Πιθανοί κίνδυνοι από τα υπολείμματα στις πλαστικές συσκευασίες τροφίμων

Το πλαστικό χρησιμοποιείται σχεδόν σε κάθε προϊόν που συναντάμε στην καθημερινότητα μας. Μετά την εφεύρεση του υλικού τη δεκαετία του 1950, το πλαστικό έχει γίνει ένα από τα βασικά υλικά  συσκευασίας λόγω των πλεονεκτημάτων του, όπως η χαμηλή τιμή, το μικρό βάρος, την ελαστικότητα και τη διαφάνεια. Το 2017, τα πλαστικά που παρήχθησαν παγκοσμίως, έφτασαν περίπου τους 9,2 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους και σχεδόν όλη η ποσότητα πλαστικού έχει απορριφθεί στο περιβάλλον. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι τα πλαστικά και οι πλαστικές συσκευασίες δεν μπορούν να αποικοδομηθούν με φυσικό τρόπο στο περιβάλλον και συσσωρεύονται στα οικοσυστήματα, ιδίως στους ωκεανούς. Το 2010, 275 εκατομμύρια μετρικοί τόνοι πλαστικών βρέθηκαν σε 192 παράκτιες χώρες και περίπου το 2-5% των πλαστικών εντοπίζεται στη θάλασσα. Για το 2025 προβλέπει ότι η συσσώρευση πλαστικού στις θαλάσσιες περιοχές θα αυξάνεται συνεχώς λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της κατανάλωσης πλαστικού.  

Επιπτώσεις των πλαστικών υπολειμμάτων από τις συσκευασίες στο περιβάλλον

Η συσσώρευση των πλαστικών στο περιβάλλον και η ατελής αποικοδόμηση τους  με αποτέλεσμα να σχηματίζονται θραύσματα ή ίνες  μικροσκοπικού μεγέθους, τα λεγόμενα μικροπλαστικά, με διάμετρο περίπου 1-5 mm. Τα μικροπλαστικά που παράγονται από πλαστικά υλικά συσκευασίας που βρίσκονται στη θάλασσα έφτασαν τους 68.500-275.000 τόνους το 2016, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Η συγκέντρωση των μικροπλαστικών στα θαλάσσια ύδατα φτάνει τα 0,018 τεμάχια ανά m3. Η συγκέντρωση αυτή ενδέχεται να αυξηθεί αν δεν ληφθούν μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος. Σχεδόν 1,15-2,41 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων από σακούλες, μπουκάλια, συσκευασίες τροφίμων και δοχεία πετιούνται στον ωκεανό. Η συσσώρευση πλαστικών προκαλεί τη διασπορά άγνωστων και επικίνδυνων ουσιών, όπως τα νανο- και μικροπλαστικά, με αποτέλεσμα τη ρύπανση των γλυκών υδάτων, του αέρα και των οικοσυστημάτων. Η ρύπανση από τα πλαστικά συμβάλλει επίσης στις εκπομπές αερίων στο περιβάλλον, ιδίως στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG), που εκλύονται κατά την παραγωγής τροφίμων. 

Τα πλαστικά που ρυπαίνουν το περιβάλλον αποικοδομούνται σε μικροπλαστικά λόγω των χαλαρών δομών, των τραχιών επιφανειών, των μηχανικών δυνάμεων και άλλων περιβαλλοντικών συνθηκών, όπως η φωτοοξείδωση και η έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες. Ο μηχανισμός αποικοδόμησης φαίνεται στην Εικόνα 1. 

Εικόνα 1. Μηχανισμός αποικοδόμησης των πλαστικών σε μικροπλαστικά, τα οποία ενδεχομένως να καταναλωθούν από τον άνθρωπο (Siddiqui et al., 2023)

Η αποικοδόμηση των πλαστικών σχηματίζει πλαστικές ίνες ή θραύσματα. Γενικά, το μικρό μέγεθος των μικροπλαστικών αυξάνει την αναλογία επιφάνειας προς όγκο, οδηγώντας στην αύξηση της αντιδραστικότητας. Η εξάπλωση των πλαστικών απορριμμάτων επηρεάζει την τροφική αλυσίδα, μολύνει το νερό και το έδαφος και διαταράσσει τα οικοσυστήματα. 

Οι επιπτώσεις συνεχίζονται και στις δεξαμενές υπόγειων υδάτων, καθιστώντας τες ευάλωτες λόγω της διαρροής τοξικών ουσιών.

Οι καταναλωτές θα πρέπει να κατανοήσουν τον κίνδυνο που ενέχει το πλαστικό για το περιβάλλον.

