Βιώσιμη γεωργία και προστασία της βιοποικιλότητας

Στο πλαίσιο του περιβαλλοντισμού, η σύνδεση της γεωργίας, της διαχείρισης της κτηνοτροφίας και της διατήρησης της βιοποικιλότητας έχουν αναδειχθεί σε κεντρικό ζήτημα για την υλοποίηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό καθιστά αναγκαία την κριτική εξέταση της εναρμόνισης των παγκόσμιων πλαισίων για τη βιοποικιλότητα, και ιδίως το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα του Κουνμίνγκ-Μοντρεάλ (CBD COP 15, 2022). Το πλαίσιο αυτό, που καταρτίστηκε κατά τη 15η Συνάντηση της Διάσκεψης των Μερών της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα, προτρέπει σε μετασχηματιστική δράση σε διάφορες κλίμακες, που περιλαμβάνει κυβερνητικά, περιφερειακα και κοινωνικά επίπεδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι πάνω από τους μισούς στόχους του συνδέονται άρρηκτα με τη βιώσιμη διαχείριση της γεωργικής βιοποικιλότητας (Nature Finance, 2022). Ως εκ τούτου, μια διαφοροποιημένη ανάλυση είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση των επιπτώσεων του πλαισίου μέσα στο περίπλοκο μωσαϊκό των υφιστάμενων διεθνών συμφωνιών.

Κατανόηση του παγκόσμιου πλαισίου για τη βιοποικιλότητα:

Το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα (ΠΠΒ), που εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2022, αντιπροσωπεύει μια καίρια αλλαγή στον συλλογικό αγώνα κατά της απώλειας της βιοποικιλότητας και των κατ’ επέκταση συνεπειών της για την ανθρώπινη ευημερία. Αυτός ο φιλόδοξος χάρτης, που διαμορφώθηκε μέσω της διεθνούς συνεργασίας και της επιστήμης, θέτει ένα σαφές όραμα για την επόμενη δεκαετία: να σταματήσουμε και να αντιστρέψουμε την απώλεια της βιοποικιλότητας έως το 2030 και να επιτύχουμε ένα παγκόσμιο πλαίσιο για να μπορέσουμε να ζήσουμε σε αρμονία με τη φύση έως το 2050. Η κατανόηση αυτού του πλαισίου είναι ζωτικής σημασίας για τις κυβερνήσεις, τις επιχειρήσεις και τους πολίτες ώστε να διαδραματίσουν το ρόλο τους στην επίτευξη των φιλόδοξων στόχων του πλαισίου.

Στον πυρήνα του, το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα βασίζεται σε τέσσερις πρωταρχικούς στόχους:

• Διατήρηση: Να διασφαλιστεί η ακεραιότητα και η ανθεκτικότητα της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημικών υπηρεσιών.
• Αειφόρος χρήση: Χρήση της βιοποικιλότητας με βιώσιμο και δίκαιο τρόπο.
• Πρόσβαση και καταμερισμός των ωφελειών: Διασφάλιση δίκαιης και ισότιμης πρόσβασης και καταμερισμού των ωφελειών από τη χρήση των πόρων.
• Ενσωμάτωση: Ενσωμάτωση των αξιών της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών του οικοσυστήματος στις σχετικές πολιτικές, στρατηγικές και χρηματοοικονομικές ροές.

Οι στόχοι αυτοί ενισχύονται περαιτέρω από μια σειρά 23 στόχων και 10 υποστόχων, καθένας από τους οποίους αφορά συγκεκριμένες πτυχές της διατήρησης και της βιώσιμης χρήσης της βιοποικιλότητας. Αξίζει να σημειωθεί ότι πάνω από τους μισούς από αυτούς τους στόχους αφορούν άμεσα τον κρίσιμο ρόλο της γεωργίας και των συστημάτων διατροφής, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για μετασχηματιστικές αλλαγές προς αγροοικολογικές πρακτικές, αναγεννητική γεωργία και βιώσιμη διαχείριση της κτηνοτροφίας.

Προκλήσεις και ευκαιρίες στη βιώσιμη γεωργία: 

Η αειφόρος γεωργία βρίσκεται στο σταυροδρόμι της διασφάλισης της επισιτιστικής ασφάλειας για τον αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό και της διαφύλαξης της βιοποικιλότητας. Ενώ αυτή η διπλή εντολή προσφέρει τεράστιες ευκαιρίες για την προώθηση ενός αρμονικού μέλλοντος όπου η παραγωγή τροφίμων και η οικολογική βιωσιμότητα θα συνυπάρχουν, παρουσιάζει επίσης σημαντικές προκλήσεις που απαιτούν καινοτόμες λύσεις και συνεργατική δράση.

Αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις:

Αλλαγή χρήσης γης: Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αποψίλωση των δασών, τον κατακερματισμό των ενδιαιτημάτων και την απώλεια της βιοποικιλότητας. Αυτή η μη βιώσιμη πρακτική όχι μόνο μειώνει την αφθονία και την ποικιλομορφία των ειδών αλλά διαταράσσει και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες που είναι ζωτικής σημασίας για τη γεωργική παραγωγικότητα, όπως η επικονίαση και η ρύθμιση του νερού (Foley et al., 2005; Tilman et al., 2001).

