Επισιτιστική Ανασφάλεια στην Αφρική: Μπορεί η Εκτροφή Εντόμων να Καλύψει τις Ανάγκες σε Πρωτεΐνη;

Εκτροφή εντόμων και επισιτιστική ασφάλεια

Η Αφρική είναι η δεύτερη μεγαλύτερη ήπειρος, με πληθυσμό περίπου 1,49 δισεκατομμυρίων, ο οποίος αναμένεται να φτάσει τα 2,5 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050 (Guine et al., 2021). Αυτή η αύξηση του πληθυσμού θα οδηγήσει σε άνοδο της ζήτησης αλλά ταυτόχρονα και σε έλλειψη ή ανεπάρκεια τροφίμων. Ώς αποτέλεσμα, είναι απαραίτητο να διερευνηθούν βιώσιμες εναλλακτικές πηγές τροφίμων για την κάλυψη αυτών των αυξημένων αναγκών. Ωστόσο, αυτό απαιτεί περισσότερη καλλιεργήσιμη γη και νερό, τα οποία είναι περιορισμένα (Imathiu,2020- Fiho, 2022). Η εκτροφή εντόμων και η διατροφή με έντομα φαίνεται να αποτελεί μια αποτελεσματική και βιώσιμη εναλλακτική.

Τι είναι η εντομοφαγία;

Εντομοφαγία είναι ο επιστημονικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κατανάλωση εντόμων από τον άνθρωπο. Η κατανάλωση εντόμων έχει τις ρίζες της στα αρχαία χρόνια, όταν οι πρώτοι άνθρωποι κατανάλωναν έντομα όπως ακρίδες, σκαθάρια, κάμπιες, τερμίτες και κατσαρίδες ως κύρια τροφή ή υποκατάστατα κρέατος.

Σήμερα, τα έντομα καταναλώνονται σε διάφορες αφρικανικές χώρες ως τρόφιμα, σνακ ή συνοδευτικά πιάτα. Η αύξηση του κόστους της ζωικής παραγωγής και η αυξημένη ευαισθησία των καταναλωτών για την ευημερία των ζώων έχουν αυξήσει το κόστος του βόειου και του χοιρινού κρέατος, που είναι ευρέως γνωστά ως οι κύριες πηγές πρωτεϊνών. Αυτό καθιστά τα έντομα ένα καλό υποκατάστατο του κρέατος και μια εξαιρετική πηγή πρωτεΐνης.

Η Αφρική διαθέτει μεγάλο πληθυσμό βρώσιμων ειδών εντόμων, που εκτιμάται ότι είναι περίπου 1.000 είδη, τα οποία μπορούν να βελτιώσουν την επισιτιστική ασφάλεια και τη διατροφή. Τα έντομα αυτά αποτελούν μέρος της παραδοσιακής αφρικανικής διατροφής εδώ και αιώνες, ιδίως σε νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα. Η κατανάλωση εντόμων παρέχει μια βιώσιμη πηγή εισοδήματος και διατροφής. Τα βρώσιμα έντομα μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση ορισμένων σημερινών παγκόσμιων προκλήσεων. Ειδικότερα, μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση της φτώχειας, στην εξάλειψη της πείνας και στη βελτίωση της υγείας και της ευημερίας του πληθυσμού, που αποτελούν το επίκεντρο των τριών πρώτων στόχων των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) (Moruzzo et al., 2021).

Οι μονάδες εκτροφής εντόμων στις διάφορες περιοχές εξαρτώνται από τα ενδημικά είδη εντόμων, με τη Νότια Αφρική να διαθέτει πιο προηγμένες μονάδες εκτροφής εντόμων, ενώ οι μονάδες εκτροφής προνυμφών είναι ευρέως διαδεδομένες στη Δυτική Αφρική, ιδίως στη Γκάνα και το Καμερούν. Στην Ανατολική Αφρική, η Κένυα έχει χαρακτηριστεί ως κόμβος εντόμων. Αρκετές φάρμες εκτρέφουν ήδη διάφορα είδη εντόμων, κυρίως γρύλους, μαύρες μύγες-στρατιώτες και αλευροσκούληκα (mealworms) (Kipkoech et al., 2022).