Επιπτώσεις των μικροπλαστικών από τις πλαστικές συσκευασίες στην ανθρώπινη υγεία

Σημαντική ανησυχία προκαλεί η κατανάλωση τροφίμων που έχουν επιμολυνθεί από πλαστικά σε κάποιο στάδιο της αλυσίδας παραγωγής τροφίμων. 

Τα αποσυντιθέμενα πλαστικά απόβλητα μπορούν να διασπαστούν σε μικροπλαστικά, αποτελώντας απειλή για τους φυσικούς πόρους, όπως τα ψάρια στους ωκεανούς. Τα μικροπλαστικά που έχουν εισέλθει στην τροφική αλυσίδα θα καταναλωθούν από τον άνθρωπο, προκαλώντας σοβαρές ασθένειες όπως ο καρκίνος λόγω των μικροπλαστικών. Η επιμόλυνση των τροφίμων από μικροπλαστικά φαίνεται στην Εικόνα 1. Αναφέρεται ότι 2977 μικροπλαστικά ανά έτος καταναλώνονται από τον άνθρωπο.

Αυτή η αποικοδόμηση των πλαστικών σε μικροπλαστικά ή ακόμη και νανοπλαστικά μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τους θαλάσσιους οργανισμούς. Η διαδικασία της κατανάλωσης των θαλάσσιων οργανισμών από τον άνθρωπο έχει ως εξής:

1. Οι θαλάσσιοι οργανισμοί, όπως τα ψάρια, το ζωοπλαγκτόν κ.λπ., καταναλώνουν τα συσσωρευμένα μικροπλαστικά που βρίσκονται στο θαλάσσιο περιβάλλον.
2. Τα μικροσωματίδια εισέρχονται στον οργανισμό μέσω της βιομεγέθυνσης και της βιοσυσσώρευσης, προκαλώντας αρνητικές επιπτώσεις στους οργανισμούς.
3. Τα μικροσωματίδια μπορούν να καταναλωθούν και να συσσωρευτούν στο έντερο των οργανισμών.

Άλλες χημικές ουσίες που προέρχονται από τα μικροσωματίδια, όπως οι πλαστικοποιητές, συσσωρεύονται στο θαλάσσιο περιβάλλον, και είσερχονται στην τροφική αλυσίδα μέσω των υδρόβιων οργανισμών (Sun et al., 2021). Μέσω της τροφικής αλυσίδας θα καταλήξουν τελικά στον ανθρώπινο οργανισμό.

Οι αρνητικές επιπτώσεις τους στον οργανισμό μπορεί να περιλαμβάνουν τη δημιουργία οξειδωτικού στρες λόγω της παραγωγής ελεύθερων ριζών οξυγόνου σε μία φλεγμονώδη αντίδραση, η οποία μπορεί να έχει κυτταροτοξικές συνέπειες. Η κατανάλωση μικροπλαστικών μπορεί να διαταράξει την ενεργειακή ισορροπία, τον μεταβολισμό και το ανοσοποιητικό σύστημα. 

Πιθανή επιμόλυνση των τροφίμων από τη συσκευασία

Οι συσκευασίες τροφίμων πρέπει να συμμορφώνονται με αυστηρούς κανονισμούς ασφαλείας, καθώς δεν είναι όλα τα υλικά συσκευασίας κατάλληλα για τα τρόφιμα. 

Πλαστικά: Τα πλαστικά περιέχουν διάφορα συστατικά, όπως πολυμερή, πλαστικοποιητές, επιβραδυντές φλόγας, πληρωτικά, αντιοξειδωτικά, λιπαντικά, σταθεροποιητές θερμότητας και χρωστικές που μπορούν να επιμολύνουν προϊόντα τροφίμων. Η επιμόλυνση αυτή μπορεί να συμβεί λόγω διαφόρων παραγόντων, όπως η έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες και πίεση.  

Υπάρχουν διάφορες ανησυχίες σχετικά με την πιθανή επιμόλυνση των τροφίμων από τη συσκευασία.

• Οι τοξικές ενώσεις από τα πλαστικά έχουν τη δυνατότητα να περάσουν στα τρόφιμα, ιδιαίτερα κάτω από συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και αυξημένης διάρκειας επαφής του υλικού με το τρόφιμο.
• Ο χρόνος επαφής παίζει επίσης ρόλο την επιμόλυνση των τροφίμων, γεγονός που ενισχύει τη σημασία της επιλογής κατάλληλων δοχείων και μεταλλικών περιεκτών για τη συσκευασία τροφίμων και ποτών.
• Η διαδικασία μεταφοράς χημικών από τη συσκευασία στα τρόφιμα μπορεί να οδηγήσει σε δηλητηρίαση ή συσσώρευση τοξικών ουσιών. 
• Τα πλαστικά πρόσθετα, όπως οι πλαστικοποιητές, οι χρωστικές, οι επιβραδυντές, τα αντιοξειδωτικά και οι φωτοσταθεροποιητές μπορούν να ενισχύσουν την μόλυνση του οικοσυστήματος.

