Βιοπλαστικά: Μια βιώσιμη λύση για τη συσκευασία αγροδιατροφικών προϊόντων

Με την άναδειξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) από τα Ηνωμένα Έθνη το 2016, οι βιομηχανίες σε όλο τον κόσμο επαναξιολογούν τις πρακτικές τους με σκοπό την επίτευξη αυτών των στόχων (Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, 2023). Τα τρόφιμα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας. Η παραγωγή, η επεξεργασία και η μεταφορά τους είναι αλληλένδετες με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης, ιδίως με τον ΣΒΑ 2, ο οποίος επικεντρώνεται στη μηδενική πείνα, και τον ΣΒΑ 12 για τη βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση. Έτσι, το ενδιαφέρον του αγροδιατροφικού τομέα στρέφεται προς εναλλακτικές βιώσιμες προσεγγίσεις για τη διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων μέσω της αξιοποίησης φιλικών προς το περιβάλλον συσκευασιών για τη διατήρηση των τροφίμων σύμφωνα με τους ΣΒΑ (Crevel, 2016). H βιώσιμη συσκευασία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας “από το αγρόκτημα στο πιάτο” για τα γεωργικά προϊόντα και τη διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων και τη μείωση της σπατάλης και των απωλειών μετά τη συγκομιδή/μεταποίηση, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι τρέχουσες προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται στον αγροδιατροφικό τομέα για τη συσκευασία τροφίμων χρησιμοποιούν συμβατικά υλικά όπως πλαστικά, γυαλί, μέταλλα και πολυαιθυλένιο. Τα υλικά αυτά έχουν αποδειχθεί με την πάροδο των ετών ότι δεν είναι βιώσιμα, συμβάλλουν στην περιβαλλοντική μόλυνση και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν να επιφ’ερουν κινδύνους για την υγεία των καταναλωτών. Για παράδειγμα, η δισφαινόλη Α σε ορισμένα υλικά συσκευασίας, είναι γνωστό ότι είναι καρκινογόνος όταν έρχεται σε επαφή με τα τρόφιμα (Almeida et al., 2018). Ως εκ τούτου, υπάρχει ανάγκη να χρησιμοποιηθούν νέα εναλλακτικά υλικά για τη συσκευασία των αγροδιατροφικών προϊόντων. 

Τα βιοπλαστικά έχουν αναδειχθεί ως μια ισχυρή εναλλακτική λύση που πολλά υποσχόμενη απέναντι στην πρόκληση που αντιμετωπίζει ο αγροδιατροφικός τομέας για ένα πιο βιώσιμο φυσικό υλικό για τη συσκευασία και τη συντήρηση τροφίμων.

Συμβατικά πλαστικά

Τα συμβατικά πλαστικά είναι πλαστικά που παράγονται από μη ανανεώσιμες πηγές πετροχημικής προέλευσης. Έχουν το πλεονέκτημα της υψηλής παραγωγής, του χαμηλού κόστους και των καλών λειτουργικών ιδιοτήτων, ωστόσο έχουν τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η αποτελεσματική και ασφαλής απομάκρυνση των πλαστικών απορριμμάτων αποτελούσε ανέκαθεν ένα ζήτημα, και επί του παρόντος, οι κύριες οδοί απομάκρυνσης είναι η αποτέφρωση, οι χώροι υγειονομικής ταφής και η είσοδος στο φυσικό περιβάλλον (Chamas et al., 2020). Πρώτον, χρειάζονται δεκαετίες ή και αιώνες για να αποδομηθούν, αλλά οι περισσότερες συσκευασίες τροφίμων έχουν πολύ σύντομο χρόνο χρήσης, με αποτέλεσμα το κόστος της αποδόμησης να υπερβαίνει κατά πολύ τη διάρκεια χρήσης (Crevel, 2016). Δεύτερον, επειδή η καύση παράγει μεγάλες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου και τοξικών ουσιών που ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα, οι περισσότερες χώρες έχουν καταφύγει στην υγειονομική ταφή ως μια σχετικά λιγότερο ρυπογόνο μέθοδο (Alabi et al., 2019). Ωστόσο, η υγειονομική ταφή μπορεί να προκαλέσει προβλήματα με τη συσσώρευση πολυμερών στο περιβάλλον, να βλάψει τα αγροοικοσυστήματα και να επηρεάσει τη γονιμότητα του εδάφους. Τέλος, τα πλαστικά απόβλητα που εισέρχονται στο φυσικό περιβάλλον, όπως οι ωκεανοί, μπορούν να ρυπανουν τους υδροφόρους ορίζοντες και να βλάψουν την υγεία των ψαριών, ενώ η υποβάθμιση των υδάτινων πόρων μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη των καλλιεργειών και των ζώων (Chamas et al., 2020). Επιπλέον, αυτά τα επιβλαβή πλαστικά σωματίδια μπορεί να συσσωρευτούν σε ζωντανούς οργανισμούς και να περάσουν κατά μήκος της τροφικής αλυσίδας, επηρεάζοντας τελικά την ανθρώπινη υγεία (Crevel, 2016).