Οφέλη από την κατανάλωση εντόμων ως πηγή πρωτεϊνών στην Αφρική

Διατροφική αξία αυτής της εναλλακτικής πηγής πρωτεΐνης

Τα βρώσιμα έντομα έχουν υψηλότερη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες από ό,τι το κοτόπουλο ή το βοδινό κρέας, γεγονός που θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος της έλλειψης πρωτεϊνών στην Αφρική. Εκτός από πηγή πρωτεΐνης, τα βρώσιμα έντομα μπορούν επίσης να παρέχουν και άλλα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, όπως βιταμίνες, μέταλλα και λιπαρά οξέα (Newton et al., 2022).

Για παράδειγμα, οι κάμπιες αποτελούν σημαντική πηγή πρωτεΐνης κατά την περίοδο των βροχών στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.

Μια περιβαλλοντικά βιώσιμη λύση

Η εκτροφή εντόμων απαιτεί λιγότερους πόρους, όπως νερό, εκτάσεις γης και ζωοτροφές, σε σχέση με την κτηνοτροφία. Τα έντομα παράγουν λιγότερα απόβλητα και εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, γεγονός που συμβάλλει στη μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος.

Οικονομικές ευκαιρίες της εκτροφής εντόμων

Η εκτροφή εντόμων είναι μια βιώσιμη πηγή εισοδήματος για τις τοπικές κοινότητες, ιδίως σε περιοχές όπου οι παραδοσιακές μέθοδοι καλλιέργειας δεν είναι τόσο αποτελεσματικές. Αυτό μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου αυτών των κοινοτήτων. Μπορεί επίσης να προσφέρει ευκαιρίες για επιχειρηματικότητα και καινοτομία, καθώς αναπτύσσονται νέα προϊόντα και τεχνολογίες γύρω από την εκτροφή εντόμων (Klaus & Yukiko, 2021).

Πολιτιστική αποδοχή

Σε ορισμένες αφρικανικές χώρες, τα έντομα έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της διατροφής. Αυτό συμβάλλει στη διατήρηση των τοπικών μαγειρικών πρακτικών. Για παράδειγμα, οι βρώσιμες ακρίδες καταναλώνονται ευρέως ως σνακ στη βόρεια Νιγηρία.

Μειωμένη επισιτιστική ανασφάλεια

Η επένδυση στην καλλιέργεια εντόμων είναι ένας άλλος τρόπος για τον περιορισμό της επισιτιστικής ανασφάλειας στις αφρικανικές χώρες, καθώς παρέχεται μια αξιόπιστη και προσιτή πηγή πρωτεϊνών.

Προκλήσεις στην κατανάλωση εντόμων στην Αφρική

Αν και η κατανάλωση εντόμων έχει πολλά οφέλη, υπάρχουν ορισμένα εμπόδια για την ευρεία διάθεσή τους ως πηγή διατροφής. Ορισμένες από αυτές τις προκλήσεις περιλαμβάνουν τα εξής:

• Ανθρωπογενείς παράγοντες

Ανθρωπογενείς παράγοντες, όπως η αποψίλωση των δασών, η εφαρμογή φυτοφαρμάκων, η ρύπανση κ.λπ. μπορούν να επηρεάσουν τον πληθυσμό των εντόμων και τη διαθεσιμότητά τους για κατανάλωση.

• Προκατάληψη και αποδοχή των εντόμων ως τροφή

Παρά τη διατροφική αξία των εντόμων, η αποδοχή και η αξιοποίησή τους δεν είναι εγγυημένη, ειδικά σε κοινότητες χωρίς γνωστό ιστορικό κατανάλωσης εντόμων.

• Αλλεργιογόνα

Τα βρώσιμα έντομα μπορεί να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις, όπως και κάθε άλλο τρόφιμο που περιέχει πρωτεΐνες. Ορισμένες πρωτεΐνες που βρίσκονται στα έντομα είναι η κινάση της αργινίνης, η α-αμυλάση και η τροπομυοσίνη, οι οποίες είναι γνωστό ότι προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις σε ορισμένους ανθρώπους (Klaus & Yukiko, 2021).