Στρατηγικές για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της χρήσης πλαστικού και οι προκλήσεις

Προκειμένου να διαφυλαχθεί η υγεία των καταναλωτών, η φύση της συσκευασίας θα πρέπει επίσης να είναι μη τοξική για τον ανθρώπινο οργανισμό. Παρακάτω ακολουθούν ορισμένες προτάσεις για να μειώσετε το πλαστικό σας αποτύπωμα και να περιορίσετε έτσι την απελευθέρωση μικροπλαστικών:

• Μην βάζετε τρόφιμα σε πλαστικά δοχεία στον φούρνο μικροκυμάτων (εκτός αν το υλικό είναι εγκεκριμένο για τέτοια χρήση). 
• Αφήστε τα τρόφιμα να κρυώσουν σε θερμοκρασία δωματίου πριν τα τοποθετήσετε σε πλαστικά δοχεία αποθήκευσης. 
• Τα τρόφιμα και το πόσιμο νερό πρέπει να αποθηκεύονται σε γυάλινα ή ανοξείδωτα/κεραμικά/ξύλινα/ατσάλινα δοχεία. 
• Καταναλώστε όσο το δυνατόν περισσότερα φρέσκα γεύματα. 
• Μειώστε την πρόσληψη γρήγορου φαγητού και συσκευασμένων ή επεξεργασμένων γευμάτων. 
• Για τα ψώνια σας, χρησιμοποιείτε βαμβακερές ή πάνινες τσάντες. 
• Αποφύγετε να τοποθετείτε πλαστικά δοχεία στο πλυντήριο πιάτων, καθώς υπάρχει κίνδυνος μεταφοράς τοξικών ουσιών. – Τα πλαστικά δοχεία πρέπει να πλένονται στο χέρι. 
• Εξετάστε το ενδεχόμενο χρήσης επαναχρησιμοποιούμενων δοχείων.
• Απορρίψτε σωστά τα πλαστικά ανακυκλώσιμα υλικά.
• Ελέγξτε τους κανονισμούς ανακύκλωσης της περιοχής σας.

Ένα χρήσιμο εργαλείο για τον περιορισμό των βλαβερών συνεπειών των μικροπλαστικών στα τρόφιμα είναι η αξιολόγηση του κινδύνου και η ακόλουθη εφαρμογή κατάλληλων οδηγιών διατροφής για τα τρόφιμα υψηλού κινδύνου με υψηλότερη περιεκτικότητα σε μικροπλαστικά. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της μόλυνσης από μικροπλαστικά, απαιτούνται νέες μέθοδοι για την επιτυχή αποικοδόμησή τους στο περιβάλλον. Είναι επίσης απαραίτητη η ενίσχυση της ευαισθητοποίησης του κοινού σχετικά με τα πλαστικά και η βελτίωση της διαχείρισης των αποβλήτων. Η θέσπιση κανονισμών που θα διέπουν τη χρήση των μικροπλαστικών και την απόρριψή τους στο περιβάλλον θα ήταν ένα καλό πρώτο βήμα προς τη μείωση του φορτίου μικροπλαστικών στην τροφική αλυσίδα και το οικοσύστημα.

Βιβλιογραφία 

• Siddiqui, S. A., Bahmid, N. A., Salman, S. H. M., Nawaz, A., Walayat, N., Shekhawat, G. K., Gvozdenko, A. A., Blinov, A. V., & Nagdalian, A. A. (2023). Migration of microplastics from plastic packaging into foods and its potential threats on human health. Advances in Food and Nutrition Research, 103, 313–359. https://doi.org/10.1016/BS.AFNR.2022.07.002
• Siddiqui, S. A., Singh, S., Bahmid, N. A., Shyu, D. J. H., Domínguez, R., Lorenzo, J. M., Pereira, J. A. M., & Câmara, J. S. (2023). Polystyrene microplastic particles in the food chain: Characteristics and toxicity – A review. Science of The Total Environment, 892, 164531. https://doi.org/10.1016/J.SCITOTENV.2023.164531
• Siddiqui, S. A., Sundarsingh, A., Bahmid, N. A., Nirmal, N., Denayer, J. F. M., & Karimi, K. (2023). A critical review on biodegradable food packaging for meat: Materials, sustainability, regulations, and perspectives in the EU. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety. https://doi.org/10.1111/1541-4337.13202