Εντατικοποίηση της γεωργίας: Η εξάρτηση από εντατικές γεωργικές πρακτικές, που χαρακτηρίζονται από τη μεγάλη χρήση φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων και συστημάτων μονοκαλλιέργειας, έχει επιβαρύνει σημαντικά τη βιοποικιλότητα. Οι πρακτικές αυτές εξαντλούν την υγεία του εδάφους, ρυπαίνουν τις πηγές νερού και βλάπτουν τα ωφέλιμα έντομα και τους επικονιαστές, υπονομεύοντας τελικά τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της γεωργικής παραγωγής. (Tscharntke et al., 2012; Tilman et al., 2002)

Κλιματική αλλαγή: Οι κλιμακούμενες απειλές της κλιματικής αλλαγής αποτελούν σημαντική πρόκληση για τη βιώσιμη γεωργία (Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, 2022- Rosenzweig et al., 2004). Οι απρόβλεπτες βροχοπτώσεις, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η άνοδος της θερμοκρασίας επηρεάζουν αρνητικά τις αποδόσεις των καλλιεργειών, επιδεινώνουν την εξάπλωση των παρασίτων και των ασθενειών και διαταράσσουν βασικές οικολογικές διαδικασίες. Αυτή η πολύπλοκη αλληλεπίδραση επιβαρύνει περαιτέρω την ικανότητα των γεωργικών συστημάτων να στηρίζουν τη βιοποικιλότητα.

Αξιοποιώντας τις ευκαιρίες:

Παρά τις προκλήσεις, υπάρχουν πολυάριθμες ευκαιρίες για να μετατραπεί η γεωργία σε μια δύναμη για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Οι ευκαιρίες αυτές μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις βασικές προσεγγίσεις:

1. Αγροοικολογία: Αυτή η ολιστική προσέγγιση δίνει έμφαση στην ενσωμάτωση των οικολογικών αρχών στις γεωργικές πρακτικές. Με την ενσωμάτωση της διαφοροποίησης των καλλιεργειών, της αγροδασοπονίας και των τεχνικών ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας, η αγροοικολογία προάγει τη βιοποικιλότητα, ενισχύει την υγεία του εδάφους και δημιουργεί ανθεκτικότητα έναντι της κλιματικής αλλαγής.
2. Βιολογική γεωργία: Αυτή η προσέγγιση δίνει προτεραιότητα στις φυσικές μεθόδους έναντι των συνθετικών χημικών ουσιών, προάγοντας την υγεία του εδάφους και ενισχύοντας τη βιοποικιλότητα. Η βιολογική γεωργία αποφεύγει τις βλαβερές επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων στους οργανισμούς που δεν αποτελούν στόχο, δημιουργώντας ένα πιο φιλόξενο περιβάλλον για τα ωφέλιμα έντομα και τους επικονιαστές.
3. Γεωργία Διατήρησης: Αυτή η προσέγγιση ελαχιστοποιεί τις διαταραχές του εδάφους και προωθεί τη διαφοροποίηση των καλλιεργειών. Τεχνικές όπως η καλλιέργεια χωρίς άροση, η καλλιέργεια με κάλυψη και η αμειψισπορά βελτιώνουν την υγεία του εδάφους, αυξάνουν τη συγκράτηση του νερού και τη μικροβιακή δραστηριότητα, υποστηρίζοντας τελικά ένα ζωντανό και ποικίλο εδαφικό μικροβίωμα.

Υποστήριξη Βιώσιμης Γεωργίας: Πολιτικές, Χρηματοδοτήσεις και Συνεργασία

Πολιτικές και χρηματοδοτήσεις: Οι κυβερνήσεις μπορούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο θεσπίζοντας υποστηρικτικές πολιτικές και παρέχοντας οικονομικά κίνητρα στους αγρότες για την υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών. Αυτό περιλαμβάνει επένδυση στην έρευνα και την ανάπτυξη καινοτόμων γεωργικών τεχνολογιών και την προώθηση της ανταλλαγής γνώσεων και της ανάπτυξης δεξιοτήτων και  ικανοτήτων μεταξύ των γεωργών.

Μηχανισμοί βασισμένοι στην αγορά: Η δημιουργία κινήτρων για αγοράς γεωργικών προϊόντων φιλικά προς τη βιοποικιλότητα μπορεί να ενθαρρύνει τους αγρότες να υιοθετήσουν βιώσιμες πρακτικές. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει συστήματα οικολογικής σήμανσης, άμεσες πληρωμές για οικοσυστημικές υπηρεσίες και εκστρατείες ευαισθητοποίησης των καταναλωτών που προωθούν την αξία των τροφίμων φιλικών προς τη βιοποικιλότητα.

Κοινοτική δέσμευση: Η συνεργασία και η ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ γεωργών, επιστημόνων, φορέων χάραξης πολιτικής και καταναλωτών είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και εφαρμογή αποτελεσματικών λύσεων. Η ενδυνάμωση των τοπικών κοινοτήτων μέσω συμμετοχικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων διασφαλίζει ότι οι βιώσιμες γεωργικές πρακτικές είναι πολιτισμικά συναφείς και προσαρμοσμένες στα τοπικά δεδομένα.