• Ασφάλεια τροφίμων

Η ανεπαρκής γνώση και κατάρτιση δυσχεραίνουν τους εκτροφέις εντόμων, επειδή τα έντομα μερικές φορές υφίστανται ακατάλληλη επεξεργασία. Αυτό μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια των τροφίμων, γεγονός που μπορεί να βλάψει την ανθρώπινη υγεία.

Η σωστή συλλογή/εκτροφή, διαλογή και και το σωστό πλύσιμο μπορούν να εξασφαλίσουν την απομάκρυνση των φυσικών μολυσματικών παραγόντων. Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι τα βρώσιμα έντομα είναι ασφαλή για κατανάλωση από τον άνθρωπο και τα ζώα, εφόσον τηρούνται όλες οι προφυλάξεις κατά το χειρισμό των τροφίμων και των ζωοτροφών. Δυστυχώς, για τα έντομα που συλλέγονται από μη ελεγχόμενες διαδικασίες,  υπάρχει ανάγκη για ένα καλύτερο πλαίσιο χειρισμού. Μελέτες έχουν δείξει ότι η αυξημένη μικροβιακή μόλυνση συνδέεται στενά με τον χειρισμό των εντόμων (Nganga et al.,2019).

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά, ενώ η κατανάλωση εντόμων υπόσχεται πολλά για την αντιμετώπιση ζητημάτων επισιτιστικής ασφάλειας και βιωσιμότητας στην Αφρική, η αντιμετώπιση των προκλήσεων που σχετίζονται με την πολιτισμική αποδοχή, τη ρύθμιση και την υποδομή θα είναι ζωτικής σημασίας για την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της σε μεγαλύτερη κλίμακα. Με συντονισμένες προσπάθειες από τις κυβερνήσεις, τις κοινότητες και τους ενδιαφερόμενους φορείς, η κατανάλωση εντόμων μπορεί να αναδειχθεί ως μια πολύτιμη και βιώσιμη λύση για τις ανάγκες σε πρωτεΐνες στην Αφρική.

Παραπομπές

• Derler, H., Lienhard, A., Berner, S., Grasser, M., Posch, A. and Rehorska, R., (2021). Use them for what they are good at: mealworms in circular food systems. Insects 12: 40. https://doi.org/10.3390/insects12010040.
• Filho, W.L., Setti, A.F., Azeiteiro, U.M., Lokupitiya, E., Donkor, F.K., Etim, N.N., Matandirotya, N., Olooto, M.F.,Sharifi, A., and Nagy, G.J. (2022). An overview of the interactions between food production and climate change. Science Total Environment. 838, 156438. [Google Scholar]
• Guiné, R.P., Correia, P., Coelho, C., and Costa, C.A. (2021). The role of edible insects to mitigate challenges for sustainability. Open Agriculture.36. [Google Scholar]
• Imathiu, S. (2020). Benefits and food safety concerns associated with consumption of edible insects.18, 1–11. [Google Scholar]
• Kenya bureau of standards (KeBS), 2020. Production and handling of insects for food and feed – code of practice. Kenya Bureau of
• Standards, Nairobi, Kenya, 14 pp. Available at: https://tinyurl.com/25nvbzbh.
• Kipkoech, C., Jaster-keller, J., Gottschalk, C., Wesonga, J., and Maul, R.,(2022). African Traditional use of edible insects and challenges towards the future trends of food and feed. Journal of Insects as food and feed.9 (8): 965-988.
• Lange, K., and Nakamura, Y. (2021). Edible insects as a source of food bioactive and their potential health effects Journal of Food Bioactive,14 (2021), pp. 4-9, 10.31665/JFB.2021.14264.
• Moruzzo, R., Mancini, S., and Guidi, A. (2021). Edible insects and sustainable development goals.12, 557. [Google Scholar].
• Newton R., Walter L., Gaathier M., Basil M., and Cleophas V. (2022) Edible Insects Consumption in Africa Towards Environmental Health and Sustainable Food Systems: A Bibliometric Study.
• Nganga, J., Imathiu, S., Fombong, F., Ayieko, M., Broeck, J.V. and Kinyuru, J., (2019). Microbial quality of edible grasshoppers (Orthoptera: Tettigoniidae): from wild harvesting to fork in the Kagera Region, Tanzania. Food Safety 39: e12549. https://doi.org/10.1111/jfs.12549.