφαρμογή Urbana οι χρήστες μπορούν να δημιουργήσουν και να μοιράζονται τα δικά τους “do-it-yourself (DIY)” που περιγράφουν τα βήματα και τους πόρους που απαιτούνται. Οι χρήστες μπορούν επίσης να συμμετάσχουν σε συλλογικά έργα, προωθώντας έτσι την ομαδική αξιοποίηση των δημόσιων χώρων και ενισχύοντας την κοινωνική ένταξη. Οι προχωρημένοι χρήστες μπορούν, προαιρετικά, να χρησιμοποιήσουν αισθητήρες για την παρακολούθηση της καλλιέργειάς τους. Τέλος, όλοι οι χρήστες έχουν πρόσβαση σε μια διαδικτυακή εφαρμογή ανάλυσης δεδομένων μέσω της πλατφόρμας Urbana, για να φιλτράρουν και να προβάλλουν τα δεδομένα της καλλιεργειών σε πίνακες, γραφήματα και χάρτες. Η απόκτηση βαθύτερης εικόνας για τα δεδομένα της πλατφόρμας διευκολύνει την λήψη αποφάσεων σε επίπεδο χρήστη και μεγεθύνει τον πληθοπορισμό (crowdsourcing) της πλατφόρμας.