Βιοπλαστικά

Τα βιοπλαστικά κατασκευάζονται συνήθως από ανανεώσιμες πρώτες ύλες βιολογικής προέλευσης και μπορούν να διασπαστούν με φυσικό τρόπο σε αβλαβείς ουσίες με βιολογικά μέσα, όπως βακτήρια, μύκητες κ.λπ. (Adrah et al., 2020).

Υπάρχουν πολλά οφέλη από τη χρήση των βιοπλαστικών στη συσκευασία αγροδιατροφικών προϊόντων. Πρώτον, όλο και περισσότερες μελέτες χρησιμοποιούν βιολογικά υλικά που είναι απόβλητα τροφίμων ή γεωργικά απόβλητα, γεγονός που μειώνει την εξάρτηση από πεπερασμένους πόρους και, προωθεί τη βιωσιμότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας και δημιουργεί υψηλότερα εισοδήματα για τους παραγωγούς βιομάζας, όπως οι αγρότες (Crevel, 2016).

Περιβαλλοντικό Αντίκτυπο Βιοπλαστικών

Δεύτερον, τα βιοπλαστικά έχουν χαμηλό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Λόγω της αποδομησιμότητάς τους, δεν παραμένουν στο περιβάλλον για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα όσο οι παραδοσιακές πλαστικές συσκευασίες, μειώνοντας τη μόλυνση του εδάφους και συμβάλλοντας στη διατήρηση της υγείας των αγροοικοσυστημάτων. Στη συνέχεια, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως λιπάσματα και εδαφοβελτιωτικά κατά τη διάρκεια της βιοαποικοδόμησης ή της αποσύνθεσης τους, προωθώντας τη βιώσιμη γεωργία. Καθώς τα βιοπλαστικά αποσυντίθενται, απελευθερώνουν θρεπτικά συστατικά στο έδαφος, εμπλουτίζοντάς το και αυξάνοντας τις αποδόσεις των καλλιεργειών (Chah et al., 2022). Τέλος, μπορούν να ανακουφίσουν το πρόβλημα της ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος από πλαστικά. Η μείωση της ρύπανσης των ωκεανών και των υδάτων από τη συσσώρευση πλαστικών προστατεύει την ποιότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και των υδάτινων πόρων.

Προκλήσεις στη χρήση των Βιοπλαστικών

Παρά τα δυνητικά οφέλη των βιοπλαστικών προϊόντων, ορισμένα εμπόδια μπορεί να εμποδίσουν τη στροφή προς τη χρήση βιοπλαστικών στη γεωργική συσκευασία. Πρώτον, η παραγωγή συσκευασιών τροφίμων με βιολογική βάση είναι πιο ακριβή, κυρίως λόγω των οικονομιών κλίμακας και της ανταγωνιστικότητας της τιμής του πετρελαίου (Rosenboom et al., 2022). Ωστόσο, από την άποψη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και της διαχείρισης των αποβλήτων, η μακροπρόθεσμη εξοικονόμηση μπορεί να αντισταθμίσει την αρχική επένδυση. Επιπλέον, οι καταναλωτές είναι ολοένα και πιο πρόθυμοι να πληρώσουν περισσότερο για προϊόντα συσκευασμένα με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον, γεγονός που παρέχει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην αγορά για τους παραγωγούς. Πιστεύεται ότι το κόστος παραγωγής των βιοπλαστικών μπορεί να ελεγχθεί μέσω της επιστημονικής έρευνας και της κλιμάκωσης της παραγωγής. Στη συνέχεια, η έλλειψη πολιτικής υποστήριξης για τις συσκευασίες με βιολογικές βάσεις και η έλλειψη κανονισμών για την εφαρμογή βιολογικών υλικών σε τρόφιμα και γεωργικά προϊόντα έχουν περιορίσει την είσοδο νέων υλικών στην αγορά. Τα σαφή ρυθμιστικά και οικονομικά κίνητρα παραμένουν κρίσιμα για εφαρμογές μεγάλης κλίμακας βιοπλαστικών με πραγματικά βιώσιμο αντίκτυπο στην αγορά γεωργικών συσκευασιών (Rosenboom et al., 2022). Η επιλογή μεταξύ αυτών των υλικών εξαρτάται συχνά από την εκάστοτε περίπτωση και τη διαθέσιμη υποδομή για ανακύκλωση ή κομποστοποίηση.

Παρά τις προκλήσεις αυτές, η υιοθέτηση πλαστικών βιολογικής προέλευσης για την αντικατάσταση των πλαστικών συσκευασιών ορυκτής προέλευσης στην αγροδιατροφική βιομηχανία παραμένει πολλά υποσχόμενη (Nanda et al., 2022). Με την αυξημένη ζήτηση των καταναλωτών τους νομοθετικούς κανονισμούς και την τεχνολογική καινοτομία, τα βιοδιασπώμενα υλικά θα φέρουν επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο συσκευάζουμε και καταναλώνουμε τρόφιμα. Οι δυνατότητες για βιοδιασπώμενες συσκευασίες είναι πολλές, από κομποστοποιήσιμες σακούλες για φρέσκα προϊόντα έως βιοπλαστικά κουτιά και σακούλες για κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα. Ως άτομα αλλά και οι επιχειρήσεις, έχουμε την ευθύνη και τη δυνατότητα να προωθήσουμε αυτή την αλλαγή και να έχουμε θετικό αντίκτυπο στον πλανήτη. Οι αγρότες μπορούν να συμβάλουν επιλέγοντας βιοδιασπώμενες συσκευασίες και προωθώντας βιώσιμες γεωργικές πρακτικές, ανοίγοντας το δρόμο για ένα πιο πράσινο και υγιές μέλλον για τις επόμενες γενιές.

Πηγές

• Adrah, K., Ananey-Obiri, D., & Tahergorabi, R. (2020). Development of bio-based and biodegradable plastics: novelty, advent, and alternative technology. Handbook of Nanomaterials and Nanocomposites for Energy and Environmental Applications, 1-25.
• Alabi, O. A., Ologbonjaye, K. I., Awosolu, O., & Alalade, O. E. (2019). Public and environmental health effects of plastic wastes disposal: a review. J Toxicol Risk Assess, 5(021), 1-13.
• Almeida, S., Raposo, A., Almeida‐González, M., & Carrascosa, C. (2018). Bisphenol A: Food exposure and impact on human health. Comprehensive reviews in food science and food safety, 17(6), 1503-1517.
• Chah, C. N., Banerjee, A., Gadi, V. K., Sekharan, S., & Katiyar, V. (2022). A systematic review on bioplastic-soil interaction: Exploring the effects of residual bioplastics on the soil geoenvironment. Science of The Total Environment, 851, 158311.
• Chamas, A., Moon, H., Zheng, J., Qiu, Y., Tabassum, T., Jang, J. H., Abu-Omar, M., Scott, S. L., & Suh, S. (2020). Degradation rates of plastics in the environment. ACS Sustainable Chemistry & Engineering, 8(9), 3494-3511.
• Nanda, S., Patra, B. R., Patel, R., Bakos, J., & Dalai, A. K. (2022). Innovations in applications and prospects of bioplastics and biopolymers: A review. Environmental Chemistry Letters, 20(1), 379-395.
• Rosenboom, J.-G., Langer, R., & Traverso, G. (2022). Bioplastics for a circular economy. Nature Reviews Materials, 7(2), 117-137.